Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει

Ο κατάλογος των πρόσφατων συγκρούσεων μεγάλων δυνάμεων αυξάνεται πολύ περισσότερο εάν συμπεριληφθούν περιπτώσεις πολέμου δια πληρεξουσίων. Από την υποστήριξη των ΗΠΑ στους Μουτζαχεντίν που μάχονταν τις σοβιετικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μέχρι τις ξένες αντιπαλότητες που παίζονται στην Συρία και την Ουκρανία, οι μεγάλες δυνάμεις μάχονται τακτικά μεταξύ τους χρησιμοποιώντας την στρατιωτική δουλειά άλλων. Μια τέτοια εξωτερική ανάθεση (outsourcing) ανθρώπινου δυναμικού δεν αποτελεί πρόσφατη εφεύρεση και είναι στην πραγματικότητα ένα σχετικά φυσιολογικό χαρακτηριστικό του πολέμου μεγάλων δυνάμεων. Εξετάστε την πορεία του Ναπολέοντα στην Ρωσία το 1812. Η εισβολή είναι διαβόητη για την φθορά που υπέστη η Grande Armée (Μεγάλη Στρατιά) καθώς προωθείτο ανατολικά. Πολύ λιγότερο γνωστό είναι ότι παρά το τεράστιο μέγεθος των πάνω από 400.000 ανδρών, η δύναμη σε μεγάλο βαθμό δεν ήταν γαλλική. Οι ξένοι μαχητές, είτε ήταν μισθοφόροι είτε στρατολογημένοι από κατακτημένες περιοχές, αποτελούσαν την συνολική πλειοψηφία των στρατευμάτων που ξεκίνησαν να εισβάλλουν στην Ρωσία. (Πολλοί από αυτούς σύντομα κουράστηκαν να βαδίζουν στην καλοκαιρινή ζέστη και εγκατέλειψαν τον συνασπισμό, συρρικνώνοντας τις δυνάμεις του Ναπολέοντα κατά περισσότερο από το μισό, προτού να κάνει καν το ένα τέταρτο της διαδρομής της εκστρατείας). Ωστόσο, η εξάρτησή του από τα ξένα στρατεύματα επέτρεψε στον Ναπολέοντα να τοποθετήσει το βάρος των μαχών σε μη Γάλλους, και σύμφωνα με πληροφορίες δήλωσε στον Αυστριακό πολιτικό Klemens von Metternich ότι «οι Γάλλοι δεν μπορούν να παραπονεθούν για μένα˙ για να τους γλιτώσω, θυσίασα τους Γερμανούς και τους Πολωνούς».

Ο Ναπολέων στη Μόσχα, το 1812, πίνακας του Albrecht Adam. Wikimedia Commons
--------------------------------------------------------------

Με απλά λόγια, οι πιο βίαιες συγκρούσεις, ακόμη και ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, δεν μοιάζουν με τον Πρώτο ή τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό δεν γράφεται καθόλου για να μειώσει την σημασία αυτών των δύο πολέμων. Η κατανόηση του πώς συνέβησαν μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή μελλοντικών πολέμων ή τουλάχιστον στον περιορισμό της κλίμακάς τους. Αλλά για να προσδιοριστεί εάν ένας πόλεμος μεγάλων δυνάμεων βρίσκεται σε παρακμή απαιτείται μια σαφής εννοιολογική κατανόηση του τι είναι ένας τέτοιος πόλεμος: Μια κατανόηση που να αναγνωρίζει ότι οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι Ι και ΙΙ ήταν απαράμιλλοι σε κλίμακα και έκταση αλλά όχι οι τελευταίες περιπτώσεις συγκρούσεων μεγάλων δυνάμεων –μακράν τούτου. Η συμπεριφορά των κρατών δεν βελτιώθηκε αναγκαστικά. Στην πραγματικότητα, η φαινομενική μείωση της θανατηφόρας επίδρασης του πολέμου επισκιάζει μεγάλο μέρος από την φιλοπόλεμη συμπεριφορά.

