Η κρίση των εφοδιαστικών αλυσίδων και το μέλλον της παγκοσμιοποίησης

Πέρυσι, καθώς άρχισαν να κυκλοφορούν τα πρώτα εμβόλια για την COVID-19, προέβλεψα [2] στο Foreign Affairs ότι η παγκόσμια οικονομία θα επανέλθει ορμητικά και θα εγκαινιάσει τελικά μια νέα χρυσή εποχή παγκοσμιοποίησης. Αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη, και, πράγματι, περισσότερες ρωγμές φαίνονται πιθανές, συμπεριλαμβανομένου ενός πιθανού πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και των εντατικοποιημένων συγκρούσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Οι γεωπολιτικές διαμάχες ενισχύουν τις ελλείψεις που προκαλούνται από την συνεχιζόμενη πανδημία. Τα προβλήματα εφοδιασμού έχουν ενσπείρει διάχυτη νευρικότητα και φόβο. Το επαγόμενο άγχος, μεταφρασμένο σε πολιτικές, ενθάρρυνε την πεποίθηση ότι οι χώρες πρέπει να είναι αυτάρκεις. Οι αναλυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν πιέσει για την αυτάρκεια ή τουλάχιστον έχουν φανταστεί να χωρίζουν τον κόσμο σε ανταγωνιστικά μπλοκ. Βλέπουν την διασυνδεσιμότητα της παγκοσμιοποίησης ως μια ευαλωτότητα, που υποβάλλει τις χώρες σε δυνάμεις πέρα από τον εθνικό έλεγχο.

Πακετάροντας μάσκες στην Pflugerville, στο Τέξας, τον Ιανουάριο του 2022. Nuri Vallbona / Reuters
-------------------------------------------------------

Αλλά ένας αυτάρκης κόσμος έχει επίσης σαφή όρια. Η αντίληψη ότι οι χώρες μπορούν να γίνουν ανθεκτικές μόνο μέσω της ριζικής αυτάρκειας έρχεται σε αντίθεση με την ανάγκη για πολύπλοκα, εξειδικευμένα προϊόντα. Οι μικρές κοινότητες δεν πρόκειται να παραγάγουν τα δικά τους ρούχα, πόσω μάλλον τους υπολογιστές ή τα αυτοκίνητά τους. Η επίμονη κρίση της εφοδιαστικής αλυσίδας θέτει σοβαρές απειλές για τις κοινωνίες παντού, αλλά η λύση σε αυτό το πρόβλημα δεν είναι να επέμβουν οι κυβερνήσεις πιο δυναμικά, προς το συμφέρον της εξασφάλισης πόρων, ή να γυρίσουν πίσω την παγκοσμιοποίηση. [Η λύση] είναι, αντίθετα, να οικοδομήσουν ανθεκτικά και ποικίλα δίκτυα εφοδιασμού που δεν εξαρτώνται από μια πηγή και να αναζητήσουν περισσότερες -όχι λιγότερες- διασυνδέσεις σε όλο τον κόσμο.

ΑΠΟ ΤΟΝ «ΤΣΙΠΑΓΕΔΔΩΝ» ΣΤΙΣ ΓΑΛΟΠΟΥΛΕΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Οι αρχικές ελλείψεις σε εξοπλισμό ατομικής προστασίας, μάσκες, και αναπνευστήρες που ακολούθησαν το ξέσπασμα της πανδημίας ήταν εύκολα κατανοητές. Ήταν επίσης προφανές στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής ότι το να επιτραπεί στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης να υπαγορεύσει τις τιμές αυτών των αγαθών θα ήταν τρομερά άδικο και αναποτελεσματικό. Εκείνοι που χρειάζονταν περισσότερο την προστασία θα ήταν ανήμποροι να πληρώσουν για αυτόν τον εξοπλισμό και θα έμεναν απροστάτευτοι, ενώ εκείνοι που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την προστασία ως αγαθό πολυτελείας θα μπορούσαν να πληρώσουν για να ζήσουν σε νησίδες εφησυχασμού.

