Μην ξεπουλήσετε την Ουκρανία

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, εξέδωσε ένα αυστηρό τελεσίγραφο. Σε ορισμένες πρόσφατες δηλώσεις του, απαίτησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες να παράσχουν «αξιόπιστες και σταθερές νομικές εγγυήσεις» ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί προς τα ανατολικά —διαφορετικά, όπως έχει υπαινιχθεί το περιβάλλον του, η Ρωσία θα εισβάλει στην Ουκρανία. Ερχόμενη σε μια περίοδο που η Ρωσία συσσωρεύει στρατιωτικές δυνάμεις κατά μήκος των ουκρανικών συνόρων και παρεμποδίζει τις ειρηνευτικές συνομιλίες για τον τερματισμό του πολέμου στην περιοχή της Ντονμπάς, η απαίτηση του Πούτιν φαίνεται να προσφέρει μια δελεαστική προοπτική στην Δύση: με αντάλλαγμα μια απλή εδραίωση του status quo της συμμαχίας, ένας φονικός ευρωπαϊκός πόλεμος θα μπορούσε να τερματιστεί και μια νέα, ακόμη πιο καταστροφική σύγκρουση θα μπορούσε να αποφευχθεί.

Πορεία για την Ημέρα της Ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, τον Αύγουστο του 2021, στο Κίεβο. Valentyn Ogirenko / Reuters
-------------------------------------------------

Αλλά είναι ανόητο να πιστεύουμε ότι η παροχή μιας τέτοιας εγγύησης θα έκανε τον Πούτιν λιγότερο επιθετικό. Η ιστορία δείχνει ότι οι δεσμεύσεις για ουδετερότητα από την Ουκρανία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα της περιοχής δεν κάνουν τίποτα για να μετριάσουν την όρεξη του Πούτιν˙ αντί γι’ αυτό, την θρέφουν. Ο καλύτερος τρόπος για να απαντήσει κάποιος σε τέτοια τελεσίγραφα είναι να τα αγνοήσει εντελώς.

Αυτές που δεν μπορούν να αγνοηθούν, ωστόσο, είναι οι ολοένα και πιο επιθετικές προθέσεις του Πούτιν. Δεν είναι στο τραπέζι μόνο μια νέα μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία. Ο Πούτιν ελπίζει επίσης να αναδιατάξει τελικά την αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης εις βάρος της Δύσης. Για πάρα πολύ καιρό, η Δύση έχει αρνηθεί να πάρει στα σοβαρά τις φιλοδοξίες του Πούτιν και έχει απαντήσει με καθυστέρηση, αναποφασιστικότητα, και αδυναμία. Είναι ώρα να τις αντιμετωπίσει με ισχύ.

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Είναι προφανές γιατί η Ρωσία απαιτεί από την Ουκρανία να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες της για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ, αλλά είναι πολύ λιγότερο σαφές γιατί οποιοσδήποτε στην Δύση πρέπει να αντηχεί αυτές τις κακο-μελετημένες προτάσεις. Ο λαός της Ουκρανίας έκανε μια επιλογή το 2013, αφότου ο Ουκρανός πρόεδρος, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ενεργώντας κατ' εντολή του Πούτιν, επιδίωξε να εναντιωθεί στην κοινή γνώμη και να εναρμονίσει την χώρα με την Ρωσία αντί με την ΕΕ. Τον Νοέμβριο εκείνου του έτους, οι Ουκρανοί βγήκαν στους δρόμους, στις λεγόμενες διαδηλώσεις της Euromaidan. Ο Γιανουκόβιτς προσπάθησε να καταστείλει τις διαδηλώσεις με ωμή βία, αλλά υποτίμησε την βούληση των Ουκρανών, οι οποίοι απάντησαν με οργή και όχι με φόβο, και τελικά τον έδιωξαν.

Το μήνυμα δύσκολα μπορούσε να ήταν πιο ξεκάθαρο: οι Ουκρανοί δεν ενδιαφέρονται να κερδίσουν την εύνοια της Ρωσίας και δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ την εναρμόνιση τους με την Δύση. Ο Πούτιν, ωστόσο, φαινόταν να μην έχει μάθει αυτό το μάθημα. Με τον «πελάτη» του εκτός εξουσίας και χωρίς τρόπο να αλλάξει εκ των έσω τον προσανατολισμό της Ουκρανίας, ο Ρώσος πρόεδρος κατέφυγε στην βία. Στις αρχές του 2014, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, κατέλαβε την Κριμαία και εξαπέλυσε έναν φονικό πόλεμο στην [επαρχία] Ντονμπάς.

Η Ρωσία σχεδίασε έναν πόλεμο–αστραπή (blitzkrieg) με απώτερο στόχο να χωρίσει την Ουκρανία στη μέση και να ιδρύσει ένα κράτος-μαριονέτα που ονομάζεται Νέα Ρωσία (Novorossiya) στις οκτώ ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας. Όμως ο Πούτιν υποτίμησε πολύ την αποφασιστικότητα της Ουκρανίας. Δεκάδες χιλιάδες Ουκρανοί από όλες τις περιοχές και όλων των επιπέδων έτρεξαν στις πρώτες γραμμές για να πάρουν τα όπλα και να υπερασπιστούν την χώρα τους. Υποστηρίχθηκαν από εκατοντάδες χιλιάδες εθελοντές αμάχους, απλούς Ουκρανούς πολίτες που προμήθευαν τον στρατό με τα πάντα, από τρόφιμα μέχρι αυτοσχέδια τεθωρακισμένα οχήματα. Έγινε σαφές ότι ο Πούτιν δεν είχε επιτεθεί στο ανυπεράσπιστο κράτος που είχε φανταστεί˙ ο ουκρανικός λαός, όσο ανεπαρκώς εξοπλισμένος και αν ήταν, είχε μεγάλο κίνητρο. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Πούτιν κατέρρευσαν γρήγορα, οδηγώντας σε ένα πολυετές αδιέξοδο σε ένα μικροσκοπικό τμήμα γης κοντά στα ουκρανικά σύνορα. Μέχρι σήμερα, η σύγκρουση έχει στοιχίσει περισσότερες από 14.000 ζωές.

Η Δύση -οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ- έκαναν πολύ λίγα, πολύ αργά. Χρειάστηκαν μήνες και οι θάνατοι 298 αθώων ανθρώπων στην πτήση 17 της Malaysia Airlines, που καταρρίφθηκε από ρωσικό πύραυλο τον Ιούλιο του 2014, προτού επιβληθούν σοβαρές οικονομικές κυρώσεις. Σιγά-σιγά, η Δύση απομόνωσε την Ρωσία και προσάρμοσε τις πολιτικές της. Όμως, η αναποφασιστικότητά της προκάλεσε πιο επιθετικές ενέργειες από την Ρωσία, όπως κυβερνοεπιθέσεις, ανάμειξη σε εκλογές [1], και στοχευμένες δολοφονίες αντιπάλων στο εξωτερικό.

Στα χρόνια μετά την παρέμβαση της Ρωσίας, οι Ουκρανοί επέμειναν στην επιλογή τους να ευθυγραμμιστούν με την Δύση. Το 2018, κατοχύρωσαν τους στόχους της ένταξης στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ στο ουκρανικό σύνταγμα —μια στρατηγική πορεία που γίνεται όλο και πιο δημοφιλής κάθε χρόνο.

Η ΠΛΑΝΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΥ

Ο Πούτιν έχει προσέξει αυτές τις επιθυμίες και, ίσως όχι ανέλπιστα, τώρα προτείνει ότι η ουκρανική ουδετερότητα είναι το κλειδί για την επίλυση της κρίσης. Αλλά η ιστορία διαψεύδει αυτόν τον ισχυρισμό. Το 2014, η Ουκρανία ήταν μια ουδέτερη χώρα, τόσο θεωρητικά όσο και στην πραγματικότητα. Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, είχε βάλει επίσημα τέλος στις φιλοδοξίες της για ένταξη στο ΝΑΤΟ όταν ψήφισε νόμο που δήλωνε ξεκάθαρα ότι ήταν μια αδέσμευτη χώρα η οποία δεν είχε καμία πρόθεση να προσχωρήσει σε κάποια στρατιωτική συμμαχία. Ούτε τότε έγινε δημόσια συζήτηση για την ένταξη στο ΝΑΤΟ σε εθνικό επίπεδο˙ οι διαδηλώσεις της Euromaidan που ξεκίνησαν το 2013 δεν επικεντρώθηκαν στην στρατιωτική συμμαχία αλλά στην οικονομική και πολιτική εναρμόνιση με την ΕΕ. Εάν η ουδετερότητα απέτυχε να σταματήσει τον Πούτιν [2] από το να εξαπολύσει έναν πόλεμο το 2014, είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί θα τον σταματούσε τώρα.

Μια άλλη προχειρομελετημένη ιδέα που προτείνουν ορισμένοι ειδικοί είναι να πιεστεί η Ουκρανία σε μονόπλευρες παραχωρήσεις, παρέχοντας συμβιβασμούς που υποτίθεται ότι θα κάνουν τον Πούτιν πιο ειρηνικό. Συγκεκριμένα, η Μόσχα έχει από καιρό απαιτήσει από το Κίεβο να συνομιλεί απευθείας με τη Ντόνετσκ και την Λουχάνσκ, τις δύο κατεχόμενες από την Ρωσία περιοχές στην ανατολική Ουκρανία. Η Ουκρανία έχει απορρίψει αυτό το αίτημα και δικαίως: η Ρωσία αποτελεί μέρος της σύγκρουσης και δεν πρόκειται να την αφήσουμε να παρουσιαστεί ως διαμεσολαβητής.

Επιπλέον, η ιστορία υποδεικνύει ότι η υποχώρηση σε μια τέτοια απαίτηση είναι απίθανο να ικανοποιήσει την Ρωσία. Το 1992, ένας πόλεμος εντάθηκε στην περιοχή της Υπερδνειστερίας της Μολδαβίας, μια μετασοβιετική σύγκρουση που έφερε αντιμέτωπες δυνάμεις υπό την ηγεσία της Ρωσίας εναντίον της κυβέρνησης της Μολδαβίας. Παρόλο που η Ρωσία είχε πυροδοτήσει την σύγκρουση, απαίτησε από την κυβέρνηση της Μολδαβίας να συνομιλήσει απευθείας με την αποσχισθείσα περιοχή, με την Μόσχα να παίζει τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Οι Μολδαβοί συμφώνησαν και ενεπλάκησαν σε άμεσο διάλογο με τους πληρεξούσιους της Ρωσίας, ελπίζοντας ότι εάν το έκαναν θα επιλύετο η σύγκρουση και θα αποκαθίστατο η εδαφική τους ακεραιότητα. Το 1994, σε μια άλλη προσπάθεια να τερματιστεί η διαμάχη, η Μολδαβία υιοθέτησε επίσημα μια ουδέτερη πολιτική, δηλώνοντας ότι δεν θα επιδίωκε την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Το αποτέλεσμα και των δύο παραχωρήσεων; Μια παγωμένη σύγκρουση τριών δεκαετιών που δεν φαίνεται να ξεπαγώνει. Ρωσικά στρατεύματα και όπλα παραμένουν στην Υπερδνειστερία μέχρι σήμερα.

ΤΙ ΔΙΝΕΙ ΚΙΝΗΤΡΟ ΣΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ

Οι εκκλήσεις του Πούτιν για μια εγγύηση αναφορικά με την επέκταση του ΝΑΤΟ θέτουν ένα δίλημμα. Εάν η Δύση υποχωρήσει, η Ρωσία θα είναι αναμφίβολα ικανοποιημένη με το νεοαποκτηθέν βέτο της στην ουκρανική εξωτερική πολιτική και την λήψη αποφάσεων του ΝΑΤΟ. Εάν η Δύση απορρίψει τα αιτήματά της, η Ρωσία θα είναι εξίσου χαρούμενη, επειδή θα μπορέσει να στρώσει ένα νέο ιδεολογικό έδαφος για να εισβάλει ξανά στην Ουκρανία.

Από το 2014, η Ρωσία έχει νομιμοποιήσει την επιθετικότητά της στην Ουκρανία αναφερόμενη σε μια υπόσχεση που υποτίθεται ότι έδωσε η Δύση στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου και στην συνέχεια αθέτησε. Σύμφωνα με αυτό το αφήγημα, κατά τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Γερμανίας το 1990, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζέιμς Μπέικερ, δεσμεύτηκε στον σοβιετικό πρόεδρο, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί ποτέ προς τα ανατολικά. Αυτός ο καταλογισμός είναι παραμύθι, όπως έχει παραδεχτεί ακόμη και ο Γκορμπατσόφ. Αλλά το πιο προβληματικό για τον Πούτιν είναι ότι [το αφήγημα] έχει βαλτώσει, γεγονός που εξηγεί το ενδιαφέρον του για ένα νέο αφήγημα. Με την απόρριψη της τρέχουσας πρότασής του για εγγυήσεις σχετικά με το ΝΑΤΟ, ο Πούτιν ελπίζει να εφεύρει έναν πολύ πιο φρέσκο ιδεολογικό μύθο [3].

Το γεγονός ότι ο Πούτιν αναζητά μια νέα ιδεολογική αιτιολόγηση σχετικά με την Ουκρανία υποδηλώνει ότι βρίσκεται πραγματικά στα πρόθυρα για κάτι μεγάλο: μια προσπάθεια να επαναπροσδιορίσει ριζικά την μεταψυχροπολεμική τάξη ασφαλείας στην Ευρώπη. Έχοντας δημιουργήσει μια κρίση, ελπίζει να προσκαλέσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για να την επιλύσουν. Εκεί, φαντάζεται, οι δύο ηγέτες θα χαράξουν νέες γραμμές σε όλη την Ευρώπη, χωρίζοντας την ήπειρο σε νέες σφαίρες επιρροής [4]. Η Μόσχα φαντασιώνεται ένα τέτοιο σενάριο εδώ και χρόνια.

ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Η Ρωσία είναι εξπέρ στο να πουλάει ψέματα, και οι αθέμιτες απαιτήσεις της για εγγυήσεις και μονόπλευρες παραχωρήσεις είναι ακριβώς αυτό. Αλλά δεν είμαστε υποχρεωμένοι να αγοράσουμε αυτό που μας πωλούν —ούτε καν να λάβουμε υπόψη την προσφορά. Η Δύση δεν πρέπει να κατευνάσει [5] την Ρωσία συμφωνώντας να διαπραγματευτεί για το ΝΑΤΟ, ούτε πρέπει να δώσει στην Ρωσία την ικανοποίηση ότι απέρριψε τα τελεσίγραφά της. Αντίθετα, η Δύση θα πρέπει απλώς να τα αγνοήσει, συνεχίζοντας να διεξάγει περαιτέρω γύρους συνομιλιών, αρνούμενη να υποκύψει στα τελεσίγραφα του Πούτιν για την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ.

Εν τω μεταξύ, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους θα πρέπει να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους για να αποτρέψουν την Ρωσία. Σε αντίθεση με τον κατευνασμό, η αποτροπή έχει επιτυχημένο ιστορικό. Την άνοιξη του 2021, για παράδειγμα, η Ρωσία άρχισε την μαζική ανάπτυξη [στρατευμάτων] κατά μήκος των ουκρανικών συνόρων και εκτόξευσε πολεμική ρητορική απειλώντας να καταστρέψει την Ουκρανία. Οι εταίροι της Ουκρανίας σηματοδότησαν ένθερμη υποστήριξη για την Ουκρανία δημοσίως και στο παρασκήνιο, και η Μόσχα αναγκάστηκε να μειώσει τις εντάσεις.

Ο μόνος αποτελεσματικός δρόμος προς τα εμπρός είναι το ολοκληρωμένο σχέδιο αποτροπής που επεξεργάζονται επί του παρόντος η Ουκρανία και οι εταίροι της. Το πρώτο συστατικό είναι να σταλούν σαφή πολιτικά μηνύματα στη Μόσχα. Αυτό σημαίνει πως θα γίνει ξεκάθαρο ότι η Ουκρανία είναι μέρος της Δύσης και ένα μελλοντικό μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και ότι η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας είναι αδιαπραγμάτευτες. Το δεύτερο μέρος του σχεδίου περιλαμβάνει συνέπειες: στο χειρότερο σενάριο μιας εισβολής, η Δύση θα θεσπίσει αυστηρές κυρώσεις. Η δημιουργία αυτών των καταστρεπτικών μέτρων τώρα θα μπορούσε να απαλλάξει την Δύση από την ανάγκη να τα εφαρμόσει αργότερα.

Το τρίτο και τελευταίο μέρος του σχεδίου είναι η εμβάθυνση της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Έχουμε τις δικές μας ικανές στρατιωτικές δυνάμεις στην Ουκρανία και δεν ζητούμε από τις Δυτικές χώρες να στείλουν στρατεύματα. Χρειαζόμαστε, ωστόσο, περισσότερα όπλα για να μπορέσουμε να αμυνθούμε. Τα πάντα έχουν σημασία, από τα πυρομαχικά μέχρι τον ιατρικό εξοπλισμό, αλλά έχουμε ιδιαίτερη ανάγκη για αεροπορική και πυραυλική άμυνα.

ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΣΧΥ

Ο στόχος της Ουκρανίας είναι απλός: ειρήνη μέσω της ισχύος. Προς το παρόν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους πρέπει να μιλήσουν με τον Πούτιν για να κερδίσουν χρόνο, ενισχύοντας παράλληλα την Ουκρανία στον βαθμό που η Ρωσία απλώς δεν θα έχει καμία εφικτή στρατιωτική επιλογή για να εισβάλλει σε αυτήν. Σε εκείνο το σημείο, θα είναι πιθανό να επιτευχθεί μια δίκαιη ειρηνευτική διευθέτηση για την Ντονμπάς και για την ένταξη επιτέλους της Ουκρανίας στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ.

Και οι δύο στόχοι μπορεί να φαίνονται μακρινοί τώρα, αλλά μακροπρόθεσμα, ο ουκρανικός λαός δεν θα δεχτεί κάτι διαφορετικό. Δεν θα εγκαταλείψουμε αυτή την πορεία, όση πίεση κι αν αντιμετωπίζουμε από την Ρωσία —ή από τους Αμερικανούς ή Ευρωπαίους εταίρους μας. Όταν ακούω μερικούς Δυτικούς σχολιαστές να λένε ότι η εγγύτητα του ΝΑΤΟ είναι ένα ευαίσθητο θέμα για τον Πούτιν, έχω μόνο μια ερώτηση να κάνω: Δεν είναι επίσης ευαίσθητο [θέμα] οι ζωές και το μέλλον 44 εκατομμυρίων Ουκρανών;

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-09-27/kremlin...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2020-06-09/pi...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2021-04-01/vladimir-p...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2019-12-10/age-great-power-compe...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2021-06-14/how-biden-...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2021-12-10/dont-sell-out...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition