Η επόμενη κίνηση της Αλ Κάιντα

Ένα ρεύμα δυσπιστίας έχει διαπεράσει από καιρό την σχέση της Αλ Κάιντα με τους Ταλιμπάν [18]. Έγγραφα που ανακτήθηκαν από το κτηριακό συγκρότημα στο Πακιστάν όπου οι δυνάμεις των ΗΠΑ σκότωσαν τον Μπιν Λάντεν το 2011, δείχνουν ότι ο ίδιος ανησυχούσε για την κατεύθυνση της ηγεσίας των Ταλιμπάν, την οποία θεωρούσε διαιρεμένη μεταξύ ενός στρατοπέδου ευσεβών πιστών και μιας υποκριτικής φατρίας που υπάκουγε στο πρόσταγμα των πακιστανικών υπηρεσιών πληροφοριών - και ίσως ήταν πρόθυμη να πουλήσει την Αλ Κάιντα. Αυτό απηχούσε τις ανησυχίες άλλων Αράβων τζιχαντιστών: στα τέλη της δεκαετίας του 1990, για παράδειγμα, ο Σύρος τζιχαντιστής στρατηγιστής Abu Musab al-Suri παραπονέθηκε ότι μια φατρία της ηγεσίας των Ταλιμπάν δεν ήθελε καμία σχέση με την παγκόσμια τζιχάντ και επιδίωκε μόνο να δημιουργήσει στο Αφγανιστάν ένα συντηρητικό κράτος, παρόμοιο με εκείνο της Σαουδικής Αραβίας. Η ηγεσία του ISIS έχει λάβει μια πιο επιθετική στάση, υποστηρίζοντας ότι το αντιτζιχαντιστικό τμήμα των Ταλιμπάν έχει πλέον σταθερά τον έλεγχο. Από τότε που ανακοινώθηκε ο θάνατος του Zawahiri, οι υποστηρικτές του ISIS στο διαδίκτυο τον έχουν χλευάσει διότι πίστευε ότι οι Ταλιμπάν θα τον προστάτευαν, υποδηλώνοντας ότι η ομάδα είχε, αντίθετα, δώσει το κεφάλι του επί πίνακι στους Αμερικανούς.

Τέτοιοι ισχυρισμοί είναι υπερβολικοί. Οι Ταλιμπάν δεν είναι φιλοαμερικανικό κίνημα και η ηγεσία τους δεν ήθελε να σκοτωθεί ο Zawahiri. Το σπίτι όπου στοχοποιήθηκε ο Zawahiri φημολογείται ότι άνηκε σε έναν κορυφαίο βοηθό του Sirajuddin Haqqani, υπουργού Εσωτερικών της κυβέρνησης των Ταλιμπάν· ο Zawahiri βρισκόταν πιθανώς εκεί μετά από πρόσκλησή του. Αλλά κάποιος άλλος από τους Ταλιμπάν, ίσως, ενδιαφερόταν περισσότερο για την επικήρυξη των 25 εκατομμυρίων δολαρίων που πρόσφερε η Ουάσιγκτον παρά για την προστασία του γηράσκοντος ηγέτη των τζιχαντιστών. Το γεγονός ότι ο Zawahiri βρισκόταν στο ελεγχόμενο από τους Ταλιμπάν Αφγανιστάν [19] εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις δεσμεύσεις των Ταλιμπάν να αποτρέψουν την χρήση του εδάφους τους για να εξαπολυθούν τρομοκρατικές επιθέσεις. Αλλά το γεγονός ότι οι δυνάμεις των ΗΠΑ κατάφεραν να τον σκοτώσουν θέτει εν αμφιβόλω την ιδέα ότι το Αφγανιστάν μπορεί να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα για μια αναβίωση της Αλ Κάιντα —ακόμη κι αν οι Ταλιμπάν επρόκειτο να το επιτρέψουν. Προφανώς, οι Ηνωμένες Πολιτείες [20] εξακολουθούν να έχουν μάτια και αυτιά επί του πεδίου στο Αφγανιστάν και πολλούς πρόθυμους συνεργάτες — ίσως ακόμη και εντός των Ταλιμπάν.

ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ;

Η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει βραχυπρόθεσμα η Αλ Κάιντα θα είναι η διαδοχή. Ο επόμενος στην σειρά, πιστεύουν οι περισσότεροι αναλυτές, είναι ο νεότερος Αιγύπτιος μαχητής Saif al-Adel, ο οποίος ζει στο Ιράν από τις επιθέσεις [21] της 11ης Σεπτεμβρίου [2001] και λίγο μετά. Μετά από αυτόν ακολουθεί ο Abd al-Rahman al-Maghrebi, ο Μαροκινός γαμπρός του Zawahiri και επικεφαλής της λειτουργίας των media της Αλ Κάιντα, ο οποίος έχει επίσης ως βάση το Ιράν. Το γεγονός ότι αμφότεροι κατοικούν στο Ιράν δεν είναι ασήμαντο. Μολονότι ίσως δεν βρίσκονται εκεί οικειοθελώς, η παρουσία τους εκεί περιπλέκει την δυνητική τους άνοδο. Το Ιράν είναι φαινομενικά εχθρός της Αλ Κάιντα, οι ακόλουθοι της οποίας διασύρουν τους Ιρανούς σιίτες και τις δυνάμεις ασφαλείας της χώρας ως αποστάτες «αντιδραστικούς» που έχουν αδιαφορήσει για τη Μέση Ανατολή [22], σφαγιάζοντας τους σουνίτες στο Ιράκ, στην Συρία και στην Υεμένη. Θα ήταν δύσκολο για την Αλ Κάιντα να παρουσιάσει τον επόμενο ηγέτη της ως ότι διευθύνει από οιονεί κατ' οίκον περιορισμό στο Ιράν, κάτι που θα ενθάρρυνε τις υποψίες ότι η ομάδα ήταν υποχείριο της Τεχεράνης.

Ίσως, λοιπόν, ο επόμενος ηγέτης να προέρχεται από μια από τις θυγατρικές ομάδες της Αλ Κάιντα. Η γραμμή διαδοχής, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ, ονομάζει τον Yazid Mebrak στην Βόρειο Αφρική και τον Ahmed Diriye στην Σομαλία ως επόμενους στην σειρά, μετά τους δύο ηγέτες που έχουν την βάση τους στο Ιράν. Αλλά στο Ιράν [23], ο Adel και ο Maghrebi, που λειτουργούν επί μακρόν στην σκιά, ίσως να μην επιθυμούν να εγκαταλείψουν την εξουσία στις περιφερειακές θυγατρικές. Ούτε είναι σαφές ότι οι ηγέτες των θυγατρικών θα ενδιαφέρονταν να αναλάβουν την ευθύνη, καθώς δεν έχουν επιδείξει δέσμευση στην στρατηγική του «μακρινού εχθρού» του Zawahiri.

Το τι θα ακολουθήσει για την Αλ Κάιντα [24], λοιπόν, είναι ασαφές. Η ομάδα είναι απίθανο να καταρρεύσει, καθώς η επωνυμία εξακολουθεί να προσφέρει μεγάλη τζιχαντιστική νομιμοποίηση για τις περιφερειακές θυγατρικές της, παρέχοντας μια ταυτότητα και μια σημαία γύρω από την οποία θα συσπειρωθούν. Αλλά η ομάδα δεν θα μπορεί πλέον να αγνοεί τα προβλήματα που έχουν φουντώσει από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου [2001] και μετά: την άβολη σχέση με το Ιράν, την δυσπιστία και την έλλειψη ευθυγράμμισης με μέρος των Ταλιμπάν και την απουσία κοινής στρατηγικής μεταξύ της κεντρικής ηγεσίας και των θυγατρικών. Η διοίκηση μιας παγκόσμιας οργάνωσης ιδεολογικά αφοσιωμένων μαχητών δεν είναι ποτέ εύκολη – και για την Αλ Κάιντα, έγινε πολύ δυσκολότερη.