Γιατί η Συνθήκη της Λωζάννης είναι ακόμα ισχυρή

3. «Προστασία μειονοτήτων» (άρθρο 37 και επ.): Επιβεβαιώνεται η ισχύς της «Ειδικής Σύμβασης για την προστασία των μειονοτήτων» της Συνθήκης των Σεβρών και για την παραίτηση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων από τα εγγυητικά τους δικαιώματα (με βάση τις συνθήκες του Λονδίνου 1832 και 1863/64) από της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών (1920).

4. «Δωδεκάνησα» (άρθρο 15): Παραιτείται η Τουρκία από τα Δωδεκάνησα υπέρ της Ιταλίας, όπως προβλεπόταν και στην Συνθήκη των Σεβρών (και ως «ενέχυρο» από την Συνθήκη του Ουσί το 1912, που τερμάτισε τον ιταλο-τουρκικό πόλεμο του 1911-1912).

5. «Κύπρος» (άρθρο 20): Αναγνωρίζεται από την Τουρκία η μονομερής προσάρτηση της Κύπρου, που είχε κηρυχθεί από την βρετανική κυβέρνηση στις 5 Νοεμβρίου 1914, με τη διακοπή των αγγλο-τουρκικών διπλωματικών σχέσεων.

6. «Ανταλλαγή πληθυσμών» (ΙΧ Δήλωση): Συμπληρώνεται η Σύμβαση για την ανταλλαγή πληθυσμών του Ιανουαρίου 1923 όσον αφορά την διατήρηση των περιουσιών των Μουσουλμάνων που εγκατέλειψαν την Ελλάδα.

7. «Αίγυπτος» (άρθρο 17): Παραιτείται η Τουρκία από κάθε δικαίωμα στην Αίγυπτο και το Σουδάν από 5 Νοεμβρίου 1914 (όπως περίπου και στην Συνθήκη των Σεβρών), με την διακοπή των αγγλο-τουρκικών διπλωματικών σχέσεων.

8. «Λιβύη» (άρθρο 22): Αναγνωρίζεται από την Τουρκία η οριστική κατάργηση κάθε δικαιώματος ή προνομίου, τα οποία απολάμβανε στην Λιβύη, όπως προβλεπόταν στην παραπάνω Συνθήκη του Ουσί της 18 Οκτ. 1912, δηλαδή παραιτείται η Τουρκία από κάθε κυριαρχία της στην Τρίπολη και την Κυρηναϊκή.

9. «Συρία»(άρθρο 3): Καθορίζονται ως βάση των συρο-τουρκικών συνόρων εκείνα της γαλλο-τουρκικής συμφωνίας της 20 Οκτ. 1921 ( άρθρο 8).

10. «Οθωμανικό χρέος» (άρθρο 46 και επ.): Κατανέμεται το οθωμανικό χρέος μεταξύ της Τουρκίας και των κρατών υπέρ των οποίων αποσπάστηκαν εδάφη κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 και των κρατών στα οποία παραχωρήθηκαν νήσοι με την Συνθήκη της Λωζάννης (στην Ελλάδα τα νησιά του Β. Αιγαίου, στην Ιταλία τα Δωδεκάνησα).

11. «Διεθνείς Συμβάσεις» (άρθρο 99 και επ.): Προσχωρεί η Τουρκία σε πάνω από 30 διεθνείς συνθήκες σε τομείς διεθνούς συνεργασίας (της περιόδου 1888-1919).

12. «Σουδάν» (άρθρο 113 μόνο στη Συνθήκη των Σεβρών): Επικυρώνεται η αγγλο-αιγυπτιακή Σύμβαση της 19 Ιανουαρίου 1889 σχετική με το καθεστώς και την διοίκηση του Σουδάν.

13. «Μαρόκο/Τυνησία» (άρθρα 118 και 120 μόνο στη Συνθήκη των Σεβρών): Αναγνωρίζονται αναδρομικά από την Τουρκία τα προτεκτοράτα που είχε κηρύξει η Γαλλία στην Τυνησία από 12 Μαΐου 1881 και στο Μαρόκο από 30 Μαρτίου 1912.

ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΩΦΕΛΗ

Η Συμφωνία Σάϊκς-Πικό στην πράξη ουδέποτε ίσχυσε, τουλάχιστον όπως καταγράφηκε στην αρχική της μορφή. Και όσες διατάξεις της φαίνονται ότι «κληρονομήθηκαν» αναφορικά με την λεγόμενη «μοιρασιά» της Μέσης Ανατολής (εντολές Γαλλίας σε Συρία και Λίβανο, Αγγλίας σε Ιράκ και Παλαιστίνη) ήσαν ως επί το πλείστον αποτέλεσμα της ήττας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των δυναμικών στρατιωτικών κινήσεων των δύο Μεγάλων Δυνάμεων και των διπλωματικών χειρισμών που ακολούθησαν. Αυτήν την πραγματικότητα αποτύπωσε η τελική Συνθήκη της Λωζάννης.

Η ανάληψη της γαλλικής εντολής στην Κιλικία αποδείχτηκε επιζήμια για την Γαλλία και τους Συμμάχους της, αφού την ανάγκασε να διευθετήσει εσπευσμένα την σε βάρος της κατάσταση στην περιοχή αυτή, διασπώντας τον συμμαχικό δεσμό και δίνοντας χρόνο στον Κεμάλ να ανατρέψει το σκηνικό της Ανατολής και να αναγνωριστεί διεθνώς. Η γαλλο-τουρκική προσέγγιση και η Συμφωνία Μπουγιόν-Κεμάλ αποτέλεσε κρίσιμη καμπή τόσο για την εξέλιξη του μετώπου της Μικράς Ασίας όσο και για τις σχέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων.

Αν προσπαθήσουμε να ισοζυγίσουμε τα κέρδη και τις απώλειες της Ελλάδας και της Τουρκίας στην Συνθήκη της Λωζάννης θα διαπιστώσουμε μια κατάσταση «λεπτής ισορροπίας». Οι απώλειες της Ελλάδας δεν ήσαν περισσότερες από τα εδαφικά οφέλη που θα μπορούσε να «κρατήσει» και από εκείνα που είχε ήδη δικαιωματικά κατακτήσει ως αποτέλεσμα προηγούμενων νικηφόρων πολέμων της και επιτυχών διπλωματικών χειρισμών της. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα α) διατήρησε τα νησιά του Β. Αιγαίου που της είχαν αποδοθεί από το 1913 και 1914, παρά την αμφισβήτησή τους από την Τουρκία και την Ιταλία, β) επιβεβαίωσε την κυριαρχία της στην Δυτ. Θράκη, παρά την διεκδίκησή της από την Τουρκία και την Βουλγαρία, γ) διευθέτησε το ζήτημα του Αγ. Όρους, παρά τις ρωσικές αξιώσεις, δ) διέσωσε την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. «Εκκένωσε» την Σμύρνη και την Ανατολική Θράκη, που στην ουσία δεν είχε καν προλάβει να τις αφομοιώσει.

Όσον αφορά την Τουρκία, οι απώλειές της ήσαν μάλλον περιορισμένες. Δεν κράτησε τα νησιά του Β. Αιγαίου που τα είχε ήδη «χάσει» από το 1913, ούτε τις αραβικές επαρχίες, την αποκοπή των οποίων από τον οθωμανικό κορμό είχε δεχθεί το ίδιο το «Εθνικό Συμβόλαιο» του Κεμάλ, εφόσον θα πορεύονταν προς την ανεξαρτησία τους. Αντίθετα, επέτυχε την οριστική εκδίωξη μεγάλου τμήματος του ελληνισμού και του ξένου στοιχείου από τον τουρκικό χώρο και ακύρωσε τις διαμελιστικές προτάσεις για την Αρμενία και το Κουρδιστάν, ενώ κατήργησε τις διαχρονικές και εξευτελιστικές διομολογήσεις.

Με δύο λόγια, το οικοδόμημα της Συνθήκη της Λωζάννης είναι ένα ιδιαίτερα συμπαγές οικοδόμημα, αφού στηριζόταν σε τρεις δομημένους πυλώνες:

(α) Στον «νομικό πυλώνα», όπου νομική επιχειρηματολογία υπέρ της αρχής της «pacta sunt servanda» (τήρηση των συμπεφωνημένων) και κατά της αθεμελίωτης επίκλησης της ρήτρας rebus sic stantibus (εφόσον τα πράγματα παρέμεναν ως είχαν) είναι αδιάσειστη και αποκρούει οιεσδήποτε «αιχμές» για τυχόν αναθεώρηση της Συνθήκης.