Η μάχη της Ρωσίας για τη Μαύρη Θάλασσα

Στις 25 Ιουλίου, ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έκανε μια ενθουσιαστική ομιλία στην Αγία Πετρούπολη για να τιμήσει την 325η επέτειο από την ίδρυση του ρωσικού ναυτικού. Μιλώντας μπροστά από ένα άγαλμα του ιδρυτή του στόλου (και του αγαπημένου τσάρου του Πούτιν), του Μεγάλου Πέτρου, δήλωσε: «Σήμερα, το ρωσικό ναυτικό έχει ό, τι χρειάζεται για να εξασφαλίσει την υπεράσπιση της πατρίδας μας και των εθνικών μας συμφερόντων. Είμαστε ικανοί να ανιχνεύσουμε οποιονδήποτε υποβρύχιο, επιφανειακό ή αερομεταφερόμενο αντίπαλο και να του καταφέρουμε ένα άμεσο χτύπημα αν χρειαστεί».

Κατά την διάρκεια της Παρέλασης για την Ημέρα του Ρωσικού Ναυτικού στην Σεβαστούπολη, στην Κριμαία, τον Ιούλιο του 2021. Alexey Pavlishak / Reuters
--------------------------------------------------

Η ομιλία του Πούτιν συνοδεύτηκε από μια εντυπωσιακή παρέλαση ναυτικού εξοπλισμού -αποδείξεις των ισχυρισμών του και του στρατιωτικού εκσυγχρονισμού της Ρωσίας τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η αναβίωση της χώρας ως ναυτική δύναμη έχει προξενήσει τα μεγαλύτερα κύματά της στη Μαύρη Θάλασσα, όπου η Ρωσία προσπάθησε να δημιουργήσει μια νέα ναυτική σφαίρα επιρροής. Οι κινήσεις της Μόσχας εκεί, συμπεριλαμβανομένης της αναβάθμισης του στόλου της στη Μαύρη Θάλασσα και της διεκδίκησης των χωρικών υδάτων γύρω από την Κριμαία, απειλούν να ανατρέψουν την ισορροπία δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα και την ανατολική Μεσόγειο και να θέσουν σε κίνδυνο την ελευθερία της ναυσιπλοΐας -όχι μόνο σε αυτά τα ύδατα αλλά στα ύδατα σε όλο τον κόσμο.

Η ΡΩΣΙΑ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ

Για αιώνες, η Ρωσία θεωρούσε τη Μαύρη Θάλασσα ως κεντρική για την ασφάλειά της. Η Μεγάλη Αικατερίνη προσάρτησε την Κριμαία από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1783 και ο σύζυγός της, ο πρίγκιπας Γρηγόριος Ποτέμκιν, δημιούργησε τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας στην Σεβαστούπολη το ίδιο έτος. Τον δέκατο ένατο αιώνα, η Ρωσία ανταγωνίστηκε τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης και την Οθωμανική Αυτοκρατορία για επιρροή εντός και γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα. Αλλά δεν ήταν παρά μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο που η Σοβιετική Ένωση έγινε η κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, αντισταθμισμένη μόνο από ένα μέλος του ΝΑΤΟ, την Τουρκία. Οι Σοβιετικοί χρησιμοποίησαν επίσης τη Μαύρη Θάλασσα για να προβάλλουν ισχύ στην ανατολική Μεσόγειο.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ωστόσο, η Ρωσία γνώρισε μια απότομη αναστροφή της τύχης της στη Μαύρη Θάλασσα: η Γεωργία και η Ουκρανία έγιναν ανεξάρτητες χώρες και επιδίωξαν την ένταξη στην Δύση, και η Βουλγαρία και η Ρουμανία προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ το 2004. Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία έχασε πρόσβαση σε τμήματα της ακτογραμμής της Μαύρης Θάλασσας που προηγουμένως είχε ελέγξει άμεσα ή έμμεσα. Η Ρωσία και η Ουκρανία συμφώνησαν να χωρίσουν μεταξύ τους τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας, ο οποίος παρέμεινε με έδρα την Σεβαστούπολη. Το 2010, το Κίεβο ανανέωσε την μίσθωση του στόλου της από τη Μόσχα μέχρι το 2042, αλλά αφότου ο φιλορώσος πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς εγκατέλειψε την Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2014 και μια νέα φιλοδυτική κυβέρνηση ανέλαβε [την εξουσία], ο Πούτιν φοβόταν ότι [η Ουκρανία] ίσως να αποχωρήσει από την συμφωνία αυτή.

