Είναι πράγματι ώρα να απομονωθεί η Αίγυπτος;

Σε πρόσφατο άρθρο της στο Foreign Affairs η εκτελεστική διευθύντρια του DAWN (Democracy for the Arab World Now) κα. Sarah Leah Whitson, υποστηρίζει [1] ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να σταματήσουν να στηρίζουν οικονομικά και εξοπλιστικά την Αίγυπτο, καθώς η διακυβέρνησή της είναι μια «στρατιωτική δικτατορία», και οι Αμερικανοί δεν θα πρέπει με την βοήθειά τους ουσιαστικά να «εμπλέκονται στις καταχρήσεις του Σίσι».

Όμως, καταρχάς θα πρέπει να γίνει μια αναδρομή στο ιστορικό της κατάληψης της εξουσίας στην Αίγυπτο από το παρόν καθεστώς, καθώς οι λόγοι που οδήγησαν προς την κατεύθυνση αυτή παραμένουν ισχυροί.

Υποστηρικτές του Αιγύπτιου προέδρου, Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι, κρατώντας πανό, συγκεντρώνονται για να γιορτάσουν την 47η επέτειο του αραβο-ισραηλινού πολέμου του 1973, στο Κάιρο, στις 2 Οκτωβρίου 2020. REUTERS/Mohamed Abd El Ghany
----------------------------------------------------------------

Λίγο μετά την Αραβική Άνοιξη, στους δημοκρατικούς κύκλους Αράβων προκάλεσαν ανησυχία οι εκλογικές νίκες των ισλαμιστών στην Τυνησία, το Μαρόκο και την Αίγυπτο, καθώς και η άνοδός τους παντού. Εξαρχής πρέπει να υπογραμμιστεί ότι άλλο είναι το Ισλάμ που είναι θρησκεία και άλλο ο Ισλαμισμός που είναι μια κοινωνικοπολιτική αλλά και θρησκευτική ιδεολογία, ριζικά αντίπαλη της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι Ισλαμιστές σχεδόν σε όλες τις αραβικές χώρες, μετά τις προόδους που πραγματοποίησαν συγκεκαλυμμένα, θεώρησαν ότι πλέον είχε έλθει η ώρα τους να καταλάβουν την εξουσία. Δεν συμμετείχαν στις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης όσο αυτές είχαν δημοκρατικό υπόβαθρο, περίμεναν στην σιωπή για να επωφεληθούν από την κατάσταση που είχε προκύψει.

Μετά τις πρωτιές των ισλαμικών κομμάτων Ennahda στην Τυνησία και PJD στο Μαρόκο, καθώς και την ισλαμιστική προσωρινή κυβέρνηση της Λιβύης με τον πρόεδρο του CNT να δηλώνει ότι η μετα- κανταφική Λιβύη θα θεμελιωθεί στην Σαρία, η προσοχή είχε στραφεί στην νίκη των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Αίγυπτο. Ακόμη, κυκλοφορούσαν θεωρίες ότι οι ΗΠΑ ήταν εκείνες που μηχανεύτηκαν την δημοκρατική ανάληψη της εξουσίας από το δήθεν «Πολιτικό Ισλάμ» στις χώρες της βορείου Αφρικής. Προς την κατεύθυνση αυτή προβλήθηκε η θέση ότι η σταθερότητα στην περιοχή μακροπρόθεσμα μπορεί να εξασφαλισθεί μόνο με κυβερνήσεις που θα ήταν «νόμιμες» στα μάτια των λαών αυτών, όπως είχε δηλώσει η υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ για πολιτικά θέματα, Wendy Sherman, τον Ιούνιο του 2013. Οι Άραβες δημοκράτες είχαν δυσαρεστηθεί από την τοποθέτηση της Αμερικανίδας τότε υπουργού Εξωτερικών ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν άποψη ως προς το ποιος θα αναλάβει την εξουσία μετά από νίκη του στις εκλογές.
Ωστόσο, παρά τις διαβεβαιώσεις περί δημοκρατικότητας που δίνονταν από τα κόμματα της νέας ισλαμικής εξουσίας, τα ρεπουμπλικανικά και δημοκρατικά ρεύματα των Αράβων ήταν πεπεισμένα ότι αυτές δεν αποτελούσαν παρά προπαγάνδα και παρελκυστική πολιτική, υπενθυμίζοντας τις δεσμεύσεις που είχε αναλάβει ο Ιρανός Αγιατολάχ Khomeiny το 1979, και τα κόκκινα χαλιά που του είχαν στρώσει τότε όχι μόνο οι Δυτικοί αλλά και η ιρανική αριστερά. Βέβαια αναγνώριζαν ότι το τότε πλαίσιο ήταν διαφορετικό και ότι οι κοινωνίες στο Μαρόκο, την Τυνησία, και την Αίγυπτο αλλά όπως αποδείχθηκε και στην Συρία, ήταν αρκετά εκκοσμικευμένες ώστε να μην αποδεχτούν να πληγούν οι βασικές τους ελευθερίες. Εξάλλου πίστευαν ότι τα καθεστώτα στις χώρες αυτές γνώριζαν ότι δεν θα έπρεπε να εξαγριώσουν την Δύση. Το ερώτημα ήταν αν και πότε θα πετούσαν τις μάσκες.

Όλα τα νέα ισλαμιστικά κόμματα εξουσίας πρόβαλλαν το τουρκικό μοντέλο του δήθεν Πολιτικού Ισλάμ, όπως είχαν καθοδηγηθεί από την Δύση. Οι Άραβες δημοκράτες θεωρούσαν, ωστόσο, ότι ο σεβασμός του ΑΚΡ προς την δημοκρατία δεν ήταν ούτε εγγενής της ιδεολογίας τους ούτε ενδογενής. Δεν έβλεπαν την Τουρκία του Erdogan ως πρότυπο για τις χώρες τους, μόνο θαύμαζαν το γεγονός ότι ο ίδιος είχε καταφέρει να παραμείνει στην εξουσία για τόσο πολλά χρόνια χωρίς να κατηγορείται ανοικτά από τους Δυτικούς ως αυταρχικός ηγέτης.

Η άνοδος αυτή του ισλαμικού κινήματος, δεν ήταν τυχαία. Όλα τα αραβικά καθεστώτα προσπάθησαν για δεκαετίες να εμποδίσουν την ανάπτυξη των δημοκρατικών δυνάμεων, οι οποίες βέβαια σκόπευαν στην κατάργηση τους. Αντ’ αυτού τα αραβικά καθεστώτα προτίμησαν να συμμαχήσουν με τους συντηρητικούς «οι οποίοι είναι πάντα έτοιμοι να προβούν στις οποιεσδήποτε παραχωρήσεις, φτάνει να κατοχυρώνεται η θέση τους». Εξάλλου, ήδη από τον Αραβικό Μεσαίωνα, ο κλήρος αποτέλεσε ένα από τα ισχυρότερα στηρίγματα των μοναρχιών. Συνέχισαν αυτή την πρακτική ακόμη και αν ενίοτε οι Ισλαμιστές στρέφονταν εναντίον του δημιουργού τους, όπως έκαναν με την δολοφονία του Anouar Sadat στην Αίγυπτο. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την εν λόγω προσέγγιση, θα πρέπει να συμπεριληφθούν και οι ενέργειες ορισμένων βασιλείων του Κόλπου, μέσω των οποίων δημιουργήθηκε και χρηματοδοτήθηκε η ισλαμική τρομοκρατία.

Οι συντηρητικοί Άραβες είναι οι Ισλαμιστές, οι ακτιβιστές ή οι αφομοιωμένοι, οι θρησκομανείς, οι «γέροι» ηλικίας είκοσι ετών, οι μοιρολάτρες. Η τακτική των αυταρχικών κυβερνώντων στα αραβικά κράτη της βορείου Αφρικής ήταν ενίοτε η οργάνωση εκλογών, η παραχώρηση του κοινοβουλίου και της μισής κυβέρνησης στους Ισλαμιστές με αντάλλαγμα την διατήρηση του «θρόνου». Οι Ισλαμιστές διαχειρίζονταν τα εσωτερικά, την καθημερινή ζωή, ενώ τα «πολιτικά» καθεστώτα διαχειρίζονται τα έσοδα, το χρήμα, τα σύνορα, τον στρατό. Τα «πολιτικά» καθεστώτα παρέμεναν αδιάφορα για το αν οι Ισλαμιστές ήθελαν να μετατρέψουν τον πολίτη σε πιστό, φτάνει να τους άφηναν στην ησυχία τους να κυβερνούν. Αυτά για τους «μετριοπαθείς» Ισλαμιστές. Οι λοιποί ακραίοι, μεταξύ των οποίων και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, εδιώκοντο. Το καθεστώς νόμιζε ότι απαλλάσσεται από ένα πρόβλημα και οι του Πολιτικού Ισλάμ θεωρούσαν ότι κάνουν έτσι ένα βήμα προς την κατάκτηση της εξουσίας. Δεν ήταν οι Ισλαμιστές αυτοί που έκαναν τις επαναστάσεις της Αραβικής Άνοιξης, δεν σκοτώθηκαν, αλλά ήταν εκεί για να διεκδικήσουν την εξουσία, να στρέψουν τα πράγματα υπέρ τους. Ανέβηκαν στο τρένο αφού το τρένο είχε ήδη ξεκινήσει.

Στην πλατεία του Καΐρου Tahrir, κατά την διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, και ενώ έπεφταν τα δακρυγόνα και τα δολοφονικά πυρά, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι έκαναν απλώς υπολογισμούς για τις επόμενες εκλογές, αφού αυτή είναι η προτεραιότητα τους: Η επιβίωση του κινήματός τους και όχι η ζωή των άλλων. Αυτό στο οποίο πρόσβλεπαν ήταν μόνο οι εκλογές, σύμφωνα με το deal που είχαν συνάψει με ορισμένους στρατιωτικούς. Η κατάσταση ήταν ακόμη πιο σοβαρή στην Λιβύη όπου το deal αφορούσε τους Ισλαμιστές και τους Δυτικούς, αφού οι πρώτοι ανέλαβαν την εξουσία μετά από στρατιωτική επιχείρηση των δεύτερων. Οι Άραβες ενθαρρύνονταν να ψηφίσουν στις εκλογές ανάλογα, να μετανοήσουν, να αντιληφθούν ότι είναι καλύτερα να είσαι πιστός παρά πολίτης. Το «deal» ήταν εκεί.

Οι διαδηλώσεις του «ενός εκατομμυρίου» στην Αίγυπτο εναντίον του καθεστώτος των Αδελφών Μουσουλμάνων, δεν θα μπορούσαν να οργανωθούν ούτε οργανώθηκαν από τον στρατό. Ήταν η απογοήτευση και αγανάκτηση που δημιουργήθηκε από την διετία της διακυβέρνησης του Morsi που τις προκάλεσε. Εξάλλου, η διακυβέρνηση των πρώτων λίγων μηνών είναι αυτή που έστειλε το μήνυμα στους ρεπουμπλικάνους Σύρους, οι οποίοι βλέποντας τα αποτελέσματα της «Ισλαμικής Άνοιξης» στην Αίγυπτο, σταμάτησαν τις διαδηλώσεις –αν και βέβαια την σκυτάλη εκεί, αμέσως μετά, πήραν οι Ισλαμιστές και τον λόγο είχαν τα όπλα.

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μετά την ανάληψη της εξουσίας στην Αίγυπτο από τον στρατό, προέβη στις 7.7.2013 στην δήλωση ότι «παρακολουθούμε με μεγάλη ανησυχία και ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην Αίγυπτο. Δημοκρατία δεν είναι μόνο οι εκλογές. Είναι επίσης η δυνατότητα του κράτους, του καθεστώτος να εντάσσει, να μη διαιρεί, να μην πολώνει. Η ανάλυση της ΕΕ δείχνει ότι υπήρξε πόλωση της αιγυπτιακής κοινωνίας. Ενώπιον αυτής τα πόλωσης, είναι που επενέβη ο στρατός. Ήταν πλέον πολύ σημαντικό για τις προσωρινές Αρχές να πράξουν ό,τι απαιτείται για την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης και ήταν ουσιώδες, κατά την περίοδο αυτή, να εξασφαλιστούν οι θεμελιώδεις ελευθερίες οι οποίες δεν έγιναν σεβαστές στο παρελθόν από το καθεστώς. Θα εργασθούμε προς την κατεύθυνση αυτή με τους Αιγυπτίους εταίρους μας. Το μάθημα που εξάγεται είναι ότι η δημοκρατία γίνεται με τους δημοκράτες, απαιτούνται εκλογές, αλλά πρέπει και η κοινωνία στο σύνολο της, οι πολιτικές δυνάμεις να συγκατανεύσουν στις βασικές αρχές».

Οι Άραβες ρεπουμπλικάνοι (κοσμικοί – δημοκράτες) μετά την στρατιωτική επέμβαση εξέφρασαν την ελπίδα ότι η μετάβαση στην χώρα αυτή θα ανταποκρίνεται στις εύλογες επιδιώξεις του αιγυπτιακού λαού καθώς και ότι αυτή θα πραγματοποιηθεί μέσω μιας εθνικής ομοψυχίας βασισμένης στην εθνική συμφιλίωση και με σεβασμό στις συνταγματικές διατάξεις στο πλαίσιο μιας λύσης η οποία θα προστατεύει την ενότητά του καθώς και την σταθερότητα και την ασφάλεια της Αιγύπτου.

Οι Ισλαμιστές Άραβες, φίλα προσκείμενοι στους Αδελφούς Μουσουλμάνους, από την πλευρά τους έκαναν αμέσως λόγο για πραξικόπημα, αν και ζήτησαν από τους Αιγυπτίους ομοϊδεάτες τους να δείξουν αυτοσυγκράτηση και να μην προσφύγουν στην βία. Καταδίκασαν, πάντως, την δράση του στρατού θεωρώντας την ως παράνομη. Δήλωσαν ότι δεν υπήρχε κανείς νομικός ή πολιτικός λόγος για αυτήν την εξέλιξη, παρά μόνο οι σκοπιμότητες ορισμένων περιφερειακών και διεθνών δυνάμενων με στόχο την επιστροφή στο παλαιό σύστημα. Σε κάθε περίπτωση επισημάνθηκαν οι ομοιότητες των εξελίξεων στην Αίγυπτο, με την επέμβαση του στρατού στην Αλγερία την 11.1.1992, ο οποίος προβάλλοντας το επιχείρημα ότι αν γίνονταν τότε δημοκρατικές εκλογές θα ήταν οι τελευταίες που θα γίνονταν με δημοκρατικό τρόπο, είχε ακυρώσει την διεξαγωγή τους. Τότε η Δύση, είχε εξαρχής μιλήσει για πραξικόπημα και είχε εγκαταλείψει την Αλγερία στην τύχη της για μεγάλο διάστημα. Ως γνωστόν ακολούθησε άγριος εμφύλιος πόλεμος με 100 χιλιάδες θύματα, κυρίως μεταξύ των αμάχων, έως ότου επικρατήσει το κοσμικό καθεστώς.

Οι ρεπουμπλικάνοι Άραβες πρόβαλαν ότι ήταν υπέρ του σεβασμού των δημοκρατικών κανόνων εφόσον, όμως, δεν είναι αντικείμενο απειλών ή δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση την δημοκρατική εναλλαγή στην εξουσία και δεν αρνούνται τις ατομικές ή συλλογικές ελευθερίες. Από την πλευρά τους, οι Ισλαμιστές του Maghreb θεώρησαν ότι το ζήτημα ήταν πολιτισμικό. Διερωτήθηκαν «πώς είναι δυνατόν να ανθίσει η δημοκρατία σε μια κοινωνία που ήταν πάντα βυθισμένη στην τυραννία;». Άρα απαιτείται η ισλαμική τάξη…

Ο ρεπουμπλικανικός Τύπος στο Maghreb σχολίασε ότι το «πολιτικό Ισλάμ» δεν αποτελεί ολέθρια ειμαρμένη για τους Άραβες, όπως άλλωστε δεν αποτελούσαν και τα καθεστώτα του Ben Ali και του Moubarak. Το συμπέρασμα για τους πολιτικούς και οικονομικούς εταίρους, τόσο για τους Άραβες, όσο και για τους ξένους, είναι ότι οι παλιές δικτατορίες άντεξαν λόγω της καταπίεσης που ασκούσαν και της υποστήριξης των Δυτικών, οι οποίοι είχαν κύρια έγνοια τους τα οικονομικά συμφέροντα. Ωστόσο, ο τρόμος της καταπίεσης νικήθηκε χάρις στην Αραβική Άνοιξη. Μετά από αυτήν, κανένα είδος αυταρχικής διοίκησης δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει. Ανεξαρτήτως ιδεολογίας, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι δεν αντιλήφθηκαν τα σημεία των καιρών, και πλήρωσαν το τίμημα. Επιπλέον, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, αλλά και γενικότερα οι Ισλαμιστές, δεν θεωρούν την ανάδειξή τους στην εξουσία ως αποτέλεσμα δημοκρατικών διαδικασιών, αλλά αντιλαμβάνονται το αποτέλεσμα των εκλογών, ως συνέπεια θεϊκής παραχώρησης. Μια νομιμότητα τύπου Φαραώ. Οι Άραβες δημοκράτες της βόρειας Αφρικής, όμως, όπως σημείωναν, δεν είναι υποχρεωμένοι να επιλέξουν μεταξύ των στυγνών δικτατοριών του παρελθόντος και των σύγχρονων Ισλαμιστών, μεταξύ πανώλης και χολέρας, εφόσον υπάρχει πάντα ο δημοκρατικός δρόμος που δεν εξασφαλίζεται πάντα με εκλογές.

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Τι άλλαξε από τότε; Ο ισλαμιστικός κίνδυνος έχει υποχωρήσει μόνο χάρη στην συνεννόηση Αιγύπτου - Σαουδικής Αραβίας έναντι των Αδελφών Μουσουλμάνων. Παραμένει όμως ισχυρός στην Λιβύη, με την βοήθεια και της Τουρκίας. Η κυβέρνηση της Αιγύπτου είναι πράγματι αυταρχική, όπως και η κυβέρνηση της Τουρκίας μετά το 2016. Προφανώς τα πολιτικά δικαιώματα μέρους του αιγυπτιακού λαού και δη των Αδελφών Μουσουλμάνων έχουν ανασταλεί, το γεγονός όμως αυτό θα πρέπει να εκτιμάται υπό το φως όσων εξετέθησαν ανωτέρω.

Σε εκλογές στα αραβικά κράτη, οι υποψήφιοι που πρόσκεινται στην ισλαμική ιδεολογία και προβάλλουν την ανωτερότητα της θρησκείας και την διαφθορά των αντιπάλων τους είναι ακαταμάχητοι. Δεν προβάλλουν τον τρόπο μελλοντικής διοίκησης παρά μόνο υπογραμμίζουν ότι αυτός θα είναι σύμφωνος με την θρησκεία (ως σαν ο τρόπος διοίκησης των δημοκρατικών- κοσμικών θα ήταν αντίθετος με την θρησκεία). Όπως προσφυώς παρατήρησε ένας δημοκρατικός Άραβας δημοσιογράφος, πώς να συναγωνισθεί αυτός που προσπαθεί να προσγειώσει τους ψηφοφόρους στις δυσκολίες της επίγειας ζωής, εκείνον που υπόσχεται «βίλες με γρασίδι και μπανάνες κάθε μέρα» (αν και στην άλλη ζωή), παρέχοντάς του απλώς κάποια κοινωνική βοήθεια που δεν αποτελεί λύση στο πρόβλημα; Είναι απολύτως λογικό ότι τα ισλαμικά κόμματα είναι σε θέση να κερδίζουν τις εκλογές.

Οι Ισλαμιστές, παρόλο που έχουν ηττηθεί στην Αίγυπτο όχι μόνο με την δύναμη των όπλων αλλά και μέσω του κοσμικού και δημοκρατικού φρονήματος πολλών Αράβων, συνεχίζουν να συνιστούν απειλή. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στο τρίγωνο Λιβύης–Αιγύπτου-Τουρκίας κατέδειξαν ότι μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την γεωπολιτική σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο και τα συμφέροντα της Δύσης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή.

Αντιθέτως, η σημερινή Αίγυπτος, κεντρικό κράτος του Αραβικού και Ισλαμικού κόσμου, αναπτύσσει μια σώφρονα πολιτική που εξασφαλίζει την σταθερότητα και διασφαλίζει τις ισορροπίες στην Μεσόγειο αλλά και γενικότερα. Τόσο από πλευράς των ίδιων των Αιγυπτίων, όσο και για την σταθερότητα της περιοχής η απάντηση στον ισχυρισμό της ακτιβίστριας - αρθρογράφου είναι ότι «όχι, δεν είναι ώρα να απομονωθεί η Αίγυπτος».

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.gr/articles/73318/sarah-leah-whitson/ora-na-a...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition