Η επίθεση των αυταρχικών εναντίον των εξόριστων

Την Κυριακή, 23 Μαΐου, η Λευκορωσία συγκλόνισε τον κόσμο με το να στείλει ένα μαχητικό αεροσκάφος της για να αναγκάσει μια πτήση της Ryanair σε πορεία από την Ελλάδα προς την Λιθουανία να αλλάξει πορεία και να προσγειωθεί στο Μινσκ, όπου οι Αρχές συνέλαβαν δύο επιβάτες: τον Raman Pratasevich, 26 ετών εξόριστο Λευκορώσo δημοσιογράφο και την φίλη του, Sofya Sapega. Ο Πρατάσεβιτς αντιμετωπίζει ποινικές κατηγορίες για υποτιθέμενη οργάνωση «μαζικών ταραχών» μέσω του Telegram, μιας πλατφόρμας ανταλλαγής άμεσων μηνυμάτων. Η Sapega κατηγορήθηκε για απροσδιόριστα αδικήματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε έκκληση για έρευνα και επιβάρυνση των κυρώσεων της ΕΕ που ήδη αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του αυταρχικού ηγεμόνα της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να ακολουθούντο παράδειγμά τους.

Διαδήλωση στην Βαρσοβία της Πολωνίας για την κράτηση του Raman Pratasevich, τον Μάιο του 2021. Dawid Zuchowicz / Agencja Gazeta / Reuters
---------------------------------------------------------

Την Δευτέρα, οι Αρχές της Λευκορωσίας διένειμαν ένα βίντεο 30 δευτερολέπτων του Πρατάσεβιτς, στο οποίο ισχυριζόταν νευρικά ότι τον είχαν μεταχειριστεί καλά όσο είναι σε κράτηση και ότι συνεργάστηκε με την έρευνα για τις δραστηριότητές του. Ακολούθησε ένα βίντεο της Sapega την Τρίτη. Ωστόσο, δεδομένου του ιστορικού της κυβέρνησης της Λευκορωσίας να βασανίζει κρατούμενους και να τους αναγκάζει να κάνουν τέτοιες δηλώσεις, ήταν δύσκολο να δοθεί πολύ βάρος σε αυτές τις διαβεβαιώσεις.

Οι μέθοδοι του Λουκασένκο ήταν καινοτόμες˙ οι κρατικές αεροπειρατείες είναι σπάνιες. Αλλά η σύλληψη του Πρατάσεβιτς αντιπροσωπεύει ακριβώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας τάσης προς την διακρατική καταστολή, καθώς τα αυταρχικά καθεστώτα επιδιώκουν όλο και περισσότερο να εφαρμόζουν τις βάναυσες τακτικές που χρησιμοποιούν εγχωρίως και σε εξόριστους και μέλη της διασποράς αλλού στον κόσμο. Τον Φεβρουάριο, οι συνάδελφοί μου στο Freedom House και εγώ δημοσιεύσαμε μια έκθεση [1] που συγκεντρώνει 608 περιπτώσεις τέτοιας μεταχείρισης σε όλο τον κόσμο από το 2014, συμπεριλαμβανομένων απελάσεων, κρατήσεων, εκδόσεων, επιθέσεων, και δολοφονιών. Οι αυταρχικές κυβερνήσεις κάθε είδους και σε κάθε περιοχή στρέφονται όλο και περισσότερο σε τέτοιες μεθόδους για να καταπολεμήσουν αυτό που βλέπουν ως απαράδεκτη απειλή από όλο και περισσότερο δικτυωμένους, ορατούς, και επιδραστικούς επικριτές που προέρχονται από τις χώρες τους αλλά έχουν βρει καταφύγιο αλλού. Το πιο σοκαριστικό παράδειγμα τα τελευταία χρόνια ήταν η δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Jamal Khashoggi το 2018 στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη από τα χέρια μιας ομάδας κρούσης που έστειλε η Σαουδαραβική κυβέρνηση.

Ο κύριος παράγοντας που κινητοποιεί τέτοιες παραβάσεις είναι απλός: μια αίσθηση ατιμωρησίας μεταξύ των αυταρχικών. Παρά την σαφή συνενοχή του στην δολοφονία του Khashoggi, ο Mohammed bin Salman παραμένει ο de facto ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας. Ο πρόεδρος της Ρουάντα, Paul Kagame, έδωσε συνεντεύξεις σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, στις οποίες έχει καυχηθεί για την επιχείρηση που πραγματοποίησε η κυβέρνησή του τον Αύγουστο του 2020 για να απαγάγει τον εξόριστο αντιφρονούντα Paul Rusesabagina. Ο Λουκασένκο και άλλοι σαφώς το έχουν σημειώσει. Κατά την αεροπειρατεία της πτήσης της Ryanair και την σύλληψη του Πρατάσεβιτς, η Λευκορωσία δεν δημιούργησε νέο προηγούμενο, αλλά απλώς ακολούθησε ένα υπάρχον.

Πίσω από όλες τις πράξεις διακρατικής καταστολής υπάρχει μια υπόθεση ότι οι στόχοι «ανήκουν» στο κράτος από το οποίο προέρχονται, και ένα στοίχημα ότι οι χώρες υποδοχής τους -οι τόποι όπου ζουν, εργάζονται, μεγαλώνουν τις οικογένειές τους και ίσως ακόμη και απολαμβάνουν υπηκοότητα- δεν θα ρισκάρουν μια διαμάχη για κάποιον που δεν είναι «ιθαγενής». Ο μόνος τρόπος για να σταματήσει αυτή η άσχημη τάση είναι να γίνει αυτό το στοίχημα πολύ πιο επικίνδυνο, με το να υπάρξει σκληρό χτύπημα ως απάντηση εναντίον των δραστών -συμπεριλαμβανομένου του Λουκασένκο- και να καταδειχθεί στους αυταρχικούς ότι θα πληρώσουν ένα υπερβολικό τίμημα για την διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων.

ΟΙ ΕΧΘΡΙΚΟΙ ΟΥΡΑΝΟΙ

Λίγες άλλες κυβερνήσεις έχουν καταφύγει στο είδος την αεροπειρατείας που έκανε ο Λουκασένκο. Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα έγινε το 1956, όταν η Γαλλία ανάγκασε την προσγείωση μιας πτήσης πάνω από την Αλγερία για να συλλάβει τον αρχηγό της ανεξαρτησίας της Αλγερίας, Ahmed Ben Bella. Πιο πρόσφατα, το 2010, το Ιράν ανάγκασε μια πτήση από το Ντουμπάι προς το Κιργιζιστάν να προσγειωθεί στην Τεχεράνη, όπου συνέλαβε τον αρχηγό μιας Σουνιτικής μαχητικής ομάδας.

Τέτοιες ωμές τακτικές δεν είναι ο κανόνας όταν πρόκειται για διακρατική καταστολή. Μια πιο συνηθισμένη προσέγγιση είναι μια κυβέρνηση να αναθέτει ή να εξαναγκάζει τοπικούς φορείς σε άλλη χώρα να εκτελέσουν τη βρώμικη δουλειά της. Η Τουρκία έχει βελτιώσει αυτήν την προσέγγιση, κάνοντας μια παγκόσμια εκστρατεία συλλήψεων σε όλο τον κόσμο μετά από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον της κυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Ιούλιο του 2016. Σε τουλάχιστον 17 χώρες, μακριά όσο η Βουλγαρία, η Γκαμπόν, το Κοσσυφοπέδιο, η Μαλαισία και το Πακιστάν, η τουρκική κυβέρνηση έχει πιέσει ή παρακινήσει τις τοπικές Αρχές να κρατήσουν Τούρκους φυγάδες ή εξόριστους. Μετά από διαβλητές νομικές διαδικασίες, οι κρατούμενοι έχουν παραδοθεί στην Τουρκία, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου που απαγορεύει την επαναπροώθηση σε μια χώρα όπου ένας κρατούμενος μπορεί να αντιμετωπίσει κακή μεταχείριση. Η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι έχει φέρει περισσότερα από 100 άτομα στην Τουρκία μέσω αυτών των μεθόδων.