Τα τουρκικά παιχνίδια με το Δίκαιο της Θάλασσας

Στην Μαύρη Θάλασσα ήδη από το 1958 η Σοβιετική Ένωση, η Βουλγαρία και η Ρουμανία είχαν υπογράψει συμφωνία αλιείας, με οριοθετικό κανόνα τη μέση γραμμή. Η αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. έγινε αποδεκτή από την Τουρκία, την Βουλγαρία και την Ρουμανία, ενώ στις 17 Απριλίου 1973 η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία με την Σοβιετική Ένωση για την οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης των 12 ν.μ. στην Μαύρη Θάλασσα [16]. Πλην όμως, η Τουρκία την ίδια στιγμή διαφοροποίησε την πολιτική της στο Αιγαίο Πέλαγος, για το οποίο απαίτησε αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. Στην Τρίτη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας (1973-1982), η Τουρκία επιχείρησε να εντάξει το Αιγαίο Πέλαγος στο καθεστώς των κλειστών ή ημίκλειστων θαλασσών [17] για τις οποίες πρότεινε μικρό εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης [18]. Όταν απέτυχε, κατέθεσε νέα πρόταση κατά την οποία οι νήσοι δεν δικαιούνται δική τους υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ όταν «επικάθηνται» στην υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ παρακτίου κράτους (βλ. Τουρκία), θέση η οποία, κατά τον καθηγητή κ. Οικονομίδη, είναι χωρίς αξία, πέρα από το γεγονός ότι «υπήρξε, πάντοτε, αυθαίρετη και ποτέ μέχρι σήμερα δεν αποδείχθηκε» [19]. Στην συνέχεια η Τουρκία καταψήφισε την Σύμβαση ΔΘ [20]. Έκτοτε, η Τουρκία αντιμετωπίζει την Σύμβαση ΔΘ ως res inter alios acta [21].

Εκείνο, όμως, που έχει σημαντικό ενδιαφέρον είναι το εξής: Πριν ακόμη ολοκληρωθεί η Τρίτη Συνδιάσκεψη, η Τουρκία άρχισε διαπραγματεύσεις με την Σοβιετική Ένωση για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας στην Μαύρη Θάλασσα, ξεχνώντας τις θέσεις της περί ημίκλειστων θαλασσών, τις οποίες υποστήριζε στην εν λόγω συνδιάσκεψη. Μάλιστα, τον Ιούνιο του 1978 υπέγραψε Πρωτόκολλο στο οποίο συμφωνείται η «οριοθέτηση με βάση την αρχή της ευθυδικίας (equity)» [22].

Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής το γεγονός ότι η Τουρκία επέμεινε να γίνει αναφορά στην αρχή της ευθυδικίας, παρότι η οριοθέτηση στην Μαύρη Θάλασσα έγινε στην πράξη με τον κανόνα της μέσης γραμμής (equidistance). Ο λόγος είναι προφανής: Προκειμένου, να επικαλεστεί και πάλι την ευθυδικία στο Αιγαίο. Όμως, για την Τουρκία η ευθυδικία στο Αιγαίο θα έχει άλλη έννοια. Δεν θα είναι η μέση γραμμή ανάμεσα στα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και στην Μικρά Ασία, όπως κατά κάποιο τρόπο ορίζει το διεθνές δίκαιο, αλλά η μέση γραμμή μεταξύ των ελληνικών ακτών (Θεσσαλίας, Στερεάς και Πελοποννήσου) και των τουρκικών ακτών, κάτι που θα σήμαινε τον διαχωρισμό του Αιγαίου στον 25ο μεσημβρινό. Αντίστοιχη πολιτική ακολούθησε η Τουρκία και στην περίπτωση της ΑΟΖ [23]. Παρ’ όλο που η Τουρκία καταψήφισε την Σύμβαση ΔΘ -η οποία προβλέπει την ΑΟΖ-, εντούτοις, τέσσερα χρόνια μετά υιοθέτησε ΑΟΖ στην Μαύρη Θάλασσα σε διμερή συμφωνία με την πρώην Σοβιετική Ένωση (βλ. χάρτη 2). Η συμφωνία συνομολογήθηκε με την μέθοδο ανταλλαγής επιστολών, στις 23 Δεκεμβρίου 1986 και 6 Φεβρουαρίου 1987, αντίστοιχα [24]. Η οριοθετική γραμμή, ήταν αυτή ακριβώς που είχε συμφωνηθεί με την Σύμβαση του 1978 για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας [25]. Για μια ακόμη φορά, η οριοθέτηση σε θεωρητικό επίπεδο έλαβε χώρα με βάση την ευθυδικία, ενώ στην πράξη η οριοθετική γραμμή κινήθηκε στην λογική της μέσης γραμμής [26].

Χάρτης 2: Τα όρια της Τουρκικής ΑΟΖ στην Μαύρη θάλασσα. Πηγή: www.seaaroundus.org, Δεκέμβριος 2007.
----------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΑΟΖ ΣΤΗΝ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ

Ένα ζήτημα που παρουσιάζει ενδιαφέρον στην Μαύρη Θάλασσα από πλευράς οριοθετήσεων αφορά στη Νήσο Serpent της Ουκρανίας η οποία βρίσκεται 30 έως 40 ν.μ. προς την μεριά του oυκρανικού - ρουμανικού χερσαίου συνόρου, με τρόπο που επηρεάζει σημαντικά στην διαμόρφωση της μέσης γραμμής ανάμεσα στα δύο αυτά κράτη (βλ. χάρτη 3). Και είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο τον Σεπτέμβριο 2004 η Ρουμανία προσέφυγε κατά της Ουκρανίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την οριοθέτηση του θαλασσίου συνόρου. Το ζήτημα ήταν αρκετά περίπλοκο στο μέτρο που το πολύ μικρό νησί Serpent έκτασης μόλις 0,17 τετραγωνικών χιλιομέτρων, μήκους 662 μέτρων και πλάτους 440 μέτρων, κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 2004 από 100 κατοίκους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ το γεγονός ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στο οποίο προσέφυγαν οι δύο χώρες, δεν προχώρησε στον νομικό χαρακτηρισμό της μικρής νήσου: Νήσος ή βράχος. Σημειώνεται ότι στην πρώτη περίπτωση (νήσος) το Serpent δικαιούται, κατά την Σύμβαση ΔΘ, πλήρη δικαιώματα όσον αφορά στις θαλάσσιες ζώνες που προβλέπει η σύμβαση [27], ενώ στη δεύτερη (βράχος) δικαιούται μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη. Από την απόφαση, ωστόσο, του Δικαστηρίου η οποία αναγνώρισε μόνον δικαιώματα χωρικών υδάτων τεκμαίρεται ότι το Serpent αντιμετωπίσθηκε ως βράχος, γεγονός που δικαίωσε κατά πολύ την θέση της Ρουμανίας, η οποία κέρδισε το 79,3% της διεκδικουμένης από αυτήν υφαλοκρηπίδας (βλ. χάρτη 4) [28].

Χάρτης 3: Η διένεξη μεταξύ Ουκρανίας και Ρουμανίας. Πηγή: Maritime Delimitation in the Black Sea (Romania Vs Ukraine), ICJ, Reports of Judgments, 3 Feb 2009, p. 69.
---------------------------------------------------------------------------------------------------