Όταν ο Στάλιν αντιμετώπισε τον Χίτλερ

Παρόλο που είχε αρχίσει να κερδίζει μια φήμη ως καθηλωτικός ακροδεξιός αγκιτάτορας [στμ: δημεγέρτης], ο Χίτλερ παρέμεινε περιθωριακός. Όταν ο Στάλιν ήταν ο νέος γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος του μεγαλύτερου κράτους του κόσμου, ο Χίτλερ βρισκόταν στην φυλακή για μια αποτυχημένη απόπειρα να καταλάβει την εξουσία στο Μόναχο το 1923, το οποίο θα χλευαστεί ως «το πραξικόπημα της μπυραρίας». Καταδικάστηκε σε πέντε έτη φυλακή. Παρ’ όλα αυτά, κατάφερε να μετατρέψει την δίκη του σε θρίαμβο. Ένας από τους δικαστές παρατήρησε: «Τι τεράστιος τύπος, αυτός ο Χίτλερ!». Πράγματι, παρόλο που ο Χίτλερ ήταν Αυστριακός πολίτης, ο προεδρεύων δικαστής τού επέτρεψε να παραμείνει στην Γερμανία υποστηρίζοντας ότι ο νόμος που απαιτεί απέλαση «δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε έναν άνθρωπο που σκέφτεται και αισθάνεται γερμανικά όπως ο Χίτλερ, ο οποίος εθελοντικά υπηρετούσε για τεσσεράμισι χρόνια στον γερμανικό στρατό στον πόλεμο, ο οποίος κατέκτησε υψηλές στρατιωτικές τιμές χάρη στην εξαιρετική γενναιότητά του απέναντι στον εχθρό, [ο οποίος] τραυματίστηκε».

Κατά την διάρκεια των πρώτων δύο εβδομάδων φυλάκισής του, ο Χίτλερ αρνήθηκε να φάει, πιστεύοντας ότι άξιζε να πεθάνει, αλλά έφτασαν επιστολές που τον συνέχαιραν ως εθνικό ήρωα. Η νύφη του Richard Wagner, Winifred, [του] έστειλε χαρτί και μολύβι, τον ενθάρρυνε να γράψει ένα βιβλίο. Ο Χίτλερ είχε έναν ακόλουθο στην φυλακή, τον Rudolf Hess, ο οποίος δακτυλογράφησε την υπαγόρευσή του, δημιουργώντας μια αυτοβιογραφία αφιερωμένη στους 16 Ναζί που σκοτώθηκαν στο αποτυχημένο πραξικόπημα. Στο Mein Kampf, ο Χίτλερ απεικονίστηκε ως άνθρωπος του πεπρωμένου και υποσχέθηκε να αναβιώσει την Γερμανία ως μεγάλη δύναμη και να την απαλλάξει από τους Εβραίους, χρίζοντας τον εαυτό του ως «τον καταστροφέα του μαρξισμού». Τον Δεκέμβριο του 1924, μετά την παρέλευση μόνο 13 μηνών, αφέθηκε ελεύθερος. Αλλά οι πωλήσεις των βιβλίων του απογοήτευσαν, ένα δεύτερο βιβλίο απέτυχε να βρει εκδότη και το ναζιστικό κόμμα του πάλευε στην κάλπη. Ο λόρδος D'Abernon, ο Βρετανός πρέσβης στο Βερολίνο εκείνη την εποχή, περιέγραψε την πολιτική ζωή του Χίτλερ μετά την πρόωρη απελευθέρωσή του από την φυλακή ως ότι «ξεθωριάζει στην λήθη».

Η ιστορία είναι γεμάτη εκπλήξεις. Το γεγονός ότι αυτό το Αυστριακό μέλος ενός περιθωριακού πολιτικού κινήματος θα γινόταν δικτάτορας της Γερμανίας και η κύρια νέμεση του Στάλιν, σχεδόν κανείς δεν μπορούσε να το φανταστεί το 1924. Όμως ο Χίτλερ αποδείχθηκε δάσκαλος του αυτοσχεδιασμού: Συχνά αβέβαιος, αλλά άνθρωπος διακατεχόμενος από ριζοσπαστικές ιδέες που αισθανόταν το πού πήγαινε τελικά και άρπαζε τις ευκαιρίες που βρίσκονταν στον δρόμο του. Ο Στάλιν, επίσης, ήταν ένας στρατηγιστής υπό την έννοια αυτή: Ένας άνθρωπος ριζοσπαστικών ιδεών ικανός να αντιλαμβάνεται και να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες που δεν δημιουργούσε πάντα ο ίδιος, αλλά τις έστρεφε προς όφελός του. Οι καλύτερες ευκαιρίες που αντιλαμβάνονταν ο Στάλιν και ο Χίτλερ ήταν συχνά επείγουσες «απειλές» που φούσκωναν ή εφευρίσκονταν. Η ιστορία καθοδηγείται από την αλληλεπίδραση της γεωπολιτικής, των θεσμών και των ιδεών -αλλά απαιτεί ιστορικούς καταλύτες που θα τα θέσουν σε κίνηση.

Η άμεση εμπειρία του Στάλιν από την Γερμανία συνίστατο σε λίγους μόνο μήνες το 1907 στο Βερολίνο, όπου σταμάτησε στον δρόμο της επιστροφής του στην Ρωσία από μια συνάντηση Μπολσεβίκων στο Λονδίνο. Σπούδασε, αλλά ποτέ δεν έγινε καλός στην γερμανική γλώσσα. Αλλά, όπως πολλοί τσαρικοί προκάτοχοί του, ο Στάλιν ήταν γερμανόφιλος, θαυμάζοντας την βιομηχανία και την επιστήμη της χώρας -με μια λέξη, τον νεωτερισμό της. Αλλά για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ο Στάλιν δεν είχε ιδέα για την ύπαρξη του Χίτλερ.

Τότε, το 1933, στον Χίτλερ δόθηκε το τιμόνι του μεγάλου κράτους που θαύμαζε ο Στάλιν. Η ζωή των δύο δικτατόρων είχε εξελιχθεί παράλληλα, όπως έγραψε ο ιστορικός Alan Bullock. Αλλά ήταν η διασταύρωση που θα είχε σημασία: Δύο πολύ διαφορετικοί άνδρες από τις περιφέρειες των κοινωνιών τους, οι οποίοι αιματηρά αναβίωναν και ξανάφτιαχναν τις χώρες τους, ενώ χωρίς να το γνωρίζουν (και μετά εν γνώσει τους) έρχονταν όλο και πιο κοντά. Δεν ήταν μόνο ο γερμανικός λαός που αποδείχθηκε ότι περίμενε τον Χίτλερ.

Ο Hitler απευθύνεται στο Reichstag (βουλή), στο Βερολίνο, τον Μάρτιο του 1933. BUNDESARCHIV
--------------------------------------------------

ΕΥΘΕΙΑ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ

Το Σάββατο, 21 Ιουνίου 1941, ο Στάλιν βημάτιζε νευρικά στο γραφείο του στο Κρεμλίνο, με τα συνήθη σύντομα βήματά του, κρατώντας μια πίπα. Μέσα στο τριγωνικό Κρεμλίνο, η Αυτοκρατορική Γερουσία σχημάτισε το δικό της τριγωνικό προπύργιο και η πτέρυγα του Στάλιν ήταν ένα φρούριο μέσα στο φρούριο. Ακόμα και το προσωπικό του καθεστώτος με τα συνήθη «πάσο» του Κρεμλίνου χρειάζονταν ένα ειδικό «πάσο» για να εισέλθουν στην πτέρυγα του Στάλιν. [Η πτέρυγα αυτή] έγινε γνωστή στον εσωτερικό κύκλο του καθεστώτος ως Μικρή Γωνιά. Οι τοίχοι στα γραφεία ήταν επενδυμένοι με ξύλο μέχρι το ύψους του ώμου, λόγω της θεωρίας ότι οι ατμοί του ξύλου βελτίωναν την ποιότητα του αέρα, και οι ανελκυστήρες είχαν επένδυση από μαόνι. Πίσω από το γραφείο εργασίας του Στάλιν κρεμόταν ένα πορτρέτο του Λένιν. Σε μια γωνία, σε ένα μικρό τραπέζι, βρισκόταν μια θήκη με την μάσκα θανάτου του Λένιν. Ένα άλλο μικρό τραπέζι είχε πολλά τηλέφωνα. («Στάλιν», απαντούσε). Δίπλα στο γραφείο υπήρχε έναν σταντ με ένα μπωλ που περιείχε φρέσκα φρούτα. Στο πίσω μέρος υπήρχε μια πόρτα που οδηγούσε σε έναν χώρο χαλάρωσης (αν και σπάνια χρησιμοποιείτο για τον σκοπό αυτό), με υπερμεγέθεις χάρτες και μια γιγαντιαία υδρόγειο. Στο κεντρικό γραφείο, ανάμεσα σε δύο από τα τρία μεγάλα παράθυρα που άφηναν να μπει ο απογευματινός ήλιος, υπήρχε ένας μαύρος δερμάτινος καναπές όπου, στις καλύτερες διαθέσεις του, ο Στάλιν έπινε τσάι με λεμόνι.