Η αμφιλεγόμενη κληρονομιά του Μπέρναρντ Λιούις

Και ενώ ορισμένοι Άραβες νόμιζαν ότι ο Lewis ήταν επίσης «Σιωνιστής» [8], άλλοι τον εκτίμησαν ακριβώς για την σχέση του με Ισραηλινούς ηγέτες. Το 1971, ο Αιγύπτιος πολιτικός Tahseen Bashir, ενεργώντας υπό την αιγίδα του προέδρου Anwar Sadat, ζήτησε από τον Lewis να ενημερώσει την Ισραηλινή πρωθυπουργό Golda Meir για το ενδιαφέρον της Αιγύπτου για την ειρήνη. Ο Lewis όχι μόνο μεταβίβασε το μήνυμα από τον έναν φίλο στον άλλο, το υποστήριξε. (Η Meir απέρριψε το άνοιγμα˙ ο πόλεμος ακολούθησε δύο χρόνια αργότερα). Ο Lewis συνδύαζε επίσης πάντα τις επισκέψεις στο Ισραήλ με στάσεις στην Ιορδανία, όπου τον φιλοξενούσαν ο βασιλιάς Χουσεΐν και ο τότε πρίγκιπας-διάδοχος Χασάν. «Είχα μια προσωπική σχέση με την βασιλική οικογένεια», έγραψε ο Lewis, ο οποίος έκανε το Αμμάν την βάση του στον αραβικό κόσμο. Σίγουρα δεν πίστευε ότι οι Ισραηλινοί και οι Άραβες ήταν καταδικασμένοι να «συγκρουστούν» και υποστήριξε τις συμφωνίες του Όσλο (αν και αργότερα παραδέχτηκε ότι ήταν λάθος να φανταστεί ότι τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιασέρ Αραφάτ να εγκαταλείπει την τρομοκρατία).

Ο Bernard Lewis, αριστερά, μιλά με τον Henry Kissinger σε δείπνο το 2012. Tim Boxer/Getty Images
---------------------------------------------------------------------------

Ήταν οι Άραβες φίλοι του Λιούις που τον έπεισαν, παρότι απίθανο, ότι οι αραβικοί λαοί ήταν έτοιμοι για την δημοκρατία, ξεκινώντας από το Ιράκ. Κατά την διάρκεια του μακρού Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Άραβες υποβάλλονταν σε δικτατορίες σταλινικού τύπου, ο Lewis έβλεπε το παρόν ως απλή συνέχεια του «αυταρχισμού, ίσως μπορούμε να πούμε και ολοκληρωτισμού, της ισλαμικής πολιτικής παράδοσης». Αλλά η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ενθουσίασε τα δημοκρατικά κινήματα παντού. Ήταν οι Άραβες όντως εξαιρέσεις; Ιρακινοί πήγαν στον Λιούις και του είπαν ότι δεν ήταν, και ο Λιούις ήταν έτοιμος να τους πιστέψει. Είχε εισέλθει σε μια τελευταία και ελπιδοφόρα φάση, να επιθυμεί να δει τους Άραβες να συμμετέχουν στην γενναιοδωρία της δημοκρατίας.

Δείτε, για παράδειγμα, την προτελευταία συνεισφορά του στο Foreign Affairs. Στο δοκίμιό του το 2005, «Ελευθερία και Δικαιοσύνη στην Σύγχρονη Μέση Ανατολή» (Freedom and Justice in the Modern Middle East) [3], ο Λιούις αρνήθηκε ότι η δικτατορία αποτελούσε «από αμνημονεύτων [ετών] τρόπο» των Αράβων. Ήταν «απλά αναληθές. Δείχνει άγνοια του αραβικού παρελθόντος, περιφρόνηση για το αραβικό παρόν και αδιαφορία για το αραβικό μέλλον». Οι δικτατορίες ήταν «πολύ ξένες ως προς τα θεμέλια του ισλαμικού πολιτισμού. Υπάρχουν παλαιότεροι κανόνες και παραδόσεις στις οποίες οι λαοί της Μέσης Ανατολής μπορούν να οικοδομήσουν».

Είναι αμφισβητήσιμο, και πιθανώς πάντα θα είναι. Αλλά με το να το υποστηρίξει αυτό, ξεκινώντας από το Ιράκ, ο Lewis δεν προπαγάνδιζε ενάντια στο αντικείμενό του. Αντιθέτως, υποστήριζε ότι δεν υπήρχε τίποτα τόσο ξεχωριστό στους Άραβες ή το Ισλάμ που να τους αποκλείει από το κοινό μέλλον του ανθρώπου. «Η Μέση Ανατολή [9] είναι μια περιοχή μεγάλων, αρχαίων πολιτισμών με ταλαντούχους και έξυπνους ανθρώπους», ανακοίνωσε το 2002, «και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι μπορούν να δημιουργήσουν ελεύθερες κοινωνίες». Αυτό δεν ήταν μια καλά θεμελιωμένη ανάλυση, παρόμοια με την προφητική ανάγνωσή του για τον ισλαμισμό. Ήταν μια τελική προφητεία, που είχε ως στόχο την επίλυση των αντιφάσεων στην διπλή αφοσίωση του Lewis στο Ισλάμ και την Δύση.

Οι ερωτήσεις που έθεσε ο Λιούις και οι απαντήσεις που έδωσε είναι ακόμα στο επίκεντρο της πολιτικής μας, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο θάνατός του προκάλεσε μια τέτοια έκλυση πάθους, υπέρ του και εναντίον του. Αλλά τώρα είναι ο ίδιος υποκείμενος στην ιστορία. Ο Lewis μάς έδωσε οδηγίες για να τον αξιολογήσουμε. «Ο ιστορικός πρέπει να προσπαθεί να επιτυγχάνει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αντικειμενικότητα», έγραψε. «Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί εντελώς από τα γεγονότα της εποχής που ζει ... Ο μελετητής, ωστόσο, δεν θα δώσει έδαφος στις προκαταλήψεις του. Θα τις αναγνωρίσει, θα τις ελέγξει, θα τις παραδεχθεί, και με μια διαδικασία πνευματικής αυτοπειθαρχίας θα μειώσει την δράση τους στο ελάχιστο».

Το εάν ο Bernard Lewis προσέγγισε αυτό το ιδεώδες είναι ένα θεμιτό ερώτημα. Αλλά μπορεί κάποιος να το απαντήσει με δίκαιο τρόπο μόνο αν αρθεί στο επίπεδο εκείνου.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2018-06-07/conflicte...