ΜΗΝ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΤΕ ΠΟΛΥ ΝΩΡΙΣ

Η ιδέα ότι ο πόλεμος είναι όλο και περισσότερο ένα πράγμα από το παρελθόν δεν είναι μόνο λάθος˙ επιτρέπει επίσης ένα επιβλαβές είδος θριαμβολογίας. Η φαινομενική παρακμή του πολέμου δεν σημαίνει ότι ανθίζει η ειρήνη. Βεβαίως, οι πολίτες του Ελ Σαλβαδόρ, της Γουατεμάλας, της Ονδούρας και της Βενεζουέλας θα έχουν αντίρρηση για την αντίληψη ότι οι χώρες τους είναι ειρηνικές, αν και καμιά τους τεχνικά δεν είναι σε πόλεμο. Όπως έχει υποστηρίξει ο κοινωνιολόγος Johan Galtung, η αληθινή ειρήνη ή η «θετική ειρήνη» πρέπει επίσης να περιλαμβάνει στοιχεία ενεργητικής δέσμευσης και συνεργασίας, και παρόλο που η παγκοσμιοποίηση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έχει συνδέσει ανόμοιες κοινότητες, υπήρξαν και οπισθοδρομήσεις. Μετά την κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου, υπήρχαν λιγότερα από δέκα συνοριακά τείχη στον κόσμο. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 70, από τα ενισχυμένα σύνορα μεταξύ των ΗΠΑ και του Μεξικού μέχρι τους φράχτες που χωρίζουν την Ουγγαρία και την Σερβία και μεταξύ της Μποτσουάνα και της Ζιμπάμπουε.

Ακόμη και όταν οι συνεχιζόμενοι πόλεμοι φτάνουν σε ένα τέλος, απαιτείται προσοχή. Δείτε τους εμφύλιους πολέμους, πολλοί από τους οποίους τώρα καταλήγουν σε συνθήκες ειρήνης. Ορισμένες από αυτές, όπως η ειρηνευτική συμφωνία του 2016 στην Κολομβία, είναι περίτεχνα και φιλόδοξα κείμενα που καταλαμβάνουν πάνω από 300 σελίδες και πηγαίνουν πέρα από τις συνήθεις διαδικασίες αφοπλισμού για να αντιμετωπίσουν την αγροτική μεταρρύθμιση, την πολιτική για τα ναρκωτικά και τα δικαιώματα των γυναικών. Και όμως οι εμφύλιοι πόλεμοι που τελειώνουν με ειρηνευτικές συμφωνίες τείνουν να βυθίζονται ξανά σε ένοπλη σύγκρουση νωρίτερα από εκείνους που τελειώνουν χωρίς αυτές. Συχνά, αυτό που μοιάζει στην διεθνή κοινότητα ως μια ομαλή λήξη μιας σύγκρουσης είναι απλώς ένα μέσο ώστε τα αντιμαχόμενα μέρη να αποσυρθούν και να ανασυνταχθούν πριν ξεσπάσει εκ νέου η μάχη.

Παρομοίως, το γεγονός ότι η ανθρωπότητα είναι οπλισμένη ως τα δόντια ζορίζει την πεποίθηση ότι «οι καλύτεροι άγγελοι της φύσης μας» κερδίζουν. Οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες είναι υψηλότερες σήμερα από όσο στην διάρκεια της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, ακόμα και όταν είναι προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό. Δεδομένου ότι οι χώρες δεν έχουν καταθέσει τα όπλα τους, μπορεί εύκολα να ισχύει ότι τα σημερινά κράτη δεν είναι ούτε πιο πολιτισμένα ούτε εγγενώς ειρηνικά, αλλά απλώς ασκούν αποτελεσματική αποτροπή. Αυτό δημιουργεί το ίδιο φάσμα όπως η ύπαρξη πυρηνικών όπλων: Μπορεί να έχει αποτρεπτικό αποτέλεσμα, αλλά υπάρχει μια πραγματική πιθανότητα να αποτύχει.

Ο ΦΟΒΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΟΣ