Η ψεύτικη προφητεία της υπερδιασύνδεσης

Η έκτη επίγνωση είναι ότι τα δίκτυα είναι βαθιά άνισα. Ένα διαρκές αίνιγμα είναι ο λόγος για τον οποίο η οικονομική κρίση του 2008 [13] προκάλεσε μεγαλύτερες οικονομικές ζημίες στις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους από ό, τι οι τρομοκρατικές επιθέσεις του 2001, παρόλο που κανείς δεν σχεδίαζε την χρηματοπιστωτική κρίση με κακόβουλη προηγούμενη σκέψη. (Εύλογες εκτιμήσεις για τις ζημίες που προκάλεσε η οικονομική κρίση στις Ηνωμένες Πολιτείες κυμαίνονται από 5,7 έως 13 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ η υψηλότερη εκτίμηση για το κόστος του πολέμου κατά της τρομοκρατίας ανέρχεται σε 4 τρισεκατομμύρια δολάρια). Η εξήγηση έγκειται στις δραματικές αλλαγές στην χρηματοπιστωτική διάρθρωση του κόσμου που ακολούθησαν την εισαγωγή της τεχνολογίας των πληροφοριών στην τραπεζική. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε γίνει τόσο περίπλοκο που έτεινε να ενισχύει τις κυκλικές διακυμάνσεις. Δεν ήταν μόνο ότι τα χρηματοπιστωτικά κέντρα είχαν γίνει πιο αλληλένδετα και με συνδέσεις υψηλότερης ταχύτητας˙ ήταν ότι πολλά ιδρύματα ήταν ελάχιστα διαφοροποιημένα και ανεπαρκώς ασφαλισμένα. Αυτό που το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και άλλες ρυθμιστικές Αρχές δεν κατάφεραν να κατανοήσουν όταν αρνήθηκαν την διάσωση της Lehman Brothers το 2008 ήταν ότι παρόλο που ο διευθύνων σύμβουλός της, ο Richard Fuld, ήταν κάτι σαν «απομονωμένος από το δίκτυο» (network isolate) στην Wall Street –χωρίς συμπάθειες από τους ομολόγους του (συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ, Χένρι Πόλσον, πρώην επικεφαλής της Goldman Sachs)- η ίδια η τράπεζα ήταν ένας κρίσιμος κόμβος σε ένα επικίνδυνα εύθραυστο διεθνές χρηματοπιστωτικό δίκτυο. Οι οικονομολόγοι που δεν είχαν εκπαιδευτεί στην θεωρία δικτύων υποτιμούσαν θλιβερά τον αντίκτυπο της αποτυχίας της Lehman Brothers.

Κατά την περίοδο μετά την χρηματοπιστωτική κρίση, όλοι οι άλλοι παγιδεύτηκαν με τον χρηματοπιστωτικό κόσμο: Η υπόλοιπη κοινωνία έγινε δικτυωμένη με τους τρόπους που, πριν από δέκα χρόνια, ήταν μόνο οι τραπεζίτες. Αυτή η αλλαγή υποτίθεται ότι θα οδηγούσε στον γενναίο νέο κόσμο της παγκόσμιας κοινότητας, με κάθε πολίτη επίσης να είναι netizen, εξοπλισμένος με τεχνολογία για να λέει την αλήθεια στην εξουσία και να την κρατά υπόλογη. Και πάλι, τα διδάγματα της θεωρίας του δικτύου είχαν παραβλεφθεί, γιατί τα γιγαντιαία κοινωνικά δίκτυα δεν είναι ούτε κατ’ ελάχιστον ισότιμα. Για να είμαστε ακριβείς, έχουν πολλούς κόμβους με πολύ μεγάλο αριθμό ακμών και πολλούς περισσότερους με πολύ λίγες ακμές από ό, τι θα συνέβαινε σε ένα τυχαία παραγόμενο δίκτυο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, καθώς επεκτείνονται τα κοινωνικά δίκτυα, οι κόμβοι κερδίζουν νέες ακμές ανάλογα με τον αριθμό [ακμών] που έχουν ήδη.

Το φαινόμενο είναι μια εκδοχή αυτού που ονομάζει ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον «το φαινόμενο του Ματθαίου», κατά το Ευαγγέλιο του Ματθαίου 25:29: «Διότι ο καθένας που έχει θα του δίνονται, και θα έχει αφθονία˙ αλλά από εκείνον που δεν έχει θα του παίρνουν ακόμη και αυτά που έχει». Στην επιστήμη, για παράδειγμα, η επιτυχία τρέφει την επιτυχία: Στον επιστήμονα που έχει ήδη αναφορές και βραβεία, θα δοθούν περισσότερα. Αλλά η τάση είναι ίσως πιο ορατή στην Silicon Valley. Το 2001, ο προγραμματιστής λογισμικού Eric Raymond προέβλεψε με βεβαιότητα ότι το κίνημα ανοιχτής πηγής (open-source) θα κερδίσει μέσα σε τρία έως πέντε χρόνια. Επρόκειτο να απογοητευθεί. Το όνειρο του ανοικτού κώδικα πέθανε με την άνοδο των μονοπωλίων και των δυοπωλίων που απέκρουσαν με επιτυχία τις κυβερνητικές ρυθμίσεις που θα εμπόδιζαν την ανάπτυξή τους. Η Apple και η Microsoft δημιούργησαν κάτι κοντά σε ένα δυοπώλιο λογισμικού. Ξεκινώντας ως βιβλιοπωλείο, η Amazon έφθασε να κυριαρχεί στις online λιανικές πωλήσεις. Η Google καθιέρωσε ακόμα πιο γρήγορα ένα σχεδόν μονοπώλιο στην αναζήτηση. Και φυσικά, το Facebook κέρδισε τον αγώνα για να κυριαρχήσει στα κοινωνικά μέσα.

Την στιγμή που γραφόταν το κείμενο αυτό, το Facebook είχε 1,17 δισεκατομμύρια ενεργούς καθημερινούς χρήστες. Ωστόσο, η ιδιοκτησία της εταιρείας είναι ιδιαίτερα συγκεντρωμένη. Ο ίδιος ο Zuckerberg κατέχει μόλις πάνω από το 28% της εταιρείας, κάτι που τον καθιστά έναν από τους δέκα πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο. Αυτή η ομάδα περιλαμβάνει επίσης τον Bill Gates, τον Jeff Bezos, τον Carlos Slim, τον Larry Ellison και τον Michael Bloomberg, των οποίων η περιουσία προέρχεται με κάποιο τρόπο από την πληροφορική. Χάρη στο φαινόμενο «ο πλούσιος γίνεται πλουσιότερος» [14], τα έσοδα στις επιχειρήσεις τους δεν μειώνονται. Τα τεράστια διαθέσιμα ρευστού, τους επιτρέπουν να εξαγοράσουν οποιονδήποτε δυνητικό ανταγωνιστή.

Στο Χάρβαρντ, ο Ζούκερμπεργκ οραματίστηκε «έναν κόσμο όπου όλοι έχουν μια αίσθηση σκοπού: Με το να αναλαμβάνουν μαζί μεγάλα σημαντικά έργα, με το να επαναπροσδιορίζουν την ισότητα έτσι ώστε ο καθένας να έχει την ελευθερία να επιδιώξει έναν σκοπό, και με το να οικοδομούν την κοινότητα σε ολόκληρο τον κόσμο». Ωστόσο, ο Zuckerberg προσωποποιεί αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «τα οικονομικά των superstars», όπου τα κορυφαία ταλέντα σε έναν τομέα κερδίζουν πολύ-πολύ περισσότερο από εκείνους που έρχονται δεύτεροι. Και παράδοξα, τα περισσότερα από τα διορθωτικά μέτρα για την ανισότητα που ανέφερε ο Zuckerberg στην διατύπωσή του -ένα καθολικό βασικό εισόδημα, προσιτή παιδική μέριμνα, καλύτερη υγειονομική περίθαλψη και συνεχής εκπαίδευση- είναι βιώσιμα μόνο ως εθνικές πολιτικές που παρέχονται από το κράτος πρόνοιας του εικοστού αιώνα.

ΕΚΕΙΝΟ ΗΤΑΝ ΤΟΤΕ, ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΩΡΑ

Τα κεντρικά γραφεία της Google στο Αμβούργο της Γερμανίας, τον Ιούλιο του 2017. MORRIS MACMATZEN / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------------------