Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα δυτικά Βαλκάνια είναι το νέο στοίχημα της ΕΕ

Γιατί δεν πρέπει να το χάσει*

Στην ίδια κατάσταση βρίσκονται και οι σχέσεις της Σερβίας με την εύθραυστη Βοσνία-Ερζεγοβίνη που πασχίζει να κρατήσει τις ισορροπίες μεταξύ Βόσνιων, Κροατών και Σέρβων μέσα στην επικράτεια της. Η αυτόνομη σέρβικη περιφέρεια Republika Srpska(RS) βρίσκεται σε στενή συνεργασία με το Βελιγράδι, προωθώντας τα σερβικά συμφέροντα στην χώρα.
Παράλληλα, διενέξεις υπάρχουν και μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και Αλβανίας λόγω της αλβανικής μειονότητας στην χώρα, μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και Ελλάδας για το ονοματολογικό, και μεταξύ Βόρειας Μακεδονίας και Βουλγαρίας η οποία δεν θεωρεί τους γείτονες ξεχωριστό έθνος αλλά Βούλγαρους.
Τέλος, οξυμένες είναι οι σχέσεις μεταξύ Σερβίας και Αλβανίας λόγω του Κοσσόβου αλλά και οι σχέσεις της Αλβανίας με την Ελλάδα λόγω της ελληνικής μειονότητας στα νότια της χώρας. Είναι, λοιπόν, φανερή η πολυπλοκότητα των σχέσεων των κρατών αυτών, που θέτουν σε αμφισβήτηση την επιτυχία της εισόδου τους στην ΕΕ.

Ο ΕΞΕΥΡΩΠΑΪΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ

Η πάγια πολιτική της ΕΕ όταν πρόκειται για την είσοδο νέων μελών, είναι η πολιτική των προϋποθέσεων (conditionality), κατά την οποία η ΕΕ θέτει συγκεκριμένους όρους και κριτήρια, τα οποία το υποψήφιο κράτος καλείται να υιοθετήσει. Τα κριτήρια αυτά, που ονομάζονται Κριτήρια της Κοπεγχάγης, και αφορούν τόσο τον τρόπο διακυβέρνησης, όπως το κράτος δικαίου, την διάκριση των εξουσιών κ.α., αλλά και την αρχή της ελεύθερης αγοράς, συμπληρώνονται με τις εκάστοτε περιφερειακές πολιτικές και από την Διαδικασία Σταθεροποίησης και Συνεργασία (SAP). Σημαντικό είναι ότι, η Ένωση θέτει a priori την αποδοχή από το κράτος-υποψήφιο του κοινοτικού κεκτημένου (acquis communautaire).

Επιπρόσθετα, κατά την διάρκεια της μεγάλης διεύρυνσης στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η ΕΕ ανέπτυξε ένα μεγάλο εύρος εργαλείων που συμπλήρωσαν και βελτίωσαν την έως τότε πολιτική της των προϋποθέσεων, όπως: Οικονομική και τεχνική υποστήριξη για της προαπαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, συνεχή παρακολούθηση της διαδικασίας, πολιτικό διάλογο, συγκριτική αξιολόγηση μεταξύ των διάφορων υποψηφίων πολιτική «ανοιχτής εισόδου» ανάλογα με την πρόοδο που επιδείκνυε ο εκάστοτε υποψήφιος [3].

Μέσα από την Διαδικασία Σταθεροποίησης και Συνεργασίας (SAP) μεταξύ ΕΕ και των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων, προωθήθηκε η εδραίωση της ειρήνης και της σταθερότητας, η εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για την θεμελίωση των κοινών αρχών της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Πράγματι, υπάρχουν σημάδια ότι ολόκληρη η διαδικασία ένταξης έχει απτά αποτελέσματα.
Ιδιαίτερα οι χώρες που έχουν ξεκινήσει τις συνομιλίες για την ένταξη, το Μαυροβούνιο και η Σερβία, έχουν κάνει μεγάλα βήματα τόσο στην υιοθέτηση νομικού πλαισίου για την απαλοιφή των διακρίσεων και για την ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υστερώντας όμως στην εφαρμογή τους [4].

