Από την Αρχαία Μέση Ανατολή, τέχνη που συνδέει το παρελθόν με το παρόν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Από την Αρχαία Μέση Ανατολή, τέχνη που συνδέει το παρελθόν με το παρόν

Μια έκθεση στο Met θέτει προκλήσεις για το πώς βλέπουμε την ιστορία
Περίληψη: 

Το Ισλαμικό Κράτος, ή ISIS, κατέστρεψε μνημεία στην Παλμύρα και αλλού για να διαγράψει το παρελθόν˙ να σαρώσει την ιστορική καταγραφή από τις μνήμες ότι αυτό το κομμάτι του κόσμου έχει μια μακρά ιστορία που δεν συνδέεται με το Ισλάμ και ότι οι κάτοικοί του κάποτε πίστευαν και ζούσαν με διαφορετικούς τρόπους από εκείνους που «εγκρίνονται» από τους φονταμενταλιστές.

Ο PETER FRANKOPAN είναι καθηγητής Παγκόσμιας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Από τον 1ο αιώνα π.Χ. μέχρι τα μέσα του τρίτου αιώνα μ.Χ., ο πολιτικός χάρτης της Μέσης Ανατολής οριζόταν από δύο υπερδυνάμεις», γράφουν οι επιμελητές μιας εκπληκτικής έκθεσης που βρίσκεται επί του παρόντος στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Metropolitan Museum of Art, στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ). Το ένα μεγαθήριο ήταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, «της οποίας η βάση της ισχύος ήταν στη Μεσόγειο». Το άλλο ήταν η αυτοκρατορία των Πάρθων, «η οποία ήλεγχε το Ιράν και μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας».

21062019-1.jpg

Ένα χάλκινο άλογο που κατασκευάστηκε στην Υεμένη εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Metropolitan Museum of Art, Met), στη Νέα Υόρκη, τον Μάρτιο του 2019. VINCENT TULLO / THE NEW YORK TIMES
--------------------------------------------------------------

Η έκθεση «Ο κόσμος μεταξύ αυτοκρατοριών: Τέχνη και ταυτότητα στην αρχαία Μέση Ανατολή», που είναι ανοιχτή από τις 18 Μαρτίου έως τις 23 Ιουνίου 2019, συγκεντρώνει μια λαμπρή συλλογή έργων τέχνης από την περιοχή «στο μεταξύ» αυτών των δύο μεγάλων δυνάμεων. Η περιοχή περιλάμβανε μεγάλο μέρος της σύγχρονης Μέσης Ανατολής: Τη νοτιοδυτική Αραβία, τη Nabataea (Πετραία Αραβία), την Ιουδαία, την Συρία και τη Μεσοποταμία. Σύμφωνα με τους επιμελητές, αυτός ο γεωγραφικός χώρος ήταν αμφισβητούμενος, συμπιεσμένος από ισχυρούς γείτονες που προσπαθούσαν να κερδίσουν ο ένας από τον άλλο. Αλλά οι κάτοικοί του είχαν πολλά κοινά μεταξύ τους: Μιλούσαν μια ποικιλία σχετικών γλωσσών, λάτρευαν μια σειρά από θεότητες σε παρόμοιες τοποθεσίες και ήταν μέρος ενός συνδεδεμένου δικτύου εμπορικών συναλλαγών που έφερνε εμπορεύματα και αγαθά σε μικρές -και μερικές φορές σε μεγάλες- αποστάσεις.

Το ζήτημα της κοινής ταυτότητας -αυτοκρατορικής ή άλλης- είναι ένα ενοχλητικό ερώτημα στο οποίο η έκθεση δεν δίνει οριστική απάντηση. Αντίθετα, η έκθεση καταφέρνει να εστιάσει το βλέμμα σε μέρη που συχνά παραβλέπονται, εξορισμένα στην τρομακτική περιφέρεια -ή χειρότερα, σε έναν «κόσμο μεταξύ».

Πολλά από τα αντικείμενα που εμφανίζονται είναι όμορφα. Ένα από τα πρώτα που εμφανίζονται είναι το αγαλματίδιο μιας θεάς, περίπου 25 εκατοστών, από αλάβαστρο. Φοράει ένα χρυσό κολιέ και κρεμαστά σκουλαρίκια, με μια σεληνική ημισέληνο πάνω από τα εξαιρετικά χτενισμένα μαλλιά της. Στέκεται με την παλάμη της απλωμένη, είναι γυμνή, εκτός από ένα ρουμπίνι στον αφαλό της και δύο ρουμπίνια στα μάτια της. Αξίζει να πάει κάποιος απλά να την δει: Μου κόπηκε η ανάσα.