Στην συνέχεια οι ελλείψεις εξαπλώθηκαν γενικότερα. Καθώς η ζήτηση για συσκευές επικοινωνίας και εξοπλισμό επεξεργασίας δεδομένων (data) εκτινάχθηκε, τα ηλεκτρονικά εξαρτήματα -ιδίως τα τσιπ- έγιναν τόσο σπάνια που οι αναλυτές περιέγραψαν την κρίση ως «τσιπαγεδδών» (chipageddon). Αυτό περιόρισε την ικανότητα ενός τεράστιου φάσματος προμηθευτών να παραδίδουν αγαθά [3], που εκτείνονται από τα αυτοκίνητα μέχρι τα πλυντήρια ρούχων και έως τον εξοπλισμό περιποίησης σκύλων. Αλλού, η προσφορά ξυλείας για οικοδομές δεν μπορούσε να προλάβει την ζήτηση από κατασκευαστικά έργα, σε μέρη που είχαν γίνει πιο επιθυμητά κατά την διάρκεια της πανδημίας.

Μέσα σε λίγους μήνες, οι αιτίες της έλλειψης είχαν γίνει τόσο περίπλοκες και τόσο αλληλένδετες που ήταν δύσκολο να φανταστεί κάποιος μια διέξοδο. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού, ειδικά των οδηγών φορτηγών, έπαιξαν ρόλο. Ρόλο έπαιξε και η απουσία εμπορευματοκιβωτίων, τα οποία κόλλησαν στο λάθος μέρος του κόσμου ή κρατήθηκαν σε τεράστιες ουρές έξω από κατακλυσθείσες λιμενικές εγκαταστάσεις. Οι καταναλωτές εστίασαν σε συγκεκριμένες ανεπάρκειες: οι Βρετανοί ανησύχησαν ότι η έλλειψη οδηγών θα οδηγούσε σε έλλειψη διοξειδίου του άνθρακα, που με την σειρά του θα περιόριζε την ικανότητα των σφαγείων γαλοπούλας. Οι αγρότες δεν μπορούσαν να πουλήσουν τις γαλοπούλες τους στα σφαγεία και οι καταναλωτές πίστεψαν ότι θα υπήρχε έλλειψη γαλοπούλας τα Χριστούγεννα (η παραδοσιακή βρετανική γιορτή για το περιδρόμιασμα της γαλοπούλας). Οι Νεοϋορκέζοι αντιμετώπισαν αντίστοιχη έλλειψη ενός εμβληματικού φαγητού –της κρέμας τυριού- για τα κουλούρια τους.

Οι καταναλωτές αντιδρούν σε ελλείψεις όπως αυτές με προβλέψιμο τρόπο: αρχίζουν να αποθηκεύουν όσο περισσότερο μπορούν. Αρχίζουν επίσης να αγοράζουν κατώτερα υποκατάστατα. Κατά την διάρκεια της εορταστικής περιόδου, πολλοί Βρετανοί καταναλωτές έκαναν πολλές αγορές ζαμπόν, κοτόπουλου, και πάπιας για την περίπτωση που οι χριστουγεννιάτικες γαλοπούλες τους δεν εμφανίζονταν. Μάλλον δεν έφαγαν όλες τις εναλλακτικές που είχαν αγοράσει και αποθηκεύσει. Ως αποτέλεσμα, προκύπτει τεράστια σπατάλη. Η αποθησαύριση είναι μια προσέγγιση φτωχοποίησης του γείτονα (beggar thy neighbor) για την αντιμετώπιση κρίσεων: οι αποθησαυριστές ίσως να μην ζουν καλύτερα, αλλά άλλοι θα υποφέρουν και θα υποβιβαστούν σε λιγότερες και κατώτερες προμήθειες.

Οι υπολογισμοί των παραγωγών αντικατοπτρίζουν ακριβώς τις αγωνίες των καταναλωτών. Εάν οι κατασκευαστές δεν είναι πλέον βέβαιοι ότι οι διαδικασίες τους, οι οποίες εξαρτώνται από την έγκαιρη παράδοση των εξαρτημάτων, μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν ομαλά, πρέπει να αναπτύξουν εκτεταμένα αποθέματα. Ως αποτέλεσμα, πρέπει να έχουν μεγαλύτερες αποθήκες και αυτό προσθέτει στην πίεση των κατασκευών και της εργασίας και των προμηθειών που απαιτούνται. Όλες αυτές οι μετατοπίσεις αυξάνουν σημαντικά το κόστος παραγωγής και στην συνέχεια αντανακλώνται αναπόφευκτα σε υψηλότερες τιμές.

Έτσι, οι ελλείψεις έχουν τον τρόπο να κλιμακώνονται, καθώς οι περιορισμοί στον εφοδιασμό προκαλούν περισσότερα προβλήματα παραγωγής και τα διασυνδεδεμένα δίκτυα καταπονούνται και αποσυντίθενται. Οι χώρες συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο όπως τα άτομα: συσσωρεύουν άσκοπα. Ένα παράδειγμα είναι η αποθεματοποίηση εμβολίων κατά της COVID-19 [4] από πλούσιες χώρες. Αυτά τα αποθέματα συσσωρεύονται, όταν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κάπου αλλού˙ μεγάλες ποσότητες ενός εμβολίου που δυνητικά σώζει ζωές έχουν απλώς σπαταληθεί μετά την ημερομηνία λήξης ή δεν έχουν αποθηκευτεί σωστά. Η αντίληψη μιας επείγουσας κρίσης κάνει την δραματική δράση ακόμη πιο σημαντική —και πολιτικά επιθυμητή. Για παράδειγμα, στις χώρες αρέσει να ανταγωνίζονται με κομπασμούς για το πόσα εμβόλια έχουν, ως μια σύντομη εκδοχή για να εξηγήσουν ότι χειρίζονται πολύ καλά την κρίση.

Οι ανεπάρκειες πυροδοτούν ανταγωνισμούς και πολέμους προσφορών μεταξύ διαφορετικών χωρών για τα προϊόντα που σπανίζουν. Εστιάζουν επίσης την προσοχή στην γεωπολιτική. Καθώς τα προβλήματα εφοδιασμού αυξάνονται, ο έλεγχος από την Ρωσία των προμηθειών φυσικού αερίου στην Ευρώπη μοιάζει όλο και περισσότερο με κίνδυνο. Οι αντίπαλοι της Κίνας θεωρούν την πρόσβασή της στα υλικά σπάνιων γαιών που απαιτούνται για τις τεχνολογίες μπαταριών και την αποθήκευση ενέργειας —μεταξύ άλλων σκοπών— ως ανταγωνιστική απειλή. Η ανεπάρκεια κάνει πιθανότερο τον έντονο ανταγωνισμό, την επιθετική δράση και, τελικά, τον πόλεμο.

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΕΙΨΕΩΝ

Οι ανεπάρκειες της COVID-19 και ο «τσιπαγεδδών» έχουν εντείνει τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η εξουσία που μπορούν να ασκήσουν οι προμηθευτές εμβολίων είναι μια υπενθύμιση του πώς η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ισχυρές χώρες για να επιδιώξουν τους δικούς τους σκοπούς. Έχει εντείνει την κούρσα για την κυριαρχία στον κυβερνοχώρο και στην κυβερνοτεχνολογία. Οι κυβερνήσεις θεωρούν τη νίκη σε αυτούς τους ανταγωνισμούς ως νοκ-άουτ για τους ανταγωνιστές τους. Όταν οι δυνητικά πιο παραγωγικές τεχνολογίες γίνονται αντικείμενο μιας νέας κούρσας εξοπλισμών, πολλοί άνθρωποι κινδυνεύουν να χάσουν την πρόσβαση σε αυτά τα προϊόντα ή να έχουν πρόσβαση μόνο σε κατώτερες και πιο δαπανηρές εναλλακτικές.

Οι πλησιέστεροι ιστορικοί παραλληλισμοί με την εστίαση στα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας προέρχονται από την επαναλαμβανόμενη εμπειρία των κρατών με τους μεγάλους πολέμους. Υπάρχει μια αμοιβαία σχέση μεταξύ των πολέμων και των εμμονών για την διαφύλαξη των εφοδιαστικών αλυσίδων: οι ηγέτες πιστεύουν ότι οι εφοδιαστικές αλυσίδες μπορούν να εξασφαλιστούν με πολέμους και ξεκινούν πολέμους για να προστατεύσουν τις προμήθειές τους. Ο A’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η σύγκρουση που έβαλε τον εικοστό αιώνα σε τροχιά περαιτέρω βίας και αποσύνθεσης, ωθήθηκε από τις συχνά εσφαλμένες στρατηγικές των χωρών να εμποδίζουν τους εμπορικούς δρόμους και να αποκόπτουν τον ενεργειακό εφοδιασμό μέχρι να λιμοκτονήσει η άλλη πλευρά και να υποταχθεί.

Η συζήτηση γύρω από το πώς να προσαρμοστεί κάποιος στην σπανιότητα γίνεται γρήγορα ένας διάλογος για τον βέλτιστο τρόπο κατανομής των πόρων: μέσω εμπειρογνωμόνων ή τεχνοκρατών ή μέσω λαϊκών και δημοκρατικών μηχανισμών. Οι τεχνοκράτες τα κάνουν θάλασσα. Τότε αναδύεται η απαίτηση για περισσότερο λαϊκό έλεγχο. Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η δυσαρέσκεια μετατράπηκε σε ένα επαναστατικό κύμα που φούσκωσε προς δυσμάς από την Ρωσία και την ανατολική και κεντρική Ευρώπη. Μια εύλογη ερμηνεία της Ρωσικής Επανάστασης που προτάθηκε από τον μεγάλο Γάλλο ιστορικό, Marc Ferro, έδειξε ότι η πτώση του τσάρου και η επιτυχία του πραξικοπήματος του Βλαντιμίρ Λένιν δεν είχε καμία σχέση με την έλξη της κομμουνιστικής ιδεολογίας, αλλά ήταν, αντίθετα, μια απάντηση στις ελλείψεις σιταριού και στέγασης που η τσαρική διοίκηση δεν μπορούσε να διορθώσει. Στην δεκαετία του 1970, επίσης, οι κραδασμοί της προσφοράς [λόγω] της πετρελαϊκής κρίσης τροφοδότησαν αμφιβολίες στο κοινό σχετικά με την ικανότητα των κυβερνήσεων. Οι σημερινές ελλείψεις έχουν το ίδιο αποτέλεσμα.

Ο διάλογος για τις ελλείψεις συνδέεται με την αυξημένη ανησυχία για τις ανοδικές τιμές και τον πληθωρισμό. Οι αυξήσεις των τιμών είναι η φυσική απάντηση στην ανεπάρκεια και πολλοί άνθρωποι —ιδιαίτερα οι φτωχότεροι καταναλωτές— τις θεωρούν πολύ απειλητικές, καθώς οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων και άλλων [ειδών] καθημερινής ανάγκης είναι πολύ υψηλότερες από την γενική αύξηση των τιμών. Πράγματι, πολλές επίσημες εκτιμήσεις και προβλέψεις αφαιρούν αυτά τα αγαθά ζωτικής σημασίας, ως μη βασικά στοιχεία, από τη μέτρηση του πληθωρισμού, αλλά είναι ακριβώς οι τιμές που οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται πιο έντονα.

Ένας καταναλωτής στην Ουάσινγκτον, τον Ιανουάριο του 2022. Sarah Silbiger / Reuters
-------------------------------------

