Όταν το σύστημα αποτυγχάνει

Η πανδημία έχει επίσης υπογραμμίσει τα ελαττώματα στην διαδικασία του ΠΟΥ για την κήρυξη έκτακτης ανάγκης. Μόλις στις 30 Ιανουαρίου 2020, ο ΠΟΥ τελικά καθόρισε [14] την εξάπλωση του νέου κορωνοϊού ως παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αφού πολλές χώρες είχαν κλείσει τα σύνορά τους και προσγείωσαν εμπορικά αεροσκάφη. Εκτός από το να επικρίνουν τον οργανισμό για καθυστέρηση, οι σχολιαστές περιφρόνησαν την δυαδική, «όλα ή τίποτα» προσέγγιση του ΠΟΥ στις προειδοποιήσεις, κάνοντας έκκληση για ένα πιο κλιμακωτό φάσμα ειδοποιήσεων.

Το πιο σημαντικό, η κρίση του κορωνοϊού έχει αποκαλύψει την έλλειψη πρωτοκόλλων για να διασφαλίσει ότι όλα τα έθνη έχουν πρόσβαση σε εμβόλια. Σε εξάρσεις στο παρελθόν, πλούσιες χώρες όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς και οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν συσσωρεύσει εμβόλια για εγχώρια χρήση. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα. Τον Μάρτιο, ο Τραμπ προσπάθησε και απέτυχε [15] να αποκτήσει αποκλειστική πρόσβαση για τις ΗΠΑ σε ένα πιθανό εμβόλιο κορωνοϊού που βρισκόταν υπό ανάπτυξη στην Γερμανία. Ακόμα και αν οι κυβερνήσεις δεν συσσωρεύουν εμβόλια, θα υπάρξουν εκτεταμένες ανισότητες όσον αφορά την πρόσβαση και την ικανότητα διανομής.

Τέλος, η πανδημία ήγειρε το φάσμα ότι ορισμένα έθνη ενδέχεται να αρνηθούν να μοιραστούν δείγματα ιών, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία τους το «Πρωτόκολλο της Ναγκόγια για την Πρόσβαση και την Κατανομή Ωφελειών» (Nagoya Protocol on Access and Benefit-Sharing) [16]. Το πρωτόκολλο, μια διεθνής συμφωνία που εγκρίθηκε το 2010 και έχει επικυρωθεί από περισσότερες από 120 χώρες, εξυπηρετεί μια αξιόλογη λειτουργία: παραχωρεί στα έθνη την κυριαρχία επί των βιολογικών τους πόρων. Αλλά η εφαρμογή του στα ανθρώπινα παθογόνα είναι μια προφανής διαστρέβλωση αυτού του στόχου. Κατά την διάρκεια της πανδημίας της γρίπης των πτηνών την περίοδο 2005–7, η Ινδονησία αντιστάθηκε στο να μοιράζεται δείγματα ιών, επικαλούμενη την λανθασμένη έννοια της «ιικής κυριαρχίας». Το Πρωτόκολλο της Ναγκόγια αυξάνει την πιθανότητα ότι οι χώρες θα ενεργήσουν παρόμοια σήμερα, διακινδυνεύοντας απαράδεκτες καθυστερήσεις στην επιστημονική ανάλυση νέων ιών και στην ανάπτυξη εμβολίων διάσωσης για να σταματήσουν οι πανδημίες.

ΥΠΟΚΛΙΝΟΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Μετά από αυτήν την πανδημία, κάποιος μπορεί να αναμένει αυξανόμενες εκκλήσεις για διαπραγμάτευση των IHR, για ενίσχυση της εξουσίας του ΠΟΥ, και για αύξηση των υποχρεώσεων των κρατών-μελών του οργανισμού. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα ήταν επικίνδυνο στο τρέχον λαϊκιστικό κλίμα. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αδράξουν την ευκαιρία να ανακτήσουν ακόμη περισσότερα προνόμια κυριαρχίας, αποδυναμώνοντας τα νομικά θεμέλια για μια συντονισμένη παγκόσμια αντίδραση σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία.

Καθ' όλη την διάρκεια της πανδημίας, ο ΠΟΥ έχει στραφεί προς τα πίσω για να ευνοήσει τους σημαντικούς αλλά δύσκολους εταίρους -καμία έκπληξη δεδομένης της ασυμμετρίας ισχύος μεταξύ του οργανισμού και των μεγάλων κρατικών δωρητών. Βασιζόμενος στα δεδομένα και στην συνεργασία της Κίνας για την καταπολέμηση της πανδημίας, ο Tedros το πήγε εξαιρετικά μακριά στις αρχές του 2020 για να κολακέψει τον Xi και να καθησυχάσει τις κινεζικές ευαισθησίες.

Ένας διαδηλωτής κατά του lockdown στο Χάρισμπουργκ της Πενσυλβάνια, τον Μάιο του 2020. Jonathan Ernst / Reuters
-----------------------------------------------------------

«Επιτρέψτε μου να είμαι σαφής: αυτή η δήλωση [έκτακτης ανάγκης] δεν αποτελεί ψήφο μη εμπιστοσύνης στην Κίνα», επέμεινε ο γενικός διευθυντής στις 30 Ιανουαρίου. «Με πολλούς τρόπους, η Κίνα θέτει πραγματικά ένα νέο πρότυπο για την αντιμετώπιση της επιδημίας», είπε, πλειοδοτώντας. «Δεν είναι υπερβολή». Στην πραγματικότητα ήταν μια τεράστια υπερβολή, δεδομένου του πώς η Κίνα κακοδιαχειρίστηκε τα πρώτα στάδια της επιδημίας. Πολλοί επικριτές επιτίμησαν τον Tedros, χαρακτηρίζοντάς τον ως «ενεργοποιητή» (“enabler”) του Πεκίνου [17].

Ωστόσο, η δουλοπρέπεια του ΠΟΥ δεν περιορίστηκε στην προσέγγισή του ως προς την Κίνα. Ο οργανισμός έχει επίσης αποφύγει σε μεγάλο βαθμό το να επικρίνει άμεσα τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον μεγαλύτερο δωρητή του. Το αντίστροφο, περιττό να πούμε, δεν ήταν αλήθεια. Σε συνέντευξη Τύπου στις 7 Απριλίου, ο Τραμπ στοχοποίησε τον ΠΟΥ [18] για να εκτρέψει την προσοχή από την κακή ανταπόκριση της διοίκησής του στην επιδημία. Κατηγόρησε ψευδώς τον οργανισμό ότι δήλωσε τον Ιανουάριο πως ο κορωνοϊός δεν ήταν «μεγάλη υπόθεση», και υποσχέθηκε να «αναστείλει» την οικονομική υποστήριξη των ΗΠΑ προς τον διεθνή οργανισμό. Ο Τέντρος αντέδρασε, αλλά πάντα τόσο απαλά και πλαγίως, προτρέποντας όλα τα κράτη-μέλη της ΠΟΥ να αποφύγουν την «πολιτικοποίηση» [19] της απόκρισης στον κορωνοϊό. Δεν αναφέρθηκε άμεσα ούτε στον Τραμπ ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για τους διεθνείς θεσμούς, φαίνεται ότι η υποτακτικότητα είναι ένας άλλος τρόπος υποκλίσεως στην πραγματικότητα.

ΔΩΣΕ ΚΑΙ ΘΑ ΛΑΒΕΙΣ

Τους επόμενους μήνες, ο ΠΟΥ και άλλοι πολυμερείς θεσμοί έλαβαν ορισμένα ουσιαστικά μέτρα για να περιορίσουν την πανδημία και να μετριάσουν τα οικονομικά της χτυπήματα. Ο ΠΟΥ χρησίμευσε ως κύρια πηγή εμπειρογνωμοσύνης για τον ιό, έστειλε ομάδες σε πληγείσες χώρες, βοήθησε τα φτωχά έθνη να αναπτύξουν τις υγειονομικές ικανότητές τους, προώθησε την παγκόσμια επιστημονική συνεργασία, καταπολέμησε την παραπληροφόρηση, και συνέχισε να προωθεί τους IHR. Ταυτόχρονα, διαμόρφωσε τις απαντήσεις δεκάδων άλλων οργανισμών του ΟΗΕ και συνδεδεμένων οργανισμών, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, ο Οργανισμός Προσφύγων των Ηνωμένων Εθνών, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UN Development Program), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και πολλοί, πολλοί περισσότεροι.