Η επόμενη κίνηση της Αλ Κάιντα

Τόσο παραγωγικός ήταν ο Zawahiri, που αναρωτιέται κάποιος πώς είχε χρόνο να διαχειριστεί τις υποθέσεις μιας παγκόσμιας τρομοκρατικής οργάνωσης — γεγονός που αποδεικνύει την πιο αμφιλεγόμενη πτυχή της κληρονομιάς του: την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους (Islamic State) (γνωστού και ως ISIS), το οποίο κατέληξε να επισκιάσει την Αλ Κάιντα ως η πιο επιδραστική τζιχαντιστική οργάνωση του κόσμου. Όταν ο Zawahiri ανέλαβε την ηγεσία της Αλ Κάιντα μετά τον θάνατο του Μπιν Λάντεν [10] το 2011, ήταν ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του παγκόσμιου τζιχαντιστικού κινήματος. Μέχρι τα τέλη του 2014, αυτό δεν ίσχυε πλέον, και ακόμη και σήμερα, το ISIS διατηρεί μια πολύ ισχυρότερη τζιχαντιστική επωνυμία - ένα αποτέλεσμα που ο Zawahiri συνέβαλε στο να πραγματοποιηθεί.

Στα μέσα του 2013, ο Zawahiri ξεκίνησε για να επιλύσει μια διαμάχη μεταξύ δύο αντίπαλων κατωτέρων του στο Ιράκ και στην Συρία. Ο Baghdadi είχε ανακοινώσει την επέκταση του παρακλαδιού της Αλ Κάιντα στο οποίο ηγείτο, του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ (Islamic State of Iraq), στην Συρία, ιδρύοντας αυτό που ονόμασε Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του αλ Σαμ (Islamic State of Iraq and al-Sham). Ο ηγέτης ενός συριακού κλάδου της Αλ Κάιντα [11] που ονομαζόταν Jabhat al-Nusra, ωστόσο, αντέδρασε στην αντιληπτή εισβολή, κάνοντας δημόσια έκκληση στον Zawahiri να επέμβει. Σε μια επιστολή που απέκτησε και δημοσίευσε το [τηλεοπτικό δίκτυο] Al Jazeera το 2013, ο Zawahiri διέταξε τον Baghdadi να ανακαλέσει τον ισχυρισμό του και να περιορίσει τις δραστηριότητές του στο Ιράκ. Αλλά ο Baghdadi αντιστάθηκε, ισχυριζόμενος ότι η εντολή ήταν αντίθετη με την σαρία. Λίγο αργότερα, το ISIS [12] θα δήλωνε ότι ο Zawahiri και η Αλ Κάιντα είχαν παρεκκλίνει από το αληθινό τζιχαντιστικό μονοπάτι, με το να είναι επιεικείς στους αποστάτες μουσουλμάνους κυβερνήτες και στους σιίτες, τους οποίους οι σουνίτες τζιχαντιστές θεωρούσαν ως αποκλίνοντες σχισματικούς. Ένα χρόνο αργότερα, το ISIS αυτοανακηρύχθηκε ανανεωμένο χαλιφάτο, καταλαμβάνοντας μεγάλες πόλεις και τεράστιες λωρίδες εδάφους στο Ιράκ [13] και στην Συρία [14], και αιχμαλωτίζοντας την προσοχή του κόσμου — και το μυαλό των υποστηρικτών των τζιχαντιστών σε όλο τον μουσουλμανικό κόσμο, χιλιάδες από τους οποίους ταξίδεψαν στην περιοχή για να ενταχθούν στην ομάδα.

Δύο χρόνια αργότερα, το συριακό παρακλάδι της Αλ Κάιντα που ο Zawahiri είχε επέμβει για να σώσει, έφυγε επίσης από το μαντρί καθώς επιδίωκε μεγαλύτερο ρόλο στην συριακή εξέγερση εναντίον του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ [15] στην Δαμασκό. Επιδιώκοντας να ικανοποιήσουν ένα ευρύτερο κοινό και να καθησυχάσουν τους νέους συμμάχους, οι ηγέτες του αποκήρυξαν τον όρκο πίστης που είχαν τάξει στον Zawahiri, ο οποίος παραπονέθηκε έντονα και δημόσια για αυτήν την πράξη προδοσίας. Κάπως έτσι, η Αλ Κάιντα είχε χάσει την παρουσία της στην καρδιά του αραβικού κόσμου. Η εξουσία του Zawahiri είχε αμφισβητηθεί δύο φορές και δύο φορές ο ίδιος είχε χάσει. Εν τω μεταξύ, την παρακμή της ομάδας επιδείνωσαν οι θάνατοι —από χτυπήματα drones— αρκετών ανώτερων στελεχών που είχαν αναζητήσει καταφύγιο στην Συρία.

Φυσικά, εκείνη την εποχή δεν πήγαιναν όλα καλά ούτε για το ISIS. Έως το 2019, το χαλιφάτο είχε χάσει τον έλεγχο των τελευταίων του οχυρών στο Ιράκ και στην Συρία, και τον Οκτώβριο του ίδιου έτους οι δυνάμεις των ΗΠΑ σκότωσαν τον Baghdadi. Φέτος τον Φεβρουάριο εξουδετέρωσαν και τον διάδοχό του.

ΑΣΦΑΛΕΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ;

Η θητεία του Zawahiri δεν ήταν μια πλήρης καταστροφή. Υπό την ηγεσία του, τα παρακλάδια (franchises) της Αλ Κάιντα στην Βόρειο Αφρική, στην Σομαλία και στην Υεμένη αντιστάθηκαν στην έλξη του ISIS και παρέμειναν πιστά, και νέα παρακλάδια σχηματίστηκαν στη Νότιο Ασία και στο Μάλι, το τελευταίο από τα οποία ήταν ιδιαίτερα ενεργό. Όμως, ακόμη κι αν ο Zawahiri μπορούσε να διεκδικήσει κάποια επιτυχία στην συγκράτηση του δικτύου, δεν υπήρχε αμφιβολία ότι είχε επιβλέψει μια περίοδο, κατά την διάρκεια της οποίας η Αλ Κάιντα είχε ξεπεραστεί από έναν αντίπαλο, και είχε δει την ηγεσία της να αποδεκατίζεται. Ούτε ο Zawahiri είχε επιτύχει τον κύριο στόχο του: να επιτεθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως έχει δείξει η μελετητίς Nelly Lahoud [16], η κεντρική ηγεσία της Αλ Κάιντα δεν έχει διευθύνει μια επιτυχημένη επίθεση στις Ηνωμένες Πολιτείες από την 11η Σεπτεμβρίου [2001] και μετά, και η τελευταία επιτυχημένη ενέργεια διεθνούς τρομοκρατίας έλαβε χώρα το 2002 στην [πόλη] Μομπάσα της Κένυας—μια επιχείρηση που είχε οργανωθεί πριν από την 11η Σεπτεμβρίου [2001].

Ωστόσο, η επιστροφή των Ταλιμπάν [17] στην εξουσία στο Αφγανιστάν, τον Αύγουστο του 2021, φαινόταν ότι θα μπορούσε να αναστρέψει τις τύχες της Αλ Κάιντα. Η Αλ Κάιντα επαίνεσε την αποκατάσταση της εξουσίας των Ταλιμπάν ως μια δραματική νίκη για την υπόθεση της παγκόσμιας τζιχάντ, και πολλοί ανησυχούν ότι οι Ταλιμπάν θα παράσχουν στην ομάδα τον χώρο για να εδραιωθεί και να ανοικοδομηθεί. Ετούτες οι ανησυχίες είναι σίγουρα αιτιολογημένες, αν και οι δεσμοί της ομάδας με τους Ταλιμπάν είναι περίπλοκοι. Όπως ανέφερε πρόσφατα το Πεντάγωνο: «Ενώ οι ηγέτες της Αλ Κάιντα έχουν μακροχρόνιες σχέσεις με ανώτερους ηγέτες των Ταλιμπάν, η ομάδα διατηρεί περιορισμένες ικανότητες να ταξιδεύει και να εκπαιδεύεται εντός του Αφγανιστάν και βρίσκεται πιθανώς υπό περιορισμό λόγω των προσπαθειών των Ταλιμπάν να επιτύχουν την διεθνή νομιμοποίηση». Ετούτοι οι περιορισμοί μπορεί κάλλιστα να λήξουν «μέσα στους επόμενους 12 έως 24 μήνες», σύμφωνα με το Πεντάγωνο, αλλά αντικατοπτρίζουν το γεγονός ότι μολονότι τα συμφέροντα των ομάδων έχουν συχνά επικαλυφθεί δεν είναι πανομοιότυπα. Η Αλ Κάιντα επιδιώκει να καταστρέψει το διεθνές σύστημα· οι Ταλιμπάν επιδιώκουν να ενταχθούν σε αυτό (έστω και μόνο για να το υπονομεύσουν). Ένα από τα τελευταία βίντεο του Zawahiri ήταν μια συγκεκαλυμμένη κριτική στους Ταλιμπάν διότι επιδιώκουν να εκπροσωπήσουν το Αφγανιστάν στα Ηνωμένα Έθνη, έναν οργανισμό που ο ίδιος θεωρούσε ότι αντιπροσωπεύει ένα παγκόσμιο σύστημα απιστίας που θα έπρεπε να καταστραφεί και όχι να ενταχθεί [κάποιος σε αυτό].