Έτσι ξεκίνησε η επιθετική επιστροφή της Ρωσίας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Τον Μάρτιο του 2014, η Μόσχα προσάρτησε [2] την Κριμαία και κατέλαβε τα περισσότερα ουκρανικά πλοία στην Σεβαστούπολη, αναγκάζοντας το ουκρανικό ναυτικό να μεταφέρει την έδρα του στην Οδησσό. Ο Πούτιν δικαιολογούσε αυτές τις κινήσεις υποστηρίζοντας ότι «τα πλοία του ΝΑΤΟ θα είχαν καταλήξει στην πόλη της δόξας του ρωσικού ναυτικού, την Σεβαστούπολη», εάν η Ρωσία δεν είχε καταλάβει προληπτικά την Κριμαία. Έκτοτε, η Ρωσία τριπλασίασε την de facto ακτογραμμή της στη Μαύρη Θάλασσα και ενίσχυσε τις πυραυλικές της δυνάμεις στην περιοχή, ενισχύοντας την θέση της εκεί μέσω ενός συνδυασμού στρατιωτικών, διπλωματικών, οικονομικών, ενεργειακών, και πληροφοριακών τακτικών.

Η Ρωσία επαναβεβαίωσε την κυριαρχία της στη Μαύρη Θάλασσα εν μέρει μέσω μιας σημαντικής ναυτικής ανοικοδόμησης. Ο Πούτιν εργαζόταν για την αναβίωση της ρωσικής θαλάσσιας δύναμης από τότε που μπήκε στο Κρεμλίνο πριν από δύο δεκαετίες, αντιστρέφοντας μια περίοδο ραγδαίας ναυτικής παρακμής και δημιουργώντας ένα πιο ευέλικτο, μοντέρνο και πολλαπλών χρήσεων ναυτικό. Από την προσάρτηση του 2014, ωστόσο, η Ρωσία προχώρησε περισσότερο, τοποθετώντας νέες πλατφόρμες, στρατεύματα, και όπλα στη Μαύρη Θάλασσα που με την σειρά τους βοήθησαν να αυξήσει την επιρροή της στην ανατολική Μεσόγειο, ένα κρίσιμο θέατρο επιχειρήσεων της Μόσχας για την υποστήριξη του Σύρου προέδρου, Μπασάρ αλ-Άσαντ. Η Ρωσία εκσυγχρόνισε επίσης τη ναυτική της βάση στην Ταρτούς της Συρίας, ως μέρος της ευρύτερης προσπάθειάς της να επιστρέψει στη Μέση Ανατολή.

Ταυτόχρονα, η Μόσχα ισχυρίστηκε ότι τα χωρικά ύδατα γύρω από την Κριμαία είναι ρωσικά ύδατα και προσπάθησε να τα ελέγξει. Στις 23 Ιουνίου, για παράδειγμα, το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Defender εισήλθε για λίγο στην ζώνη των 12 μιλίων γύρω από την Κριμαία, όπως ήταν το δικαίωμά του βάσει της διάταξης περί «αβλαβούς διέλευσης» της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε προγραμματίσει την άσκηση -και πήρε δημοσιογράφους στο πλοίο- για να αμφισβητήσει τον ισχυρισμό της Ρωσίας για τα ύδατα που περιβάλλουν την Κριμαία και να διεκδικήσει την ελευθερία της ναυσιπλοΐας. Η Ρωσία όμως απάντησε θυμωμένα, εξαπολύοντας προειδοποιητικά πυρά κατά του βρετανικού αντιτορπιλικού και αργότερα καταγγέλλοντας αυτό που ο Πούτιν αποκάλεσε βρετανο-αμερικανική πρόκληση. Ήταν μια πρόγευση του είδους της ναυτικής αντιπαράθεσης που είναι πιθανό να γίνει πιο συνηθισμένη καθώς η Ρωσία στοχεύει να αναγκάσει τον κόσμο να αποδεχτεί την προσάρτηση της Κριμαίας, και αμφότερες η Ρωσία όσο και η Κίνα [3] επιδιώκουν να διαβρώσουν τους μακροχρόνιους θαλάσσιους κανόνες.

ΝΕΥΡΙΚΟΙ ΓΕΙΤΟΝΕΣ

Η διεκδικητική συμπεριφορά της Μόσχας έχει ενοχλήσει τα άλλα παραλιακά κράτη της Μαύρης Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Η Ρωσία έχει ήδη εισβάλει και στις δύο χώρες σε μια προσπάθεια να τις αποτρέψει από την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και συνεχίζει να κατέχει τμήματα του εδάφους τους. Ως αποτέλεσμα, αμφότερες έχουν αντιπαλότητες με τη Μόσχα και αμφότερες εργάζονται με το ΝΑΤΟ για να ενισχύσουν την θαλάσσια άμυνά τους. Η επιμονή του Πούτιν ότι οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι είναι «ένας λαός» και ότι η ουκρανική συνεργασία με το ΝΑΤΟ αποτελεί απειλή εθνικής ασφάλειας για την Ρωσία έχει επιδεινώσει περαιτέρω τις εντάσεις, προκαλώντας φόβους για μια διευρυμένη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Η Ρουμανία, ένας ένθερμος σύμμαχος του ΝΑΤΟ, είναι επίσης επιφυλακτική για τις στρατιωτικές δυνατότητες της Ρωσίας και καχύποπτη για τις προθέσεις της. Η Βουλγαρία μέλος του ΝΑΤΟ έχει στενότερες, πιο περίπλοκες σχέσεις με τη Μόσχα, αλλά παραμένει προσηλωμένη στην Δυτική ολοκλήρωση. Τόσο η Ρουμανία όσο και η Βουλγαρία ευνοούν τη μεγαλύτερη παρουσία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην περιοχή.

Αλλά το κράτος της Μαύρης Θάλασσας, η στάση του οποίου απέναντι στην Ρωσία θα επηρεάσει περισσότερο την προσπάθεια του Πούτιν για ναυτική κυριαρχία στην περιοχή, είναι η Τουρκία. Η Ρωσία και η Τουρκία έχουν μακρά ιστορία συγκρούσεων, πολλές από τις οποίες έχουν συμβεί στη Μαύρη Θάλασσα. Αλλά από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, το 2016, οι δύο χώρες ήρθαν πιο κοντά, κυρίως επειδή ο Πούτιν υποστήριξε το αφήγημα του Ερντογάν για την απόπειρα πραξικοπήματος και απέφυγε να επικρίνει τον Τούρκο πρόεδρο για την καταστολή των αντιπάλων του. Σε μια ένδειξη του νέου φλερτ, η Τουρκία αγόρασε προηγμένα συστήματα αεράμυνας S-400 από τη Μόσχα, εξοργίζοντας το ΝΑΤΟ και ωθώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες να απομακρύνουν την Τουρκία από το πρόγραμμα των μαχητικών αεροσκαφών F-35.

Ωστόσο, οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας [4] δεν ήταν πλήρως συνεργατικές. Οι δύο τους υποστήριξαν αντίπαλες στρατιωτικές δυνάμεις στην Λιβύη και την Συρία. Και κατά την διάρκεια του πρόσφατου πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Τουρκία υποστήριξε το Αζερμπαϊτζάν ενώ η Ρωσία μεσολάβησε μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Μετά την κατάπαυση του πυρός, η Ρωσία έπρεπε να αποδεχτεί έναν τουρκικό ειρηνευτικό ρόλο στο «εγγύς εξωτερικό» της. Οι εντάσεις έχουν φουντώσει επίσης για την ισχυρή υποστήριξη του Ερντογάν προς την Ουκρανία και την δημόσια θέση του ότι η Κριμαία είναι ουκρανική και όχι ρωσική. Τον Ιούλιο, η Τουρκία παρέδωσε το πρώτο της ένοπλο μη επανδρωμένο αεροσκάφος στο πολεμικό ναυτικό της Ουκρανίας, ένα σημάδι εμβάθυνσης των τουρκο-ουκρανικών στρατιωτικών σχέσεων που είναι βέβαιο ότι θα ενοχλήσουν την Ρωσία.

Η Άγκυρα έχει σημαντική μόχλευση στη Μόσχα, επειδή μπορεί να παραχωρήσει ή να αρνηθεί την πρόσβαση των πλοίων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα. Τα τελευταία 85 χρόνια, η Τουρκία ρυθμίζει την εμπορική και στρατιωτική θαλάσσια κυκλοφορία μέσα και έξω από τη [Μαύρη] θάλασσα σύμφωνα με την Σύμβαση του Μοντρέ, η οποία διασφαλίζει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων από τα τουρκικά στενά σε καιρό ειρήνης και έχει μια σειρά διατάξεων για την ρύθμιση της διέλευσης πολεμικών πλοίων -για παράδειγμα, απαιτώντας να ειδοποιηθεί εκ των προτέρων η Τουρκία. Η Άγκυρα έχει διατηρήσει μια συνεπή πολιτική αμεροληψίας κατά την εφαρμογή της Σύμβασης του Μοντρέ, πράγμα που σημαίνει ότι έχει αρνηθεί περιστασιακά την πρόσβαση στα πλοία του ΝΑΤΟ.

Τα τελευταία χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ώθησαν την Τουρκία να υιοθετήσει μια πιο φιλελεύθερη ερμηνεία της Σύμβασης του Μοντρέ, ώστε το ΝΑΤΟ να επεκτείνει την παρουσία του στη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία έχει απορρίψει μέχρι στιγμής αυτά τα αιτήματα, αλλά μπορεί να είναι στα πρόθυρα να ανατρέψει την σύμβαση για τους δικούς της λόγους: ο Ερντογάν έχει προτείνει ένα αμφιλεγόμενο έργο διώρυγας που θα εκτρέψει την θαλάσσια κυκλοφορία μακριά από το στενό του Βόσπορου σε μια τεχνητή πλωτή οδό, δυτικά της Κωνσταντινούπολης. Αυτό το νέο κανάλι δεν θα εμπίπτει στους όρους του Μοντρέ, πράγμα που σημαίνει ότι τα πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν θεωρητικά να απολαύσουν απεριόριστη διέλευση στη Μαύρη Θάλασσα. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο Πούτιν επέκρινε αυτό το έργο και πίεσε τον Ερντογάν να διατηρήσει την Σύμβαση του Μοντρέ.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΜΟΣΧΑ

Η κυβέρνηση Μπάιντεν πρέπει να αποφασίσει πώς θα απαντήσει [5] στην αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία του Κρεμλίνου στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και την προσπάθειά του να ελέγξει τα ύδατα γύρω από την Κριμαία. Επιπλέον, τα στοιχήματα είναι υψηλότερα από μόνο την Ρωσία και τη Μαύρη Θάλασσα. Η τύχη των χωρικών υδάτων της Κριμαίας θα μπορούσε να έχει μεγάλη απήχηση στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας, όπου το Πεκίνο διεκδικεί την κυριαρχία στα περισσότερα από τα χωρικά της ύδατα.

Η αντιμετώπιση του παιχνιδιού της Ρωσίας για τη ναυτική κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα θα χρειαστεί να εμπλέξει την Τουρκία, δεδομένου ότι ελέγχει την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει υιοθετήσει μια προσεκτική προσέγγιση απέναντι στην Άγκυρα, διαφωνώντας [με την Τουρκία] σε ζητήματα όπως η δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας και το ιστορικό της στα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά καθιερώνοντας λειτουργικές σχέσεις με την κυβέρνηση Ερντογάν σε μια σειρά θεμάτων σημαντικών για τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας. Το αδιέξοδο για την αγορά των S-400 από την Τουρκία και η επακόλουθη εξαίρεσή της από το πρόγραμμα μαχητικών αεροσκαφών F-35 παραμένει ωστόσο ανεπίλυτο. Ο Ερντογάν δεν είναι διατεθειμένος να θέσει σε κίνδυνο τους δεσμούς του με τη Μόσχα, όσο περίπλοκοι και αν είναι, ακόμη και ενώ αυτοπαρουσιάζεται ως ο απαραίτητος συνεργάτης της Ουάσινγκτον στην αντιμετώπιση της Ρωσίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα πρέπει να πιέσει την Τουρκία να συνεργαστεί πιο ενεργά με το ΝΑΤΟ για να αντιμετωπίσει την Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα.

Βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ θα πρέπει επίσης να συνεχίσουν [6] να παρέχουν πολιτική και στρατιωτική υποστήριξη στην Βουλγαρία, την Γεωργία, την Ρουμανία, την Τουρκία, και την Ουκρανία για να τις βοηθήσουν να δημιουργήσουν ανθεκτικότητα ενάντια στο παιχνίδι ισχύος της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα. Θα πρέπει να συνεργαστούν με την Γεωργία και την Ουκρανία για τον εκσυγχρονισμό των στρατιωτικών τους δυνάμεων στο πλαίσιο της ενισχυμένης συνεργασίας με το ΝΑΤΟ και, όλο και πιο σημαντικό, να εντοπίσουν και να αντιμετωπίσουν την ρωσική παραπληροφόρηση που αποσκοπεί στην υπονόμευση του ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ στην περιοχή

Μακροπρόθεσμα, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να προσπαθήσει να πείσει όλα τα κράτη της Μαύρης Θάλασσας να συμμορφωθούν με τις υπάρχουσες συμφωνίες που διασφαλίζουν την ελευθερία της ναυσιπλοΐας και το δικαίωμα της «αβλαβούς διέλευσης» στα χωρικά ύδατα. Η κατάργηση αυτών των συμφωνιών στην Κριμαία θα αποτελούσε απειλή για την περιφερειακή ασφάλεια, το παγκόσμιο εμπόριο, και την τρέχουσα παγκόσμια τάξη.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Putins-World-Russia-Against-West/dp/1455533025
[2] http://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/why-russian-pr...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-10-02/how-russia-and-...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2016-07-20/russia-and-tur...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2018-01-18/co...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2019-01-03/ho...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2021-08-16/russias-battle...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition