Ο Ερντογάν, ο Πούτιν, και η Δύση

Εδώ και αρκετά χρόνια, ειδικά την τελευταία πενταετία, η ανθρωπότητα στο σύνολό της έχει εισέλθει σε μια ρευστή και αποσυντονισμένη κατάσταση, με κύριο χαρακτηριστικό την απορρύθμιση των βασικών βεβαιοτήτων οι οποίες καθόριζαν επί δεκαετίες τις διεθνείς γεωπολιτικές ισορροπίες.

Σε μια γενικευμένη απορύθμιση, τα φαινόμενα αναθεωρητισμού επανέρχονται στην ημερήσια διάταξη έστω και εάν στην πράξη όλα δείχνουν πως η χρονική διάρκεια των δυναμικών που αναπτύσσουν θα είναι περιορισμένη. Αυτό δεν έχει καμία σημασία για τους διαχειριστές αυτών των δυναμικών. Ο αναθεωρητισμός εντάσσεται σε ένα -έστω προσωρινό- παίγνιο συσχετισμών που είναι ωστόσο ικανό να ανατρέψει τα πάντα.
Ο αναθεωρητισμός του καθεστώτος Πούτιν ακουμπά στην διαχρονική διάθεση της ρωσικής ελίτ να ανταγωνιστεί επαξίως τις Δυτικές ελίτ αναγνωρίζοντας έτσι πως το βασικό αρχιτεκτόνημα της Ρωσίας αποτελεί μέρος της Δυτικής πραγματικότητας και όχι της Ευρασίας.

Για να πυροδοτηθεί, ωστόσο, μια τέτοια αναθεώρηση, το ευρασιατικό άλλοθι προσφέρει μια δυνατότητα επεξεργασίας νέων δεδομένων που φαντάζουν πειστικά στα αυτιά των θεωρητικών τους ρωσικού αναθεωρητισμού.

Περιέργως, αν και από διαφορετική αφετηρία και ο τουρκικός αναθεωρητισμός του καθεστώτος Ερντογάν αρχίζει με το προσπάθεια να επιτύχει η Τουρκία την αποδοχή της από την Δύση απειλώντας να υιοθετήσει την ευρασιατική προοπτική.

Η απειλή για την ασφάλεια και την σταθερότητα του Δυτικού κόσμου από την προοπτική μιας σχεδόν ταυτόχρονης πυροδότησης της δυναμικής δύο εξαιρετικά επιθετικών σχημάτων αναθεωρητισμού, ο ένας στον χώρο και το πλαίσιο του πρώην Πανσλαβισμού και ο άλλο στον χώρο και το πλαίσιο του πρώην Παντουρκισμού–Παντουρανισμού, προσλαμβάνει σαφώς ανησυχητικές διαστάσεις: έστω και εάν αυτές οι δύο αναθεωρητικές δυνάμεις είναι καταδικασμένες από την ιστορία τελικά να συγκρουστούν, όπως συνέβη πολλάκις στο παρελθόν. Στην χρονική περίοδο που διανύουμε, οι δύο αυτοί αναθεωρητισμοί λειτουργούν αναμφίβολα ως συγκοινωνούντα δοχεία με αλληλοτροφοδοτούμενες πυροδοτικές δυναμικές˙ προς το παρόν, πάντα...

Ένας άνδρας οδηγεί μοτοσικλέτα δίπλα από τουρκικά στρατιωτικά οχήματα στο Hazano κοντά στο Idlib, στην Συρία, στις 11 Φεβρουαρίου 2020. REUTERS/Khalil Ashawi
------------------------------------------------------------------------

Αν η Ουκρανία και ο Καύκασος είναι τα πρώτα εν δυνάμει «θύματα» του αναθεωρητισμού του Κρεμλίνου, η Εγγύς Ανατολή, η ανατολική Βόρειος Αφρική, και τα ανατολικά Βαλκάνια μέσω του Αιγαίου είναι οι γεωπολιτικές ζώνες που απασχολούν τον νεο-οθωμανικό αναθεωρητισμό του συστήματος Ερντογάν. Η διαπίστωση αυτή προσλαμβάνει περισσότερη σημασία και διογκώνει τις αυτονόητες ανησυχίες των πολιτικών ηγεσιών του ευρύτερου γεωπολιτικού χώρου της Ν.Α. Ευρώπης–Ανατολικής Μεσογείου από την στιγμή που στην πραγματικότητα δεν υφίστανται ισχυροί σχηματισμοί οι οποίοι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά˙ όπως το ΝΑΤΟ, φερ’ ειπείν. Είναι χαρακτηριστικός ο τίτλος άρθρου των New York Times της 30ης Μαΐου «For NATO, Turkey Is a Disruptive Ally». Δεν πρόκειται για σχολιαστικό τίτλο αλλά για μια ξεκάθαρη διαπίστωση. Υπ’ αυτές τις συνθήκες η Αθήνα ούτε διαθέτει την πολυτέλεια ούτε άλλωστε θα έπρεπε να βασιστεί στην αποτρεπτική λειτουργία ενός μηχανισμού ο οποίος αδυνατεί να διαχειριστεί επαρκώς το γεγονός ότι η Τουρκία συμπεριφέρεται ως ένας «επιτηδευμένος και απρόβλεπτος αντίπαλος».

Εκείνο το ζεστό απόγευμα του Ιουλίου του 2016, ένα αποτυχημένο πραξικόπημα του οποίου η εκδήλωση αναμενόταν με υπομονή από το σύστημα εξουσίας Ερντογάν, πυροδότησε την τελική φάση ενός κύκλου που είχε αρχίσει στις αρχές του 21ου αιώνα, όταν ο Ταγίπ Ερντογάν αναδεικνυόταν δήμαρχος Κωνσταντινούπολης. Προφανώς, ουδείς θα μπορούσε να προβλέψει πως το πνευματικό τέκνο του Ερμπακάν, ο συνοδοιπόρος του αρχηγού του Τάγματος των Γκιουλενιστών, ο άνθρωπος που θα συζητούσε με τους Αμερικανούς και του Ευρωπαίους για τον εκδημοκρατισμό των θεσμών στην Τουρκία, ο πολιτικός που επεδίωκε μια συμφωνία στο Κυπριακό ως αντίτιμο για την πλήρη ένταξη της χώρας του στην Ευρώπη, θα υιοθετούσε μέσα σε μια νύκτα την επιθετικότερη μορφή ενός αμείλικτου αναθεωρητισμού. Η αποκωδικοποίηση αυτού του προσωπικού οδοιπορικού του προέδρου της Τουρκίας οδηγεί μόνον σε εφιαλτικά συμπεράσματα._

*Το άρθρο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος αριθ. 76 (Ιούνιος - Ιούλιος 2022) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition