Οι προοπτικές που διαγράφονται για την παγκόσμια οικονομία

Θα καταφέρει η Κίνα να αποφύγει την παγίδα του μέσου εισοδήματος; Το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν είναι μια εκλεγμένη κυβέρνηση Δυτικού τύπου αλλά μια παντοδύναμη δικτατορία, αυξάνει την πιθανότητα της επιτυχίας του εγχειρήματος. Από την άλλη, όσο ισχυρή και να είναι μια κυβέρνηση, δεν είναι ισχυρότερη από τους οικονομικούς νόμους. Όπως μια κυβέρνηση δεν μπορεί με ένα διάταγμα να καταργήσει τον νόμο της βαρύτητας, έτσι δεν μπορεί να καταργήσει και τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι οι οικονομικές ανισορροπίες που έχουν συσσωρευτεί στο διάστημα της αχαλίνωτης ανάπτυξης μπορεί να εκδηλωθούν, παρά τις όποιες προσπάθειες της κυβέρνησης περί του αντιθέτου, και να οδηγήσουν σε εκτροχιασμό της σχεδιαζόμενης μετάβασης στη νέα οικονομία. Ποιές είναι αυτές οι ανισορροπίες που απειλούν την κινεζική οικονομία; Η μεγαλύτερη όλων είναι η τεράστια συσσώρευση εταιρικού χρέους το οποίο αγγίζει το 160% του ΑΕΠ. Αυτό το υπερβολικό χρέος έχει κάνει εδώ και καιρό εμφανείς τις παρενέργειές του σε όλους του τομείς της οικονομίας: Προβληματικές τράπεζες, εταιρείες στο χείλος της πτώχευσης, διασώσεις εταιρειών από το κράτος (state bailouts), σκιώδες τραπεζικό σύστημα σχεδόν εκτός ελέγχου, κλπ. Ως εκ τούτου, ο πρόεδρος Xi έχει αναγάγει το θέμα της απομόχλευσης (deleveraging) ως το υπ’ αριθμόν ένα ζητούμενο για την εθνική ασφάλεια (και για την παραμονή του ιδίου στην εξουσία).

Είναι φανερό ότι η κινεζική οικονομία ισορροπεί σε μια λεπτή γραμμή. Από τη μια χρειάζεται το παλιό μοντέλο ανάπτυξης να συνεχίσει να λειτουργεί και να τροφοδοτεί την οικονομία με «μονάδες ανάπτυξης» (οποιοδήποτε επίπεδο κάτω του 6% θεωρείται προς το παρόν ανεπίτρεπτο) έως ότου το νέο μοντέλο διατηρήσιμης ανάπτυξης εγκαθιδρυθεί με ασφάλεια. Το πρόβλημα είναι ότι το παλιό μοντέλο βασίζεται στην πίστωση (credit) και στο χρέος. Επιπλέον λόγω του νόμου των «φθινουσών οριακών αποδόσεων» κάθε μονάδα αύξησης του ΑΕΠ απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερη ποσότητα χρέους για να υλοποιηθεί. Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι εμφανές και τίθεται με τη μορφή του ακόλουθου ερωτήματος: «Θα καταφέρει η Κίνα να μεταβεί στο νέο οικονομικό μοντέλο (που βασίζεται κυρίως στην ιδιωτική κατανάλωση) πριν καταρρεύσει υπό το βάρος του συσσωρευμένου χρέους και της διαχρονικά κακής κατανομής των παραγωγικών πόρων της;».

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ

Τι συμπεράσματα μπορεί κανείς να εξάγει από την παραπάνω ανάλυση; Ένα συμπέρασμα που προκύπτει αβίαστα είναι ότι ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος για την παγκόσμια οικονομία είναι το «Χρέος» στις διάφορες μορφές του. Για την Αμερική είναι τόσο το δημόσιο χρέος (105% του ΑΕΠ) όσο και το ιδιωτικό χρέος των μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών (75% του ΑΕΠ). Για την Ευρώπη, είναι το δημόσιο χρέος του Νότου και κυρίως της Ιταλίας (132% του ΑΕΠ) αλλά και το ιδιωτικό χρέος των μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών, το οποίο για τις περιπτώσεις της Ιρλανδίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας ανέρχεται στο 210%, 144% και 97% αντίστοιχα. Για την Ιαπωνία το δημόσιο χρέος ανέρχεται στο δυσθεώρητο 253% του ΑΕΠ, ενώ το ιδιωτικό χρέος είναι περίπου στο 100% του ΑΕΠ. Για την Κίνα το δημόσιο χρέος δεν αποτελεί πρόβλημα (47% του ΑΕΠ), αλλά το χρέος των μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών βρίσκεται στις πρώτες θέσεις της σχετικής λίστας, προσεγγίζοντας το 160% του ΑΕΠ.

Όπως ήδη αναλύθηκε εκτενώς, ένας βασικός παράγοντας που οδήγησε σε αυτή την υπερχρέωση της παγκόσμιας οικονομίας είναι οι συντονισμένες πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης που ακολούθησαν οι μεγάλες Κεντρικές Τράπεζες τα χρόνια μετά τη μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, η οποία σε ορισμένες χώρες δημιούργησε μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα. Για παράδειγμα, το έλλειμμα στην Αμερική, μετά την πρόσφατη δημοσιονομική επέκταση του Trump αγγίζει το 4%. Ανάλογα ελλείμματα παρατηρούμε τόσο στην Ιαπωνία (4.5%) όσο και στην Κίνα (4,2%). Αντίθετα, η Ευρωζώνη παρά τον «δημοσιονομικά άφρονα» Νότο εμφανίζεται να είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση με το δημοσιονομικό της έλλειμμα να είναι μόλις 0,5%.

Ποιές είναι οι πιθανές συνέπειες αυτής της παγκόσμιας υπερχρέωσης για το μέλλον των οικονομιών; Θα καταφέρει η παγκόσμια οικονομία να πετύχει ρυθμούς ονομαστικής ανάπτυξης (πραγματική ανάπτυξη συν πληθωρισμός) τέτοιους ώστε να οδηγηθεί ομαλά εκτός της ζώνης υπερχρέωσης; Ή μήπως αυτό πού έχουμε μπροστά μας είναι μια σημαντική οικονομική επιβράδυνση η οποία θα καταστήσει ορισμένους θύλακες χρέους της παγκόσμιας οικονομίας εμφανώς μη βιώσιμους; Υπάρχει και ένα τρίτο ενδεχόμενο: Η παρούσα ισορροπία της αναιμικής ονομαστικής ανάπτυξης αφενός και των πολύ χαμηλών επιτοκίων αφετέρου, να αποδειχθεί περισσότερο ευσταθής απ’ ό,τι πιστεύαμε. Σε μια τέτοια περίπτωση, η «νέα κανονικότητα» θα τείνει να αποκτήσει μόνιμα χαρακτηριστικά.

Ποιό από τα τρία σενάρια είναι το πιθανότερο; Οι προβλέψεις είναι αρκετά δύσκολες ιδιαίτερα όταν (όπως λέει χιουμοριστικά ένα Δανέζικο ρητό) αφορούν στο μέλλον. Για τον ιδιώτη επενδυτή μετοχών και ομολόγων, το ρευστό οικονομικό περιβάλλον μεταβάλλει διαρκώς τους παράγοντες κινδύνου στους οποίους είναι εκτεθειμένο το χαρτοφυλάκιό του. Ο εντοπισμός αυτών των παραγόντων σε κάθε χρονική στιγμή και οι ανάλογες προσαρμογές χαρτοφυλακίου που αυτοί συνεπάγονται αποτελεί τη μόνη σχετικά ασφαλή στρατηγική για θετικές αποδόσεις. Η αύξηση της μεταβλητότητας των περιουσιακών στοιχείων με ρίσκο (όπως έγινε εμφανές το τελευταίο τρίμηνο του 2018) καθιστά τις παθητικές επενδυτικές στρατηγικές του τύπου «buy and hold» πιθανότατα ακατάλληλες.

Σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας, το ρίσκο του ενός μπορεί να αποτελεί επενδυτική ευκαιρία για τον άλλο, αρκεί ο δεύτερος να το αντιληφθεί εγκαίρως, διαβάζοντας ορθολογικά και χωρίς προκαταλήψεις την τρέχουσα οικονομική συγκυρία. Δυστυχώς, κανείς επενδυτής δεν έχει πρόσβαση στην «αυριανή εφημερίδα». Εν τη απουσία μιας τέτοιας δυνατότητας αυτό που πρέπει να κάνει είναι να μελετήσει, όσο πιο προσεκτικά μπορεί, την σημερινή.