Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ

Γιατί δεν πρέπει να το χάσει*
Περίληψη: 

Το γεωπολιτικό παιχνίδι στα δυτικά Βαλκάνια θα γίνεται όλο και εντονότερο, όσο τα συμφέροντα μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων έρχονται σε σύγκρουση. Το σίγουρο είναι πως η ΕΕ παρά τα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει πρέπει να εμφανισθεί ως η μόνη λογική βιώσιμη λύση μέσα σε αυτό το παιχνίδι ισχύος.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΥΡΟΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η περιοχή των Βαλκανίων χαρακτηριζόταν από αστάθεια και διαρκείς συγκρούσεις, που έγιναν ακόμα και η αφορμή για το έναυσμα του Μεγάλου Πολέμου. Έναν αιώνα μετά, αν και στην περιοχή έχει επέλθει σχετική ηρεμία, πολλά κρίσιμα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά, ιδίως στις έξι χώρες των δυτικών Βαλκανίων (Αλβανία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη), ενόψει της πιθανολογούμενης εισόδου τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η ευρωπαϊκή προοπτική, θεμελιώθηκε ήδη από το 2003, με την Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης, οπότε και συμφωνήθηκαν οι αρχές πάνω στις οποίες τα έξι κράτη της βαλκανικής χερσονήσου, με την αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα επανοικοδομούσαν τις κοινωνίες τους.

17042019-1.jpg

Πολίτες διαδηλώνουν μετά την απόφαση του Κοσσυφοπεδίου να αυξήσει τους δασμούς για τα προϊόντα της Σερβίας και της Βοσνίας, στο χωριό Ρουντάρε, κοντά στη Μιτρόβιτσα του Κοσσυφοπεδίου, στις 23 Νοεμβρίου 2018. Ένα πανό γράφει: «ΕΕ, άνοιξε τα μάτια σου!». REUTERS/Laura Hasani
---------------------------------------------------------------------------------

Μετά τα πολλαπλά σοκ που δέχθηκε το ευρωπαϊκό εγχείρημα τα τελευταία χρόνια, από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και το ελληνικό χρέος μέχρι την προσφυγική κρίση και την άνοδο του λαϊκισμού, η ΕΕ στρέφει την προσοχή της ξανά στα δυτικά Βαλκάνια, που γίνονται σταδιακά πεδίο ανταγωνισμού περιφερειακών και παγκόσμιων δυνάμεων οι οποίες προσβλέπουν στην αύξηση της επιρροής τους στην περιοχή. Η επιστροφή του ενδιαφέροντος της ΕΕ στην ευαίσθητη περιοχή των Βαλκανίων δεν είναι τυχαία˙ το ζήτημα, όμως, που εγείρει η επανεμφάνιση του γεωπολιτικού ανταγωνισμού θα είναι αν θα παραμείνει σε επίπεδο χαμηλής πολιτικής και με ήπια μέσα (soft power) ή αν θα εξελιχθεί σε ανταγωνισμό ισχύος με απρόβλεπτες συνέπειες για την περιοχή.

Μέσα σε αυτόν τον Κυκεώνα, η ΕΕ αντιπαραθέτει την εναλλακτική της ένταξης στην ευρωπαϊκή οικογένεια, χρηματοδοτώντας όχι μόνο την προώθηση των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου, αλλά και σημαντικά έργα για την βελτίωση της ζωής των κατοίκων των χωρών αυτών. Ωστόσο, τα Βαλκάνια συλλήβδην έχουν πολλές ιδιαιτερότητες που μπορούν να αποτελέσουν τροχοπέδη στην αποτελεσματική εφαρμογή των πολιτικών για την προσέγγιση της ένταξης.

ΟΙ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ

Οι προκλήσεις των επίδοξων νέων μελών της ευρωπαϊκής οικογένειας είναι πολύπλοκες και διαφορετικές ανάλογα με το κάθε κράτος των δυτικών Βαλκανίων. Αν και έχουν περάσει ήδη 18 χρόνια από το τέλος των πολέμων και την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τόσο οι μνήμες όσο και οι καταστροφές που προκάλεσαν οι συγκρούσεις μεταξύ των κρατών-πρώην μελών της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας την δεκαετία του 1990 είναι ακόμη νωπές. Τα εκατομμύρια των εκτοπισμένων και οι νεκροί που υπολογίζεται πως ξεπέρασαν τους 130.000, αποτελούν μια «πληγή» για τα περισσότερα κράτη των δυτικών Βαλκανίων που μπορεί εύκολα να αποτελέσει παράγοντα συγκρούσεων και στο μέλλον. Με σύνορα υπό αμφισβήτηση και αδύναμους κρατικούς μηχανισμούς, ισχυρά εθνικιστικά ένστικτα και περιορισμένη ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, εκτεταμένες πελατειακές σχέσεις και οικονομική στασιμότητα, τα δυτικά Βαλκάνια φαίνεται να αποτελούν εστία προβλημάτων που απαιτούν πολύτιμους πόρους και μεγάλη προσπάθεια τόσο από την ΕΕ αλλά κυρίως από τις εθνικές ελίτ για να επιλυθούν.

Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρει και η έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, τα κράτη στα δυτικά Βαλκάνια αντιμετωπίζουν σήμερα πολλαπλά προβλήματα, σε διαφορετικό βαθμό το καθένα [1]. Όσον αφορά το κράτος δικαίου, τα έξι κράτη της δυτικής Βαλκανικής παραμένουν αρκετά πίσω από τις απαιτήσεις της Ένωσης. Ειδικότερα υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, αλλά και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, στα οποία όπως αναφέρει η έκθεση «υπάρχει εκτενής πολιτική παρέμβαση και έλεγχος». Ακόμη, αν και έχει υπάρξει σημαντική πρόοδος από τις αρχές της νέας χιλιετίας, πρέπει να ληφθούν περαιτέρω μέτρα για την αναβάθμιση της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως η ελευθερία της έκφρασης, αλλά και των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Επίσης, σημαντική είναι η καταπολέμηση της διαφθοράς αλλά και του οργανωμένου εγκλήματος, ιδίως των διακινητών όπλων, ναρκωτικών και του trafficking. Τέλος, όσον αφορά τα εσωτερικά ζητήματα, κρίνεται απαραίτητη η ενίσχυση της ποιότητας των συμμετοχικών θεσμών, η μεταρρύθμιση της βραδυκίνητης δημόσιας διοίκησης και κυρίως η βελτίωση της οικονομίας. Η τελευταία αποτελεί κύριο παράγοντα στασιμότητας καθώς οι χώρες αυτές μαστίζονται από έλλειψη ανταγωνιστικότητας, χαμηλή παραγωγικότητα και μεγάλη ανεργία ειδικά στους νέους που φτάνει το 68% στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, 58% στο Κόσσοβο, 50% στα Σκόπια και 41% στην Σερβία [2].

Το ίδιο περίπλοκες, όμως, είναι και οι σχέσεις των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων μεταξύ τους και με τους άλλους γείτονές τους. Τόσο λόγω του παρελθόντος τους όσο και λόγω της εκμετάλλευσης των εθνικών συναισθημάτων από καιροσκόπους πολιτικούς οι οποίοι βρίσκουν εξιλαστήρια θύματα για την κακή κατάσταση της χώρας στις μειονότητες που υπάρχουν σε όλα τα δυτικά Βαλκάνια, η περιοχή βρίσκεται σε συνεχή λεκτική αντιπαράθεση. Σημαντικότερη είναι η αντιπαράθεση Σερβίας- Κοσσόβου που αποτελεί μείζον ζήτημα για την ένταξη της Σερβίας στην ΕΕ. Μετά την ανακήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσσόβου το 2008, την οποία η Σερβία δεν έχει αναγνωρίσει, θεωρώντας την χώρα μέρος της επικράτειάς της, οι τοπικές συγκρούσεις αναζωπυρώνονται περιοδικά με ενδεικτικό περιστατικό την αποστολή ενός τραίνου από την Σερβία στο Κόσσοβο με γραμμένο στο πλάι του το σύνθημα «το Κόσσοβο είναι Σερβία».