Ο φαύλος κύκλος του κινδύνου του Πούτιν

Στους υπολογισμούς του Πούτιν πιθανώς συνυπολογίστηκε ένας αριθμός παραγόντων: τα συμφέροντα της Ρωσίας για την ασφάλεια, το αντιληπτό παράθυρο για την προώθηση ευρύτερων γεωστρατηγικών στόχων και η επιθυμία να εξασφαλίσει την θέση του στην ρωσική ιστορία. Όπως είναι γνωστό, η Μόσχα ανέφερε τις ανησυχίες για την ασφάλεια ως τον κύριο οδηγό πίσω από την απόφαση να εξαπολύσει την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στις 24 Φεβρουαρίου, δηλαδή ότι η Ουκρανία φαινόταν να διολισθαίνει προς το ΝΑΤΟ, όπως αποδεικνυόταν από την Δυτική στρατιωτική αρωγή και εκπαίδευση και από τις ανοιχτές εκκλήσεις του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Υπήρχε όμως και άλλη μια ώθηση: ο Πούτιν ενδεχομένως έχει εκτιμήσει ότι οι γεωπολιτικές συνθήκες πρόσφεραν μια μικρή ευκαιρία για να σπάσει αποφασιστικά το επταετές αδιέξοδο στην ανατολική Ουκρανία. Όπως θεώρησε η Μόσχα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πολιτικά πολωμένες˙ το αμερικανικό κοινό ήταν σε μεγάλο βαθμό αδιάφορο για την Ουκρανία και επιφυλακτικό για νέους πολέμους στο εξωτερικό, ειδικά μετά την δύσκολη αποχώρηση των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν˙ η επί μακρόν καγκελάριος της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, αποχωρούσε από τα καθήκοντά της˙ ο κόσμος ήταν ακόμα απασχολημένος με την πανδημία της COVID-19 [6]˙ και η Ευρώπη είχε μεγάλη εξάρτηση από το ρωσικό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τέλος, ο Πούτιν είχε μια όλο και μεγαλύτερη εμμονή με την ρωσική ιστορία και ήταν αποφασισμένος να διασφαλίσει την κληρονομιά του ως ο μεγάλος ηγέτης που επανέφερε τα βασικά σλαβικά εδάφη στην Ρωσία μαζί με την δικαιωματική θέση της ως παγκόσμια δύναμη.

Οι διαφορές μεταξύ της σχετικά χαμηλού ρίσκου εισβολής του Πούτιν στην Ουκρανία το 2014 [7] και της πλήρους κλίμακας εισβολής του 2022 παρέχουν σημαντικές ενδείξεις για το πώς εξελίχθηκε αυτός ο τρόπος σκέψης. Η πρώτη εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία χρησιμοποίησε κυρίως στρατιώτες χωρίς διακριτικά - τους άγνωστης ταυτότητας Ρώσους πράκτορες που είναι γνωστοί ως «πράσινοι άνδρες» και το τοπικά βασισμένο πεζικό του ναυτικού το οποίο προετοίμασε το έδαφος για την κατάληψη της Κριμαίας. Το σκεπτικό που παρείχε ο Πούτιν ήταν ξεκάθαρο: να εγγυηθεί την «ασφάλεια» του μεγάλου ρωσικού πληθυσμού της Κριμαίας από μια εκκολαπτόμενη αντιρωσική «φασιστική» ουκρανική κυβέρνηση και να διασφαλίσει τον μόνιμο έλεγχο της Ρωσίας στην Σεβαστούπολη, την έδρα του στόλου της στην Μαύρη Θάλασσα, ανεξάρτητα από το ποιος βρισκόταν στην εξουσία στο Κίεβο. Η δημιουργία αυτονομιστών φιλορωσικών προγεφυρωμάτων στις περιοχές της Ντονέτσκ και της Λουχάνσκ, εν τω μεταξύ, έδωσε στην Ρωσία ένα μέσο για να προσπαθήσει να επηρεάσει τον μελλοντικό πολιτικό προσανατολισμό του Κιέβου - και να αποτρέψει το ΝΑΤΟ από το να λάβει υπόψη την Ουκρανία για ένταξη.

Είναι πιθανό ότι οι κινήσεις του Πούτιν το 2014 ήταν επίσης μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου, το πρώτο βήμα προς την ενσωμάτωση μεγάλου μέρους της Ουκρανίας πίσω στην «Μητέρα Ρωσία». Παραδόξως, λίγους μήνες μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, ο Πούτιν έκανε δημόσιες αναφορές στη «Novorossiya» —την περιοχή βόρεια της Μαύρης Θάλασσας που προσαρτήθηκε από την Μεγάλη Αικατερίνη τον 18ο αιώνα— η οποία, σημείωσε, περιελάμβανε το Χάρκοβο, την Χερσώνα, την Λουχάνσκ, την Ντονέτσκ, το Μικολάγιεβ και την Οδησσό, περιοχές που ο ίδιος περιέγραψε ως «όχι τμήμα της Ουκρανίας». Εκείνη την εποχή, ωστόσο, μια μεγάλης κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία αποκλειόταν˙ σύμφωνα με τον λογισμό του ίδιου του Πούτιν, η Μόσχα υποχρεώθηκε να ενεργήσει γρήγορα μετά την πτώση, τον Φεβρουάριο του 2014, του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του φιλορώσου Ουκρανού προέδρου, μόνο και μόνο για να εξασφαλίσει την Κριμαία.

Επιπλέον, γεγονότα αλλού πιθανώς ανακατεύθυναν την εστίαση του Πούτιν μακριά από την Ουκρανία [8]. Το αίτημα του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ να διασώσει το παραπαίον καθεστώς του το καλοκαίρι του 2015 απαιτούσε μια μεγάλη απόφαση -αλλά μια απόφαση περιορισμένου ρίσκου- να βοηθήσει στην διατήρηση του μοναδικού καθεστώτος –πελάτη της Μόσχας στην Μέση Ανατολή. (Οι διαφορές μεταξύ της Τουρκίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων μελών του ΝΑΤΟ σχετικά με το ποια ομάδα της συριακής αντιπολίτευσης θα υποστηρίξουν πιθανώς έκαναν την απόφαση του Πούτιν ευκολότερη, καθώς ο ορισμός του Άσαντ για τους εχθρικούς μαχητές ήταν απλός: όλοι οι αντίπαλοι του καθεστώτος ήταν «τρομοκράτες».)

Μεγαλύτερης σημασίας για τον Πούτιν ήταν το απροσδόκητο αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ το 2016, αφότου η Μόσχα είχε προσπαθήσει να παρέμβει για λογαριασμό του Ντόναλντ Τραμπ. Με τον Τραμπ [9] στην εξουσία, ο Πούτιν πρέπει να είχε συμπεράνει ότι υπήρχαν υπερβολικά πολλά πιθανά γεωστρατηγικά οφέλη για να αποκτηθούν ώστε να τα διακινδυνεύσει με επιθετικές κινήσεις στην Ουκρανία. Μαζί με την εκμετάλλευση της όλο και μεγαλύτερης πολιτικής πόλωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τον σκεπτικισμό του Τραμπ για το ΝΑΤΟ και την δυσπιστία του προς την κοινότητα των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ και πιθανώς να καταλήξει σε μια συμφωνία για την Ουκρανία που θα ήταν ευνοϊκή για την Ρωσία. Στην πραγματικότητα, οι παρασκηνιακές επαφές μεταξύ ενός πρώην ανώτερου στελέχους της προεκλογικής εκστρατείας του Τραμπ και ενός αξιωματούχου των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών σχετικά με μια πιθανή συμφωνία για την Ουκρανία συνεχίστηκαν μέχρι τις αρχές του 2018.