Οι προοπτικές που διαγράφονται για την παγκόσμια οικονομία

Στο σημείο αυτό θα μπορούσε κάποιος να θέσει το ερώτημα: «Έχει ανάγκη η Κίνα να κλέβει ξένη τεχνολογία; Δεν έχει φτάσει ήδη η ίδια σε ένα σημείο τεχνολογικής επάρκειας τέτοιο που να την καθιστά ηγέτη και όχι ουραγό στην παραγωγή νέας τεχνολογίας;». Είναι γεγονός ότι η Κίνα έχει κάνει τεράστια βήματα στον τεχνολογικό τομέα. Πλην όμως, στην τεχνολογία αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence), τα δεδομένα μεγάλου όγκου (Big Data), και οι κβαντικοί υπολογιστές (Quantum Computing) η Αμερική διατηρεί ένα σημαντικό προβάδισμα. Στρατηγικός στόχος της Κίνας είναι να καλύψει αυτό το τεχνολογικό κενό όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Οι κινεζικές Αρχές γνωρίζουν καλά ότι όσο η Αμερική διατηρεί το τεχνολογικό προβάδισμα θα διατηρεί και ένα σημαντικό πλεονέκτημα τόσο στο στρατιωτικό όσο και στο οικονομικό πεδίο. Εξ’ αυτού του λόγου, ο πρόεδρος Xi έχει επανειλημμένα διακηρύξει σε όλους τους τόνους (ενίοτε το αναγάγει σε θέμα εθνικής ασφάλειας) ότι οι επενδύσεις στο εσωτερικό της χώρας πρέπει πλέον να στραφούν σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και να απομακρυνθούν από την παραδοσιακή βιομηχανία. Αυτή η αλλαγή πολιτικής εντάσσεται μέσα σε μια ευρύτερη προσπάθεια της κινεζικής οικονομίας «να γυρίσει σελίδα» και να μετατραπεί από μια οικονομία που στηρίζεται στις επενδύσεις σε παραδοσιακούς τομείς (π.χ. υποδομές) και στις εξαγωγές, σε μια νέα οικονομία θεμελιωμένη στις επενδύσεις στις νέες τεχνολογίες και την εγχώρια ιδιωτική κατανάλωση. Το μεγάλο στοίχημα της Κίνας (και εν πολλοίς και του υπόλοιπου κόσμου) είναι το κατά πόσον η μετάβαση από το ένα παραγωγικό μοντέλο στο άλλο μπορεί να γίνει ομαλά, με αναταράξεις, ή καθόλου.

Άνδρες σε ένα σκούτερ περνούν μπροστά από μια αφίσα που δείχνει τον Κινέζο πρόεδρο Xi Jinping στο πλάι ενός σχολικού κτιρίου, σε ένα πρόσφατα ανεπτυγμένο τμήμα της κομητείας Lankao, στην επαρχία Henan, στην Κίνα, στις 22 Φεβρουαρίου του 2019. REUTERS/Thomas Peter
-------------------------------------------------------------------------

Η οικονομική μεταρρύθμιση της Κίνας ξεκίνησε το 1978 όταν το παραδοσιακό μοντέλο της κεντρικά σχεδιαζόμενης παραγωγής άλλαξε σε ένα υβριδικό σχήμα κεντρικού σχεδιασμού με στοιχεία μηχανισμού της αγοράς. Ως πρώτο βήμα, εγκαθιδρύθηκε ένας ευρύς τραπεζικός–χρηματοπιστωτικός τομέας, ο οποίος διοχέτευσε το τεράστιο απόθεμα αποταμιεύσεων που προϋπήρχε σε παραγωγικές επενδύσεις –κυρίως σε έργα υποδομής. Ταυτόχρονα συνετελέσθη μια διαδικασία αστικοποίησης η οποία προσέφερε φτηνό εργατικό δυναμικό ως βάση για την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα η Κίνα έγινε το βιομηχανικό κέντρο του κόσμου, το οποίο παρήγαγε και εξήγαγε κάθε λογής βιομηχανικά προϊόντα σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Εκτός του χαμηλού εργατικού κόστους η ανταγωνιστικότητα των κινεζικών προϊόντων υποβοηθείτο (όπως αναφέρθηκε ήδη) και από ένα τεχνητά φτηνό νόμισμα το οποίο συνετέλεσε ώστε η χώρα να έχει επί σειρά ετών σημαντικά εμπορικά πλεονάσματα. Ως αποτέλεσμα αυτών των μεταρρυθμίσεων, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ της Κίνας εκτοξεύτηκε σε διψήφια νούμερα (στις αρχές της δεκαετίας του ’90 έφτασε το 14%) γεγονός πού συνετέλεσε στην κατακόρυφη άνοδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος.

Το παραπάνω μοντέλο ανάπτυξης δεν αποτέλεσε κινεζική πρωτοτυπία. Πολλές άλλες αναδυόμενες οικονομίες γνώρισαν μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής άνθησης η οποία βασιζόταν στις εγχώριες επενδύσεις και εξαγωγές. Αυτό πού καθιστά την Κίνα ιδιαίτερη περίπτωση είναι (i) το μέγεθός της και (ii) το οικονομικό της μοντέλο (κεντρικός σχεδιασμός με παράλληλη λειτουργία μηχανισμού τιμών). Όπως συμβαίνει συνήθως, το παραπάνω παραγωγικό μοντέλο φτάνει κάποτε στο σημείο κορεσμού. Σε εκείνο το σημείο, η χώρα πρέπει να υποστεί μια καθοριστική μετάβαση όσον αφορά τον τρόπο που αναπτύσσεται. Από τις ιδιωτικές επενδύσεις σε παραδοσιακούς τομείς και τις εξαγωγές, η χώρα πρέπει να βασιστεί στην εγχώρια ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις σε επιλεγμένους τομείς που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα του εργατικού της δυναμικού. Αυτό το σημείο μετάβασης είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αν η χώρα δεν καταφέρει να μεταβεί ομαλά στο νέο καθεστώς, τότε παγιδεύεται στην επονομαζόμενη «παγίδα του μέσου εισοδήματος» (middle income trap). Για παράδειγμα, χώρες που απέτυχαν να υπερπηδήσουν αυτήν την παγίδα είναι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σε αυτό το σημείο βρίσκεται σήμερα η Κίνα. Η αγωνία των κινεζικών Αρχών για την επιτυχία της μετάβασης είναι έκδηλη (και αυτό δίνει ένα διαπραγματευτικό όπλο στον πρόεδρο Trump στις διαπραγματεύσεις για την λήξη του εμπορικού πολέμου).