Τα πληθωριστικά κύματα επιδεινώνουν τις ελλείψεις, ενθαρρύνοντας τη μεγαλύτερη αποθησαύριση. Οι ιστορικές αναλογίες από προηγούμενες εποχές ελλείψεων —και πολιτικής αναταραχής— είναι σαφείς. Στην δεκαετία του 1970, η Μάργκαρετ Θάτσερ, ως μέλος της αντιπολίτευσης στο Κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου, σημείωσε ότι οι συνετές νοικοκυρές έχτιζαν αποθέματα μαρμελάδας και κονσερβοποιημένων λαχανικών. Η πιο κοινή απάντηση στα προβλήματα εφοδιασμού από τις νευρικές κυβερνήσεις είναι να επιχειρήσουν να ελέγξουν τις τιμές ή να επιδοτήσουν τα σπάνια αγαθά. Αυτό οδηγεί σε ένταση, αντί για βελτίωση, του προβλήματος της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Η τιμολόγηση των μασκών ή των εμβολίων ανάλογα με την προσφορά και την ζήτηση θα ήταν άδικη. Αλλά όταν πρόκειται για τις γαλοπούλες, την κρέμα τυριού, ή τα πλυντήρια ρούχων, είναι εξίσου προφανές ότι η συγκράτηση του κόστους απλώς επιδεινώνει το πρόβλημα. Οι ελλείψεις θα επιδεινώνονται, καθώς οι άνθρωποι θα βιάζονται να αγοράσουν προϊόντα που πιστεύουν ότι είναι σπάνια και που βλέπουν ότι είναι υποτιμημένα. Οι παραγωγοί θα περιορίζουν την προσφορά τους. Και πάλι, το ακραίο παράδειγμα σχεδιασμού εν καιρώ πολέμου λέει μια εντυπωσιακή ιστορία. Κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, πολλές χώρες συγκράτησαν τις τιμές των σιτηρών για να προστατεύσουν τους αστικούς καταναλωτές. Οι αγρότες απάντησαν, περικόπτοντας τις ποσότητες σιτηρών που πουλούσαν, ταΐζοντας, αντ’ αυτού, τα πρόσθετα σιτηρά σε ζώα, χοίρους, ή πουλερικά που θα μπορούσαν στην συνέχεια να πουλήσουν σε μια πιο αρρύθμιστη αγορά.

Η ΑΝΟΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ

Δεν είναι σαφές πόσο καιρό θα επιμείνουν τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας ή πόσος καιρός θα χρειαστεί για να λειτουργήσουν φυσιολογικά τα λιμάνια και οι οδικές μεταφορές εμπορευμάτων. Το πρόβλημα θα μπορούσε να τελειώσει πολύ σύντομα -αργότερα φέτος- εάν οι κυβερνήσεις καταφέρουν να αποκαταστήσουν την διασυνδεσιμότητα [5]. Πρέπει να μειώσουν τους φραγμούς στην κινητικότητα οι οποίοι έχουν χτιστεί τα τελευταία δύο χρόνια. Αλλά εάν οι ανήσυχες κυβερνήσεις συνεχίσουν να αναζητούν την αυτάρκεια, η κρίση θα μπορούσε να εκταθεί μέσα στο 2023 και για πολύ περισσότερο. Εξωθούμενη από την σπανιότητα, η αναθέρμανση του προστατευτικού ή του εθνικιστικού (nativist) σκεπτικού ίσως ωθήσει τις κυβερνήσεις σε όλο και ακριβότερες και αντιδημοφιλείς λύσεις που οδηγούν στην κατακόρυφη αύξηση του κόστους αλλά και στην δυσαρέσκεια, στην ριζοσπαστικοποίηση και στην βία, ακόμη και στον πόλεμο.

Η θριαμβευτική οικονομική επιστροφή που περιέγραψα πέρυσι θα πραγματοποιηθεί μόνο όταν οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιληφθούν ότι ακόμη και οι μεγάλες χώρες δεν μπορούν να ελέγξουν την εφορμούσα κλιμάκωση της σπανιότητας, χωρίς να εντείνουν τις διασυνδέσεις τους με τον υπόλοιπο κόσμο. Κάποια στιγμή, θα εδραιωθεί η συνειδητοποίηση ότι η κούρσα -από άτομα και χώρες- για την αποθεματοποίηση πόρων παράγει όχι μόνο περίσσεια, σύγχυση, και σπατάλη, αλλά επίσης καταστροφή και όλεθρο.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/War-Words-Glossary-Globalization/dp/0300258291
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-04-20/globali...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-04-20/can-tra...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-06-08/coronav...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-04-20/america...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2022-02-02/supply-chain-cr...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition