Το τέλος της μετασοβιετικής τάξης πραγμάτων | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το τέλος της μετασοβιετικής τάξης πραγμάτων

Πώς ο πόλεμος του Πούτιν έχει πληγώσει την Ρωσία στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο
Περίληψη: 

Η πανωλεθρία της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επιταχύνει την εξασθένηση της πρωτοκαθεδρίας της στον Νότιο Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, και αρκετές δυνάμεις -κυρίως η Κίνα και η Τουρκία- βρίσκονται σε επιφυλακή για να επωφεληθούν. Η Ρωσία θα παραμείνει ενεργός και σημαντικός παίκτης στην περιοχή, αλλά θα είναι με έναν ρόλο πολύ εξασθενημένο από τον πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας.

Η MARLENE LARUELLE είναι διευθύντρια και καθηγήτρια έρευνας στο Institute for European, Russian, and Eurasian Studies στο George Washington University. Είναι η συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Central Peripheries: Nationhood in Central Asia [1].

Το Κρεμλίνο έχει δυσκολευτεί να περιορίσει τις συνέπειες της εισβολής του στην Ουκρανία. Δεν φαντάστηκε ότι ο πόλεμος του θα ενέπνεε την διαρκή ενότητα μεταξύ των Δυτικών χωρών, ούτε ότι ο ουκρανικός στρατός θα αντιστεκόταν τόσο καλά, ούτε ότι θα χρειαζόταν να επιστρατεύσει μερικώς τον ρωσικό πληθυσμό, ένα δραστικό μέτρο με δυνητικά καταστροφικές εσωτερικές συνέπειες. Ένας πόλεμος που είχε σκοπό να αποκαταστήσει την ρωσική ισχύ έχει, αντίθετα, αφήσει την χώρα πιο αδύναμη.

14102022-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε μια συνάντηση κορυφής του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization) στην Μόσχα, τον Μάιο του 2022. Pool / Reuters
-------------------------------------------

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, θεωρεί την Ουκρανία ως μέρος της δικαιωματικής σφαίρας επιρροής της Ρωσίας, αλλά λόγω της εισβολής του, ετούτη η σφαίρα επιρροής συστέλλεται [2]. Η Ρωσία χάνει έδαφος σε περιοχές όπου είχε επιρροή επί μακρόν. Αυτό δεν είναι πουθενά πιο εμφανές από όσο στις χώρες του Νοτίου Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Πράγματι, η ευρεία περιοχή στα νότια της Ρωσίας φαίνεται να υφίσταται μια τεκτονική μετατόπιση μακριά από την Μόσχα για πολλούς αλληλένδετους λόγους.

Ευρισκόμενη στα όρια της, η Ρωσία δεν φαίνεται πλέον σε θέση να χρησιμεύσει ως εγγυητής της περιφερειακής ασφάλειας για τα τοπικά καθεστώτα. Ο πόλεμος και η κατάφωρη παραβίαση των διεθνών κανόνων συγκλόνισε τις κυβερνήσεις και κάποια τμήματα του κοινού στην περιοχή, κλονίζοντας την πίστη τους στην Ρωσία. Και η εισβολή έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την μόνιμη αποικιακή κληρονομιά της ρωσικής ισχύος και την ανάγκη οι χώρες στα νότια της να πετάξουν αυτό το αυτοκρατορικό φορτίο. Η πανωλεθρία της Ρωσίας στην Ουκρανία [3] έχει επιταχύνει την εξασθένηση της πρωτοκαθεδρίας της στον Νότιο Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, και αρκετές δυνάμεις -κυρίως η Κίνα [4] και η Τουρκία- βρίσκονται σε επιφυλακή για να επωφεληθούν. Η Ρωσία θα παραμείνει ενεργός και σημαντικός παίκτης στην περιοχή, αλλά θα είναι με έναν ρόλο πολύ εξασθενημένο [5] από τον πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας.

ΣΕ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΥΚΑΣΟ

Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία παρέμεινε μια ισχυρή, συχνά καθοδηγητική παρουσία στην πολιτική πολλών χωρών στον Νότιο Καύκασο και στην Κεντρική Ασία. Επί χρόνια, η Ρωσία συνέβαλε στο να διατηρηθούν «παγωμένες» κάποιες συγκρούσεις στην περιοχή, παίζοντας τον ρόλο ενός όχι και τόσο αμερόληπτου διαμεσολαβητή για την ειρήνη. Ο κυριότερος μεταξύ αυτών των πολέμων είναι η διαμάχη μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για το έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο ρόλος της Ρωσίας τέθηκε υπό αμφισβήτηση ακόμη και πριν από τον πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας, όταν αυτή η παγωμένη σύγκρουση αναζωπυρώθηκε το 2020. Σε μια ταχεία εκστρατεία, το ρεβανσιστικό αζέρικο καθεστώς του προέδρου, Ilham Aliyev, απέσπασε τον έλεγχο πολλών τμημάτων του Καραμπάχ και κάποιων παρακείμενων εδαφών. Όντας ηττημένο, το Ερεβάν υποχρεώθηκε επίσης να αποδεχτεί έναν χερσαίο διάδρομο από τη μια άκρη της Αρμενίας στην άλλη που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχτσιβάν.
Στον απόηχο αυτών των γεγονότων, οι Αρμένιοι δεν έκρυψαν την δυσαρέσκεια και την απογοήτευσή τους για την έλλειψη υποστήριξης από την Ρωσία. Ρώσοι αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι τα χέρια τους ήταν δεμένα˙ οι εγγυήσεις ασφαλείας του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization, CSTO), της περιφερειακής συνεργασίας ασφάλειας υπό την ηγεσία της Μόσχας, κάλυπταν μόνο τα επίσημα αναγνωρισμένα σύνορα της Αρμενίας και όχι το αμφισβητούμενο έδαφος του Καραμπάχ. Όμως η Ρωσία έχασε την επιρροή της και την πίστη του Αρμένιου πελάτη της παίζοντας ένα διπλό παιχνίδι: είχε γίνει ένας από τους κύριους προμηθευτές στρατιωτικού εξοπλισμού στο Αζερμπαϊτζάν και επέτρεψε επίσης στην Τουρκία — τον ιστορικό εχθρό της Αρμενίας και τον κύριο σύμμαχο του Αζερμπαϊτζάν — [να έχει] μια θέση στο τραπέζι των περιφερειακών διαπραγματεύσεων για την σύγκρουση.

Δύο χρόνια αργότερα, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναζωπυρώσει περαιτέρω την κατάσταση στον Νότιο Καύκασο, ενθαρρύνοντας το Αζερμπαϊτζάν να γίνει ξανά επιθετικό. Οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσαν επιθέσεις τον Σεπτέμβριο στο έδαφος αυτής καθαυτής της Αρμενίας, που οδήγησαν σε περισσότερους από 200 θανάτους. Μια εύθραυστη κατάπαυση του πυρός διατηρείται τώρα, αλλά οι προοπτικές για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις φαίνονται αμυδρές. ˙η Ομάδα του Μινσκ (Minsk Group), η οποία είναι επιφορτισμένη με τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις υπό την σκέπη του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (Organization for Security and Cooperation in Europe, OSCE), είναι ετοιμοθάνατη, καθώς αποτελείτο από εκπροσώπους της Ρωσίας και ευρωπαϊκών χωρών που βρίσκονται τώρα στα μαχαίρια για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας, Nikol Pashinyan, έχει εκφράσει την λύπη του για την αδυναμία της Ρωσίας να στηρίξει την Αρμενία και να εμπλακεί στην άμυνά της, υποδηλώνοντας ότι η Μόσχα είναι αναξιόπιστος σύμμαχος. Κάποιοι διαδηλωτές ζήτησαν ακόμη και να αποχωρήσει η Αρμενία από τον CSTO. Το Κρεμλίνο ερμήνευσε ως πρόκληση την πρόσφατη επίσκεψη στο Ερεβάν της προέδρου της Βουλής [των Αντιπροσώπων] των ΗΠΑ, Νάνσι Πελόζι· οι Αρμένιοι την θεώρησαν, αντίθετα, ως ένδειξη αδυναμίας της Ρωσίας.