Η κρίση νομιμοποίησης του Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η κρίση νομιμοποίησης του Ιράν

Ένα πολεμούμενο καθεστώς αντιμετωπίζει μαζικές διαδηλώσεις –και έναν ασθενή ανώτατο ηγέτη
Περίληψη: 

Μια σειρά από προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ιρανικό καθεστώς —η διευρυνόμενη απογοήτευση για τους κοινωνικούς περιορισμούς˙ η κατακραυγή για την οικονομική κατάρρευση και την κακοδιαχείριση˙ και ο θυμός που βράζει για τον Χαμενεΐ και ένα κατεστημένο των κληρικών που δεν έχει δείξει φροντίδα για τις ανάγκες του λαού - έχουν πλέον συγκλίνει σε μια κρίση νομιμοποίησης για την Ισλαμική Δημοκρατία.

Η SANAM VAKIL είναι υποδιευθύντρια του Προγράμματος Μέσης Ανατολής και Βορείου Αφρικής του Chatham House.

Στις αρχές αυτού του μήνα, η ιρανική φημολογία υπερδραστηριοποιήθηκε εν μέσω αναφορών ότι ο 83χρονος ανώτατος ηγέτης του Ιράν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος επιβίωσε από επέμβαση για καρκίνο του προστάτη το 2014, ήταν και πάλι βαριά άρρωστος. Στις 16 Σεπτεμβρίου, η [εφημερίδα] New York Times ανέφερε ότι μια επείγουσα χειρουργική επέμβαση στο έντερο άφησε τον Χαμενεΐ κλινήρη και πολύ αδύναμο για να καθίσει στητός, επικαλούμενη τέσσερις ανώνυμες πηγές που λέγεται ότι «γνωρίζουν την κατάσταση της υγείας του». Στις πιο άγριες γωνιές των περσόφωνων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι ισχυρισμοί ότι ο Χαμενεΐ ήταν ετοιμοθάνατος έδωσαν την θέση τους σε εικασίες ότι είχε ήδη πεθάνει. Όπως συμβαίνει για περισσότερο από μια δεκαετία, τέτοιες φήμες γρήγορα μετατράπηκαν σε πυρετώδεις εικασίες σχετικά με το πώς η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων (Assembly of Experts) του Ιράν, το σώμα των 88 ισλαμιστών νομικών που επιλέγουν τον ανώτατο ηγέτη, θα επέλεγε τον διάδοχο του Χαμενεΐ και θα συζητούσε ζωηρά τα σχετικά προσόντα των κληρικών που συναγωνίζονται για τον ρόλο.

29092022-1.jpg

Μια φιλοκυβερνητική συγκέντρωση στην Τεχεράνη, τον Σεπτέμβριο του 2022. WANA (West Asia News Agency) via Reuters
----------------------------------------

Οι αναφορές για το θάνατο του Χαμενεΐ σύντομα αποδείχθηκαν ιδιαίτερα υπερβολικές. Στις 17 Σεπτεμβρίου, ο αγιατολάχ έκανε τηλεοπτική εμφάνιση σε μια τελετή πένθους για την Arbaeen, την εθνική εορτή που τιμά την μνήμη του μαρτυρίου του Ιμάμη Χουσεΐν, ο θάνατος του οποίου κατά την διάρκεια της Μάχης της Καρμπάλα τον έβδομο αιώνα αποτελεί ένα θεμελιώδες γεγονός στην σιιτική ιστορία και θεολογία. Στην τελετή, ο Χαμενεΐ φαινόταν όχι απλώς να κάθεται στητός, αλλά να στέκεται, να χαιρετά και να βηματίζει γύρω - γύρω με ένα μικρόφωνο, προτρέποντας το ακροατήριο του να αγνοήσει τους «παρανόμους» τα ψέματα των οποίων ίσως υπονόμευαν την πίστη τους. Το μπαστούνι που έχει χρησιμοποιήσει δημοσίως ο Χαμενεΐ για περισσότερα από 40 χρόνια δεν υπήρχε πουθενά.

Όμως, εντός ωρών, η προσεκτικά χορογραφημένη επανεμφάνιση του Χαμενεΐ είχε επισκιαστεί, καθώς οι διαδηλώσεις που ξέσπασαν στο βορειοδυτικό Ιράν εκείνο το πρωί στην κηδεία της 22χρονης Mahsa Amiri -ο θάνατος της οποίας μετά την σύλληψή της από την θρησκευτική αστυνομία της Τεχεράνης για μια λανθασμένα δεμένη μαντίλα πυροδότησε εκτεταμένη κατακραυγή- άρχισαν να εξαπλώνονται σε κοντινές πόλεις. Η κυβέρνηση του Ιρανού προέδρου, Εμπραχίμ Ραϊσί, αποσπασμένη από την πρώτη εμφάνιση του προέδρου στην παγκόσμια σκηνή, στην Γενική Συνέλευση (General Assembly) του ΟΗΕ [1] στη Νέα Υόρκη, συνελήφθη απροετοίμαστη. Τις επόμενες ημέρες, καθώς ο Χαμενεΐ έκανε πολλές περισσότερες δημόσιες εμφανίσεις, όλες αναλυτικά καλυμμένες από τα ιρανικά κρατικά media, οι διαδηλώσεις -πολλές από αυτές με επικεφαλής νεαρές γυναίκες, κάποιες από τις οποίες έκαιγαν ευθαρσώς τις μαντίλες τους δημοσίως για να διαμαρτυρηθούν για τις υποχρεωτικές απαιτήσεις κάλυψης [του κεφαλιού τους]- εξαπλώθηκαν σε περισσότερες από 80 πόλεις σε όλο το Ιράν. Οι διαδηλώσεις συνεχίζουν να εντείνονται και οι εκκλήσεις για κατάργηση της θρησκευτικής αστυνομίας έχουν δώσει την θέση τους σε στεντόρειες επιθέσεις εναντίον του κατεστημένου των κληρικών και του ίδιου του ανώτατου ηγέτη. Πιστεύεται πλέον ότι οι σημερινές διαμαρτυρίες αποτελούν την πιο σοβαρή δοκιμασία που έχει αντιμετωπίσει η κυβέρνηση του Ιράν από τις διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος (Green Movement) το 2009. Μια σειρά από προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ιρανικό καθεστώς —η διευρυνόμενη απογοήτευση για τους κοινωνικούς περιορισμούς˙ η κατακραυγή για την οικονομική κατάρρευση και την κακοδιαχείριση˙ και ο θυμός που βράζει για τον Χαμενεΐ και ένα κατεστημένο των κληρικών που δεν έχει δείξει φροντίδα για τις ανάγκες του λαού - έχουν πλέον συγκλίνει σε μια κρίση νομιμοποίησης για την Ισλαμική Δημοκρατία.

ΜΙΑ ΣΥΓΚΕΧΥΜΕΝΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΔΟΧΗΣ

Οι διαδηλώσεις παρουσιάζουν στο ιρανικό καθεστώς μια πολύ πιο άμεση κρίση από την επιλογή του τελικού διαδόχου του Χαμενεΐ. Αλλά η αδιαφανής διαδικασία διαδοχής -και τα υποβόσκοντα ερωτήματα σχετικά με την νομιμοποίηση και την έλλειψη λογοδοσίας της- θα στοιχειώνουν το πολιτικό σύστημα του Ιράν για πολύ καιρό μετά την καταστολή των ταραχών. Έχοντας διαδεχθεί τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί το 1989, ο Χαμενεΐ είναι πλέον ο μακροβιότερος ηγέτης ενός κράτους της Μέσης Ανατολής, και ο θάνατός του θα προαναγγείλει μια σημαντική μετάβαση τόσο για το Ιράν όσο και για την ευρύτερη περιοχή. Ο ανταγωνισμός για την διαδοχή του θα είναι έντονος και όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα, ο τρόπος με τον οποίο θα εξελιχθεί η μετάβαση θα έχει εκτεταμένες συνέπειες στην σχέση του Ιράν με τους Άραβες γείτονές του και τους δυτικούς αντιπάλους του.

Η διαδικασία διαδοχής του Ιράν [2] έχει επίσημα και άτυπα στοιχεία που αντανακλούν τα αιρετά και μη αιρετά όργανα στο υβριδικό θρησκευτικό σύστημα του, όπου ο ανώτατος ηγέτης δεν εμπλέκεται στις δύσκολες υποθέσεις, αλλά διατηρεί κυρίαρχη ισχύ και επιρροή. Το Σύνταγμα του Ιράν κωδικοποιεί ότι η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων ορίζει και εκλέγει τον επόμενο ηγέτη. Όταν ο Χαμενεΐ πεθάνει ή γίνει ανήμπορος, η συνέλευση θα συγκαλέσει έκτακτη συνεδρίαση. Από εκεί, όπως έγινε το 1989, θα προταθούν υποψήφιοι, πιθανώς από την ίδια την συνέλευση, και θα ακολουθήσουν ομιλίες και ψηφοφορία. Ο Χαμενεΐ αναγνωρίστηκε επίσημα αφότου έλαβε την πλειοψηφία των δύο τρίτων, η οποία στην περίπτωσή του συνοδεύτηκε από την υποστήριξη υψηλόβαθμων κληρικών και την ευλογία του ετοιμοθάνατου Χομεϊνί.