Πώς η Ουκρανία κυριάρχησε πάνω στις πολιτοφυλακές της

Όταν άρχισε η σύγκρουση στην Ουκρανία [1] στις αρχές του 2014, ένας ανησυχητικός αριθμός ενόπλων ομάδων -από ληστρικές συμμορίες μέχρι πολιτοφυλακές με δεσμούς με ευρωπαϊκά κινήματα της «λευκής υπεροχής»- ξεπήδησαν από το χάος. Αν και ο ρόλος και η προέλευση αυτών των φιλο-ουκρανικών πολιτοφυλακών συζητήθηκε έντονα, ένα πράγμα είναι σαφές: Αρκετά χρόνια μετά την έναρξη της σύγκρουσης [1], η ουκρανική κυβέρνηση κατάφερε να καταστείλει τις ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες που μάχονταν στο πλευρό της. Η επιτυχία της προσφέρει μαθήματα για άλλες χώρες που προσπαθούν να αποστρατεύσουν πληθυσμιακές ομάδες μετά από έναν πόλεμο.

Μέλη του «Δεξιού Τομέα» σε αντικυβερνητική διαδήλωση στο Κίεβο, τον Ιούλιο του 2015. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
-----------------------------------------------------------

Κατά την έναρξη του πολέμου το 2014, υπήρχαν έως και 30 μικρές ένοπλες ομάδες αποτελούμενες από 50 έως 100 άτομα. Αυτή η ποικιλία συγκεντρώθηκε γρήγορα σε πέντε βασικές πολιτοφυλακές: Την πολιτοφυλακή Δεξιός Τομέας (Right Sector), την Azov, την Aidar, την Donbas και την Dnepr 1. Αυτές οι ημι-ανεξάρτητες ομάδες απορρόφησαν τους περισσότερους ανεξάρτητους μαχητές της Ουκρανίας και τις μικρές εθνοτικές πολιτοφυλακές. Αν και κάθε ομάδα είχε την ηγεσία της, την υλικοτεχνική υποστήριξη και την χρηματοδότησή της, έπρεπε να διαπραγματευτούν με την ουκρανική κυβέρνηση για την πρόσβασή τους στην πρώτη γραμμή και εξαρτώντο από τον τακτικό στρατό για κάλυψη πυροβολικού. Πολλοί από τους εθελοντές μαχητές ήταν εσωτερικά εκτοπισμένοι από την ανατολική Ουκρανία και την Κριμαία [2], αν και ορισμένοι Ρώσοι ακροδεξιοί ακτιβιστές ήρθαν να συμμετάσχουν στην μάχη.

Στην αρχή του πολέμου, όταν ο μόνιμος στρατός της Ουκρανίας ήταν αδύναμος και αργός στο να κινητοποιηθεί, τέτοιες ομάδες ήταν κρίσιμες για την υπεράσπιση της επικράτειας. Ωστόσο, ακόμη και από την αρχή, υπήρξαν σημαντικά προβλήματα με τις επιχειρήσεις τους. Σπάνια συντονίζονταν μεταξύ τους ή με τον ουκρανικό στρατό μέσα στο πεδίο της μάχης ή έξω από αυτό. Επιπλέον, δεν υπήρχε νομιμοποιημένη εποπτεία των δραστηριοτήτων τους, όπως επεσήμανε επανειλημμένα η Διεθνής Αμνηστία.

Εθελοντές του τάγματος Αζόφ σε τελετή στο Κίεβο, τον Οκτώβριο του 2014. VALENTYN OGIRENKO / REUTERS
------------------------------------------------------

Η έλλειψη συντονισμού οδήγησε σε αναποτελεσματικότητα και, μερικές φορές, σε καταστροφή. Τον Αύγουστο του 2014, η Aidar, η οποία απαρτιζόταν από ανεξάρτητους μαχητές από την περιοχή του Λουάνσκ που προσχώρησαν μετά τις διαδηλώσεις του Μαϊντάν και που είχαν λίγη στρατιωτική ικανότητα, απέτυχαν να συντονίσουν τις επιχειρήσεις τους με τον ουκρανικό στρατό στο Λουάνσκ στην περίφημη μάχη του Ιλοβάισκ. Ο στρατός και πολλά άλλα εθελοντικά τάγματα, συμπεριλαμβανομένων των δυνάμεων από την Donbas, μια άλλη αυτόνομη φιλο-ουκρανική ένοπλη ομάδα, ηττήθηκαν˙ περισσότεροι από 1.000 μαχητές σκοτώθηκαν, περίπου 100 τραυματίστηκαν και 128 φυλακίστηκαν. Η έλλειψη συντονισμού συχνά αναφέρεται ως κύρια αιτία της καταστροφής.

Αυτά τα προβλήματα επί του πεδίου, οι πιέσεις από την διεθνή κοινότητα και οι ανησυχίες ότι αυτές οι ανεξάρτητες ένοπλες ομάδες θα μπορούσαν ενδεχομένως να εξελιχθούν σε αποσταθεροποιητικούς αντιπάλους, κινητοποίησαν την κεντρική κυβέρνηση στο Κίεβο και την ώθησαν να δράσει. Η κυβέρνηση χάραξε μια γραμμή: Όλες οι ανεξάρτητες φιλο-ουκρανικές παραστρατιωτικές ομάδες είτε θα ενταχθούν στις επίσημες ένοπλες δυνάμεις είτε θα αντιμετωπίσουν αποστράτευση με οποιοδήποτε μέσο είναι απαραίτητο. Η ουκρανική κυβέρνηση ενήργησε την κατάλληλη στιγμή -δηλαδή, όταν ο στρατός της ήταν ισχυρός και η κοινή γνώμη ήταν με την πλευρά της. Πολλές κυβερνήσεις που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα είτε χάνουν την σωστή στιγμή είτε προκαλούν εσωτερικές διαμάχες κατά την διάρκεια της ενσωμάτωσης [των πολιτοφυλακών].

Η πρώτη ομάδα που ενσωματώθηκε ήταν το 500 ατόμων τάγμα Azov [3]. Ο αρχηγός της ομάδας, Arsen Avakov, ήταν ο υπουργός Εσωτερικών της Ουκρανίας από το 2014. Οι μαχητές του [τάγματος] Azov συμφώνησαν ειρηνικά, αφού ανέμεναν πάντοτε την συγχώνευση με τον στρατό. Μετά την ένωση, η πρώτη πράξη της κυβέρνησης ήταν να εξαλείψει δύο ομάδες εντός του Azov, ξένους μαχητές και νεοναζί, εξετάζοντας ενδελεχώς τα μέλη της ομάδας με ελέγχους ιστορικού, παρατηρήσεις κατά την διάρκεια της εκπαίδευσης, και με έναν νόμο που απαιτούσε από όλους τους μαχητές να αποδεχθούν την ουκρανική ιθαγένεια. Στους αγωνιστές που δεν πέρασαν αυτή την εξέταση προσφέρθηκε η ευκαιρία να ενταχθούν σε πολιτικά εθελοντικά Σώματα για να βοηθήσουν την πολεμική προσπάθεια˙ αυτά τα σώματα βοηθούσαν την αστυνομία, καθάριζαν το χιόνι (ένα κρίσιμο καθήκον στην Ουκρανία) και μέχρι που εργάστηκαν σε ένα δημόσιο ραδιόφωνο.

Το παραστρατιωτικό [Σώμα] Donbas ενσωματώθηκε επίσης ειρηνικά στον επίσημο στρατό. Η ομάδα ήταν σε συνεχή μετασχηματισμό από το φθινόπωρο του 2014, όταν ξέσπασε μια διαφωνία μέσα στην ηγεσία της ομάδας˙ η ουκρανική κυβέρνηση [4] εκμεταλλεύτηκε το χάσμα και η [πολιτοφυλακή] Ντόνμπας διαλύθηκε. Μερικοί από τους μαχητές απλώς αποστρατεύτηκαν, ενώ άλλοι βρήκαν τον δρόμο τους στα επίσημα ουκρανικά κέντρα στρατολόγησης και κατατάχθηκαν.