Ο φόβος του Πούτιν για την υποχώρηση

Πριν από εξήντα χρόνια, ο Λευκός Οίκος και το Κρεμλίνο έλυσαν ειρηνικά την πιο επικίνδυνη πυρηνική κρίση της σύγχρονης εποχής. Καμία από τις δύο υπερδυνάμεις δεν ήθελε η διαμάχη για την τοποθέτηση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα να καταλήξει σε πόλεμο, αλλά και οι δύο πλευρές απείλησαν με την χρήση βίας για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους. Δεν είναι μόνο η σύμπτωση της επετείου της κρίσης των πυραύλων της Κούβας που έχει οδηγήσει ορισμένους παρατηρητές να αναζητήσουν διδάγματα από εκείνη τη μακρινή σύγκρουση τα οποία θα βοηθήσουν στην αποκλιμάκωση του σημερινού πολέμου στην Ουκρανία. Από την στιγμή που ανακοίνωσε την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλάντιμιρ Πούτιν, άφησε να εννοηθεί ότι η σύγκρουση αυτή θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πυρηνική. «Όποιος προσπαθήσει να παρέμβει», είπε, «θα πρέπει να γνωρίζει ότι η απάντηση της Ρωσίας θα είναι άμεση και θα σας οδηγήσει σε τέτοιες συνέπειες που δεν έχετε βιώσει ποτέ στην ιστορία σας». Ο Πούτιν επανέλαβε αυτήν την απειλή αφού ο Δυτικός κόσμος και οι Ασιάτες σύμμαχοί του έσπευσαν να βοηθήσουν την Ουκρανία και καθώς ο πόλεμος άρχισε να εξελίσσεται άσχημα για την Ρωσία. Στις 21 Σεπτεμβρίου προειδοποίησε ότι το Κρεμλίνο είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει «όλα τα διαθέσιμα οπλικά συστήματα» για να προστατεύσει την «εδαφική ακεραιότητα» και την «ανεξαρτησία και την ελευθερία» της Ρωσίας. Δεδομένου ότι καμία χώρα του ΝΑΤΟ δεν είχε απειλήσει την ρωσική εδαφική ακεραιότητα ή την ανεξαρτησία και την ελευθερία της, η δήλωση αυτή έμοιαζε με σκόπιμη πυρηνική απειλή ή, στην καλύτερη περίπτωση, με επικίνδυνη μπλόφα.

Αναπαραγωγή της ομιλίας του προέδρου των ΗΠΑ, Τζον Φ. Κένεντι, το 1962 σχετικά με την κρίση των πυραύλων της Κούβας, στην Βοστώνη, τον Δεκέμβριο του 2014. Brian Snyder / Reuters
--------------------------------------------------------------

Τόσο ο Πούτιν όσο και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, είναι αρκετά μεγάλοι για να θυμούνται την κρίση των πυραύλων της Κούβας και ο Μπάιντεν έχει ήδη αποκαλύψει ότι σκέφτεται την κρίση [3] καθώς διαχειρίζεται την απάντηση των ΗΠΑ στην επιθετικότητα της Ρωσίας. Σε μια πολιτική εκδήλωση για την συγκέντρωση χρημάτων στη Νέα Υόρκη τον Οκτώβριο, ο Μπάιντεν μοιράστηκε την ανησυχία του ότι η απειλή ενός πυρηνικού «Αρμαγεδδώνα» είναι η μεγαλύτερη που έχει υπάρξει «εδώ και 60 χρόνια».