21062019-2.jpg

Η αλαβάστρινη γυμνή θεά από την Βαβυλώνα που εκτίθεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, τον Μάρτιο του 2019. VINCENT TULLO / THE NEW YORK TIMES
---------------------------------------------------------

Η έκθεση είναι εκπληκτική, συγκινητική και συχνά εκθαμβωτική. Και έχει ιδιαίτερη σημασία σε μια εποχή που τα πολιτιστικά τοπία της Συρίας και της Υεμένης ερειπώθηκαν από τον πόλεμο και σε ορισμένες περιπτώσεις από σκόπιμη καταστροφή. Το Ισλαμικό Κράτος, επίσης γνωστό ως ISIS, κατέστρεψε [2] τον Ναό του Bel στην Παλμύρα, μαζί με άλλα κτίρια, τάφους και αντικείμενα, και δολοφόνησε εκείνους που κάποτε προσπαθούσαν να τα διατηρήσουν και να τα προστατεύσουν για τις μελλοντικές γενιές. Το έκαναν για να διαγράψουν το παρελθόν˙ να σαρώσουν την ιστορική καταγραφή από τις μνήμες ότι αυτό το κομμάτι του κόσμου έχει μια μακρά ιστορία που δεν συνδέεται με το Ισλάμ και ότι οι κάτοικοί του κάποτε πίστευαν και ζούσαν με διαφορετικούς τρόπους από εκείνους που «εγκρίνονται» από τους φονταμενταλιστές.

Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

«Ο κόσμος μεταξύ των αυτοκρατοριών» παρουσιάζει εννέα συνδεδεμένες πόλεις και περιφέρειες, η καθεμιά γεωγραφικά και πολιτισμικά ξεχωριστή από τις άλλες αλλά συνδεδεμένες μέσω εμπορικών οδών. Τρία μεγάλα εμπορικά δίκτυα ορίζουν την εμπορική ζωή της Μέσης Ανατολής: Οι διαδρομές των μπαχαρικών και των καραβανιών μέσω του Βορρά, οι θαλάσσιες συνδέσεις με τον Ινδικό Ωκεανό, και οι χερσαίες διαδρομές που εκτείνονται ανατολικά προς την Κίνα ως μέρος του πρώιμου Δρόμου του Μεταξιού.

Το εμπόριο δημιούργησε τεράστιο πλούτο για όσους είχαν πρόσβαση στα επιθυμητά αγαθά. Η Νοτιοδυτική Αραβία, για παράδειγμα, ήταν φημισμένη για το λιβάνι και την σμύρνα της, καθώς και για το ότι ήταν μια πύλη για καρυκεύματα και κοσμήματα -όπως τα ρουμπίνια της γυμνής θεάς- από τη Νότια Ασία. Οι άνθρωποι που ζούσαν στη νοτιοδυτική Αραβία ήταν «τα πλουσιότερα έθνη στον κόσμο», γράφει ο Πλίνιος ο Γέρων, χάρη στις ακόρεστες ορέξεις εκείνων στις Αυτοκρατορίες των Ρωμαίων και των Πάρθων για αρωματικά και μπαχαρικά. Αυτό που έκανε τα πράγματα χειρότερα, σημείωσε πικρά, ήταν ότι [οι πωλητές] «δεν αγοράζουν οτιδήποτε ως αντάλλαγμα». Σήμερα, οι αυτοκρατορίες θα λέγαμε ότι διέθεταν εμπορικό έλλειμμα.

Τα σχόλια του Πλίνιου Γέροντος υπογραμμίζουν το γεγονός ότι οι καρποί του εμπορίου δεν ήταν πάντοτε συγκεντρωμένοι στα αυτοκρατορικά χέρια -κάτι που η έκθεση καθιστά άκρως ξεκάθαρο. Το υπέροχο χάλκινο άγαλμα ενός καλπάζοντος αλόγου, που χρονολογείται στον δεύτερο αιώνα, αποκαλύπτεται από την επιγραφή του ότι ήταν κάποτε μέρος ενός ζεύγους που φύλαγε το ιερό Madrah από τους Hawti'athat της φυλής Ghayman στη νοτιοδυτική Αραβία. Παρόλο που λείπει το δίδυμό του, καθώς και ο αναβάτης του, το άγαλμα είναι μια υπενθύμιση ότι στον αρχαίο κόσμο δεν χρειαζόταν να είσαι μέλος μιας αυτοκρατορίας για να μπορέσεις να απολαύσεις τα καλύτερα πράγματα στην ζωή. Ο πλούτος δημιουργήθηκε όπου υπήρχε εκτεταμένο εμπόριο. Η εργασία αυτής της ποιότητας και του επιπέδου δείχνει την προθυμία όχι μόνο να επιδειχθούν οι καρποί της ευημερίας αλλά επίσης και τα μέσα για να πληρωθούν αυτοί [οι καρποί].