Η ψεύτικη προφητεία της υπερδιασύνδεσης

Ο παγκόσμιος αντίκτυπος του Διαδικτύου έχει λίγες αναλογίες στην ιστορία καλύτερες από τον αντίκτυπο της τυπογραφίας στην Ευρώπη του 16ου αιώνα. Ο προσωπικός υπολογιστής και το smartphone έδωσαν δύναμη στο άτομο όσο το φυλλάδιο και το βιβλίο στην εποχή του Λούθηρου. Πράγματι, οι τροχιές της παραγωγής και της τιμής των προσωπικών υπολογιστών στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ του 1977 και του 2004 φαίνονται αξιοσημείωτα παρόμοιες με τις τροχιές της παραγωγής και της τιμής των τυπωμένων βιβλίων στην Αγγλία από το 1490 έως το 1630.

Υπάρχουν όμως μερικές σημαντικές διαφορές μεταξύ της τρέχουσας δικτυωμένης εποχής και της εποχής που ακολούθησε την εμφάνιση της ευρωπαϊκής τυπογραφίας. Πρώτον, και πιο προφανές, η σημερινή επανάσταση της δικτύωσης είναι πολύ πιο γρήγορη και γεωγραφικά εκτεταμένη από όσο το κύμα των επαναστάσεων που εξαπέλυσε η γερμανική τυπογραφία.

Δεύτερον, οι διανεμητικές συνέπειες της τρέχουσας επανάστασης είναι αρκετά διαφορετικές. Η πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη δεν ήταν ο ιδανικός τόπος για την επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, τα οποία εκείνη την εποχή υπήρχαν μόνο όταν οι τεχνολογίες θα μπορούσαν να μονοπωληθούν μυστικά από μια συντεχνία. Η εκτύπωση δεν δημιούργησε δισεκατομμυριούχους: Ο Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ δεν ήταν Γκέιτς (το 1456 πτώχευσε πραγματικά). Επιπλέον, μόνο ένα υποσύνολο των μέσων ενημέρωσης που έγινε εφικτό με το τυπογραφείο -εφημερίδες και περιοδικά- επιδίωξε να κερδίσει χρήματα από την διαφήμιση, ενώ το κάνουν όλες οι πιο σημαντικές δικτυακές πλατφόρμες που επέτρεψε το Διαδίκτυο. Από εκεί προέρχονται τα δισεκατομμύρια δολάρια. Περισσότερο από ό, τι στο παρελθόν, υπάρχουν τώρα δύο διαφορετικά είδη ανθρώπων στον κόσμο: Όσοι κατέχουν και διαχειρίζονται δίκτυα και εκείνοι που απλώς τα χρησιμοποιούν.

Τρίτον, η εκτύπωση είχε ως αποτέλεσμα να διαταράξει την θρησκευτική ζωή στην Δυτική χριστιανοσύνη προτού διαταράξει οτιδήποτε άλλο. Αντίθετα, το Διαδίκτυο άρχισε με το να διαταράσσει το εμπόριο˙ μόνο πολύ πρόσφατα άρχισε να διαταράσσει την πολιτική και έχει πραγματικά διαταράξει μόνο μια θρησκεία, το Ισλάμ, ενισχύοντας την πιο ακραία εκδοχή του σουνιτικού φονταμενταλισμού.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες σαφείς ομοιότητες μεταξύ της εποχής μας και της επαναστατικής περιόδου που ακολούθησε την εμφάνιση της τυπογραφίας. Πρώτον, όπως έκανε και η τυπογραφία, η σύγχρονη τεχνολογία πληροφοριών δεν μετασχηματίζει μόνο την αγορά -για παράδειγμα διευκολύνει την βραχυπρόθεσμη μίσθωση διαμερισμάτων- αλλά και την δημόσια σφαίρα. Ποτέ πριν δεν έχουν συνδεθεί τόσοι πολλοί άνθρωποι μαζί σε ένα δίκτυο άμεσης απόκρισης μέσω του οποίου οι ιδέες μπορούν να εξαπλωθούν γρηγορότερα από τους φυσικούς ιούς. Αλλά η αντίληψη ότι η ένταξη ολόκληρου του κόσμου στο διαδίκτυο θα δημιουργούσε μια ουτοπία netizen, όλων ίσων στον κυβερνοχώρο, ήταν πάντα μια φαντασία -τόσο αυταπάτη όσο και το όραμα του Λούθηρου για μια «ιεροσύνη όλων των πιστών». Η πραγματικότητα είναι ότι το παγκόσμιο δίκτυο έγινε ένας μηχανισμός μετάδοσης για όλα τα είδη μανίας και πανικού, ακριβώς όπως ο συνδυασμός της τυπογραφίας και του αλφαβητισμού αύξησε προσωρινά την επικράτηση των χιλιαστικών αιρέσεων και της μανίας των μαγισσών. Οι βαναυσότητες του Ισλαμικού Κράτους, ή ISIS, φαίνονται λιγότερο ιδιοσυγκρασιακές σε σύγκριση με εκείνες κάποιων κυβερνήσεων και αιρέσεων κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Η μόλυνση της δημόσιας σφαίρας με ψεύτικες ειδήσεις σήμερα γίνεται λιγότερο περίεργη όταν κάποιος θυμηθεί ότι η τυπογραφία διέδιδε βιβλία για τη μαγεία παράλληλα με βιβλία για την επιστήμη.

Επιπλέον, όπως και κατά την περίοδο στην διάρκεια και μετά την Μεταρρύθμιση, η σημερινή εποχή γίνεται μάρτυρας της διάβρωσης της εδαφικής κυριαρχίας. Τον 16ο και 17ο αιώνα, η Ευρώπη βυθίστηκε σε μια σειρά θρησκευτικών πολέμων γιατί η αρχή που διατυπώθηκε στην Ειρήνη του Augsburg το 1555 - cuius regio, eius religio (σε κάθε βασίλειο, η θρησκεία του ηγεμόνα)- τιμήθηκε κυρίως με την παραβίασή της. Στον εικοστό πρώτο αιώνα, υπάρχει ένα παρόμοιο φαινόμενο κλιμάκωσης της παρέμβασης στις εγχώριες υποθέσεις των κυρίαρχων κρατών. Δείτε την ρωσική προσπάθεια να επηρεάσει τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Οι χάκερ και τα τρολλ της Μόσχας αποτελούν απειλή για την αμερικανική δημοκρατία, όχι ανόμοια με αυτή που οι Ιησουίτες ιερείς κάποτε είχαν θέσει στην Αγγλική Μεταρρύθμιση.

Για την ακαδημαϊκό Anne-Marie Slaughter, ο «υπερ-δικτυωμένος κόσμος» είναι, σε ισορροπία, ένας αγαθός τόπος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες «θα βρουν σταδιακά την χρυσή τομή της δύναμης του δικτύου», έγραψε σε αυτές τις σελίδες πέρυσι, αν οι ηγέτες τους καταλάβουν πώς να επιχειρούν όχι μόνο στην παραδοσιακή «σκακιέρα» της διακρατικής διπλωματίας αλλά και στο νέο «δίκτυο» (web) των δικτύων, αξιοποιώντας τα πλεονεκτήματα του τελευταίου (όπως η διαφάνεια, η προσαρμοστικότητα και η δυνατότητα κλιμάκωσης). Άλλοι είναι λιγότερο σίγουροι. Στο The Seventh Sense, ο Joshua Cooper Ramo υποστηρίζει την άρση πραγματικών και εικονικών «πυλών» για να αποκλείσει τους Ρώσους, τους εγκληματίες στο διαδίκτυο, τους έφηβους βανδάλους του Internet και άλλους κακοποιούς. Ωστόσο, ο ίδιος ο Ράμο αναφέρει τους τρεις κανόνες ασφάλειας υπολογιστών που επινόησε ο κρυπτογράφος της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας, Ρόμπερτ Μόρις: «ΚΑΝΟΝΑΣ ΠΡΩΤΟΣ: Μην κατέχετε υπολογιστή. ΚΑΝΟΝΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ: Μην τον ανοίγετε. ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΡΙΤΟΣ: Μην τον χρησιμοποιείτε». Αν συνεχίσουν να αγνοούν όλοι αυτές τις επιταγές -και κυρίως οι πολιτικοί ηγέτες, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έχουν καν ενεργοποιήσει την «ταυτοποίηση δύο παραγόντων» (two-factor authentication) για τους λογαριασμούς του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου τους- ακόμη και οι πιο εξελιγμένες πύλες θα είναι άχρηστες.