O πιο επικίνδυνος άνθρωπος του κόσμου

Την τρίτη ημέρα της εισβολής στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συγκάλεσε συνάντηση με τον Βαλέρι Γκερασίμοφ, αρχηγό του Γενικού Επιτελείου των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων, και τον υπουργό Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού. Καθισμένος στην άλλη άκρη ενός εξαιρετικά μακρού τραπεζιού, ο Πούτιν τους διέταξε να «μεταφέρουν τις δυνάμεις αποτροπής του ρωσικού στρατού» —οι οποίες περιλαμβάνουν τα πυρηνικά όπλα του— «σε ειδική κατάσταση μάχης». Η οδηγία μεταδόθηκε από την ρωσική εθνική τηλεόραση. Καθώς ο Πούτιν έκανε την ανακοίνωσή του, τόσο ο Γκερασίμοφ όσο και ο Σοϊγκού έδειχναν έκπληκτοι και ανήσυχοι.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, κατά την διάρκεια μιας συνέντευξης Τύπου στη Μόσχα, τον Δεκέμβριο του 2016. SergeiK arpukhin / Reuters
-------------------------------------------

Η σκηνή είναι η πιο πρόσφατη από μια σειρά επεισοδίων στα οποία ο Πούτιν διατάζει ή υποτιμά τους δικούς του ανώτερους αξιωματούχους, και αποτυπώνει μια ατυχή πραγματικότητα. Την τελευταία δεκαετία, ο Πούτιν έχει μετατρέψει την κυβέρνησή του σε ένα προσωποπαγές καθεστώς: ένα σύστημα στο οποίο μονοπωλεί την ουσιαστική εξουσία. Σήμερα, σε αντίθεση με την πρώτη δεκαετία του Πούτιν στην εξουσία, πρακτικά δεν υπάρχουν αντίθετες φωνές εντός του στενού κύκλου των συμβούλων του, ούτε υπάρχουν γνώστες που αμφισβητούν την ηγεσία του. Αντίθετα, οι μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες της Ρωσίας είναι πλέον όλοι οσφυοκάμπτες (yes men) που λένε στον Πούτιν αυτό που θέλει να ακούσει και αποκρύβουν τα άβολα γεγονότα. Ο Πούτιν ζει σε μια φούσκα απομόνωσης και παραπληροφόρησης, η οποία έχει ενισχύσει τον παρανοϊκό φόβο του για το ΝΑΤΟ, την επιθυμία του να αναβιώσει την ρωσική αυτοκρατορία, και τις αυταπάτες του για την ρωσική στρατιωτική υπεροχή.

Η απερίσκεπτη εισβολή στην Ουκρανία -μια επιχείρηση που σχεδιάστηκε για να ανατρέψει γρήγορα την κυβέρνηση του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, [και] που μετατράπηκε, αντίθετα, σε παρατεταμένο πόλεμο, ένωσε το ΝΑΤΟ και κατέστρεψε την ρωσική οικονομία- είναι ίσως η πιο σαφής αποτύπωση της καταστροφικής λήψης αποφάσεων στην προσωποπαγή δικτατορία του Πούτιν. Αλλά η εντολή του Πούτιν για την «κατάσταση μάχης» είναι άλλο ένα παράδειγμα και είναι ανησυχητικό. Μέχρι στιγμής, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ο Πούτιν χρησιμοποιεί τις απειλές και τα υπονοούμενά του όχι ως προετοιμασία για χρήση πυρηνικών στην εισβολή αλλά μάλλον για να τρομάξει την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, οι προσωποπαγείς απολυταρχίες είναι πιο απρόβλεπτες από άλλα πολιτικά συστήματα. Οι ηγέτες μπορούν να λάβουν μείζονες αποφάσεις από ένα καπρίτσιο, χωρίς διαβούλευση ή με εκδικητική οργή. Οι ηγέτες των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι ο κόσμος αντιμετωπίζει τον σοβαρότερο παγκόσμιο πυρηνικό κίνδυνο από την κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962 και μετά. Για να ελιχθούν γύρω από τους κινδύνους, πρέπει να κατανοήσουν το πώς λαμβάνουν αποφάσεις τα προσωποπαγή καθεστώτα και να μάθουν πώς να ανταποκρίνονται.

O ΝΤΑΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΒΟΜΒΑ

Η πυρηνική αποτροπή είναι μια εγγενώς επικίνδυνη στρατηγική˙ για να είναι αξιόπιστη, οι κυβερνήσεις πρέπει να αναπτύξουν σχέδια και να εξασκηθούν [σε] διαδικασίες για την πυρηνική χρήση. Αλλά είναι πιο επικίνδυνη σε ορισμένα καθεστώτα σε σύγκριση με άλλα. Στις δημοκρατίες, η εκτελεστική εξουσία πρέπει να καθορίσει την πυρηνική πολιτική με τα νομοθετικά σώματα —και μερικές φορές με τα δικαστήρια. Στις χούντες, ο ηγέτης πρέπει να μοιραστεί κάποια εξουσία με άλλους αξιωματικούς του στρατού. Στις μονοκομματικές απολυταρχίες, πολλαπλές ελίτ καθορίζουν την πολιτική του καθεστώτος. Ωστόσο, όταν οι πυρηνικές βόμβες ελέγχονται από προσωποπαγείς δικτάτορες, υπάρχουν ελάχιστοι περιορισμοί στις αποφάσεις τους [1] —τα όπλα είναι δικά τους.

Οι ενέργειες από το εξωτερικό είναι απίθανο να εμποδίσουν την απερίσκεπτη πυρηνική συμπεριφορά ενός προσωποπαγούς ηγέτη. Γενικά δεν φοβούνται τις συνέπειες της διεθνούς απομόνωσης, όπως οι κυρώσεις, καθώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν κρατικούς πόρους για να μονωθούν από τις επιπτώσεις. Ο Πούτιν, για παράδειγμα, έχει συσσωρεύσει δισεκατομμύρια δολάρια από την ρωσική οικονομία και τα έχει μοιράσει στους φίλους του σε φορολογικούς παραδείσους σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας δύσκολη την κατάσχεσή τους. Λίγες μέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, το προσωπικό του γιοτ έφυγε ξαφνικά από την Γερμανία για τον ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ, ώστε να αποφύγει την κατάσχεσή του από την Δύση. Οι προσωποπαγείς ηγέτες είναι επίσης απίθανο να ακούσουν έστω και την καλοπροαίρετη διαφωνία από τους συμβούλους τους -για παράδειγμα, τις υπενθυμίσεις ότι τα πυρηνικά χτυπήματα έχουν υπαρξιακό κίνδυνο- δεδομένου ότι το κόστος της αμφισβήτησης του ηγέτη μπορεί να είναι σοβαρό. Για παράδειγμα, ο ηγέτης της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, έχει σκοτώσει συμβούλους τους οποίους έκρινε ανεπαρκώς πιστούς. Τέλος, οι προσωποπαγείς δικτάτορες περιφρονούν εύκολα τους διεθνείς κανόνες. Ο Κιμ διέταξε την δολοφονία του ετεροθαλούς αδελφού του με νευροτοξικό παράγοντα στην Κουάλα Λουμπούρ. Ο Πούτιν πιθανώς διέταξε την δηλητηρίαση του πρώην αξιωματικού των ρωσικών στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών, Σεργκέι Σκριπάλ, στην επαρχία της Αγγλίας το 2018. Το 2006, πιθανώς διηύθυνε την δολοφονία του πρώην πράκτορα της KGB, Αλεξάντερ Λιτβινένκο, στο Λονδίνο.