Αλλά και στις διακρατικές σχέσεις των έξι κρατών φαίνεται ότι η ένταξη στην Ένωση αποτελεί κινητήριο μοχλό στην επίλυση των διαφορών. Όσον αφορά την Σερβία και το Κόσσοβο, το 2018 άνοιξε ένας διάλογος μεταξύ του προέδρου της Σερβίας, Αλεξάντερ Βούτσιτς και του Κοσσόβου, Χασίμ Θάτσι, υπό την αιγίδα της ΕΕ για πιθανή ανταλλαγή περιοχών μεταξύ των δύο χωρών. Συγκεκριμένα, η Σερβία προτίθεται να παραχωρήσει την Κοιλάδα του Πρέσεβο όπου πλειοψηφεί το αλβανικό στοιχείο, ενώ το Κόσσοβο την περιοχή της Μιτρόβιτσα όπου πλειοψηφούν οι Σέρβοι. Αν η συμφωνία επιτευχθεί, η Σερβία θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Κοσσυφοπεδίου, γεγονός που θα ανοίξει το δρόμο για την επίσημη ένταξή του και στον ΟΗΕ. Λίγο νοτιότερα η Βόρεια Μακεδονία προχώρησε και αυτή στην επίλυση των διαφορών της τόσο με την Ελλάδα με την Συμφωνία των Πρεσπών για το ονοματολογικό, όσο και με την Βουλγαρία, για τον αμοιβαίο σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, αλλά και στην σύσταση διακρατικής επιτροπής για την επίλυση ιστορικών θεμάτων των δύο χωρών [5].

Βέβαια, η πρόοδος δεν είναι παντού η ίδια, όπως στην περίπτωση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης η οποία αποτελεί την πιο δύσκολη περίπτωση λόγω των εσωτερικών της δομών, που αναπόφευκτα οδηγούν σε στασιμότητα. Παρόλα αυτά, χωρίς την προοπτική της ένταξης καμία από αυτές τις πρωτοβουλίες δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Η κινητήριος δύναμη που κατέχει η ΕΕ στην διαδικασία αυτή, συνδυασμένη με την μεγάλη έκταση και την διείσδυση των κανόνων της ένταξης, έχουν οδηγήσει σε μια διαδικασία μεταρρυθμίσεων από τα πάνω (top-down), που επέτρεψε στην Ένωση να έχει τεράστια επιρροή στην ανοικοδόμηση των εσωτερικών θεσμών και σε ολόκληρη την πολιτική ατζέντα [6]. Παράλληλα, όμως, είναι φανερό πως η κρατική δυνατότητα εξαρτάται από τις υπάρχουσες θεσμικές δομές, που συχνά περιορίζουν την σύμπλευση των εσωτερικών δρώντων με τους κανόνες της ΕΕ.

ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ, ΠΟΛΛΟΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΙ

Αν και η επιρροή της ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια είναι σημαντική, η περιοχή αποτελεί μια «γκρίζα ζώνη» ανάμεσα στην Δύση και την Ανατολή. Όπως σημείωσε η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ, Φεντερίκα Μογκερίνι σε συνέντευξή της, «τα Βαλκάνια μπορούν εύκολα να γίνουν σκακιέρα για το παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων» [7]. Μια ξεχασμένη γωνιά της Ευρώπης, επαναφέρει την προσοχή μεγάλων δυνάμεων όπως της Ρωσίας, της Αμερικής, της Τουρκίας αλλά και των κρατών του Περσικού Κόλπου. Γιατί, όμως, μια περιοχή με μικρό οικονομικό και γεωπολιτικό ενδιαφέρον γίνεται βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο των συζητήσεων;

17042019-2.jpg

Η «οικογενειακή» φωτογραφία μετά την σύνοδο ΕΕ - Δυτικών Βαλκανίων στην Σόφια της Βουλγαρίας, στις 17 Μαΐου 2018. Στο κέντρο, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ. Πηγή: web
--------------------------------------------------------------------------------------------