Ωστόσο, οι δύο ηγέτες φαίνεται να έχουν διαφορετική αντίληψη για τα διδάγματα της κρίσης των πυραύλων της Κούβας. Κατά την άποψη του Μπάιντεν [4] και πολλών Αμερικανών μελετητών, η κρίση επιλύθηκε σε μεγάλο βαθμό μέσω του αμοιβαίου σεβασμού, της κοινής επιθυμίας να αποφευχθεί ο πόλεμος, και της έξυπνης και ενσυναισθητικής διαπραγμάτευσης που επέτρεψε και στις δύο πλευρές να σώσουν τα προσχήματα. «Προσπαθούμε να καταλάβουμε, ποια είναι η έξοδος του Πούτιν;», δήλωσε ο Μπάιντεν στην εκδήλωση για την συγκέντρωση χρημάτων. Φαίνεται να βλέπει τον εαυτό του στην κατάσταση που αντιμετώπισε ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι όταν έπρεπε να βοηθήσει τον Σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ να υποχωρήσει από το ενδεχόμενο ανοιχτής σύγκρουσης και πυρηνικού πολέμου. «Πού βρίσκει διέξοδο;», ρώτησε ο Μπάιντεν για τον Πούτιν. «Σε ποιο σενάριο βρίσκει τον εαυτό του σε μια θέση που όχι μόνο θα εξευτελιστεί, αλλά θα χάσει και σημαντική δύναμη στο εσωτερικό της Ρωσίας;».

Ο Πούτιν [5], ο οποίος πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες υπέγραψε τον αποχαρακτηρισμό των πρακτικών του Politburo (τότε γνωστό ως Presidium) από την εποχή του Χρουστσόφ, δεν συμμερίζεται αυτήν την εκδοχή των γεγονότων. Όπως ανακάλυψα γράφοντας δύο βιβλία με τον Ρώσο ιστορικό Aleksandr Fursenko, ο οποίος ήταν ο βασικός συντελεστής της δημοσιοποίησης αυτών των υλικών, ο Χρουστσόφ ήταν εκείνος που έκανε την πρώτη κίνηση υποχώρησης. Μόλις δύο ημέρες αφότου ο Κένεντι εκφώνησε την δραματική ομιλία του απαιτώντας από τη Μόσχα να απομακρύνει τους πυρηνικούς πυραύλους της από την Κούβα [6], ο Χρουστσόφ συγκέντρωσε τους συναδέλφους του στο Presidium για να τους πει ότι για να αποφύγουν τον πόλεμο έπρεπε να αποδεχθούν την απαίτηση του Κένεντι. Αντιμέτωπος με τον εξευτελισμό, ο Χρουστσόφ προσπάθησε επίσης να φτιάξει μια διέξοδο για τον εαυτό του που θα μεγιστοποιούσε την ικανότητά του σώσει τα προσχήματα στον σοσιαλιστικό κόσμο και να αποτρέψει έναν πόλεμο με την Δύση.

Οι Αμερικανοί τείνουν να θυμούνται την ειρηνική έκβαση αυτής της προσπάθειας, αλλά οι Ρώσοι ηγέτες τότε, όπως και σήμερα, κατανόησαν την ταπείνωση που σήμαινε η υποχώρηση μπροστά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο τέλος, οι προσπάθειες του Χρουστσόφ να αναδιατυπώσει τα γεγονότα του Οκτωβρίου του 1962 ως κάποιου είδους νίκη απέτυχαν. Δύο χρόνια μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας [7], ο Χρουστσόφ θα απομακρυνθεί από το αξίωμά του από τους συναδέλφους του στο Presidium για ανικανότητα. Ενώ ο Μπάιντεν βλέπει την σημασία και την υπόσχεση της πολιτικής ικανότητας στην επίλυση της κρίσης των πυραύλων της Κούβας, ο Πούτιν, όπως είναι αναμενόμενο, βλέπει μόνο αδυναμία.

Μόλις τον περασμένο μήνα, ο Πούτιν [8] δεν άφησε καμία αμφιβολία για την άποψή του σχετικά με την πυραυλική κρίση και την υποχώρηση του Χρουστσόφ, όταν απάντησε σε ερώτηση του Ρώσου δημοσιογράφου και ειδικού σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, Fyodor Lukyanov, κατά την διάρκεια μιας εξαιρετικά αποκαλυπτικής τρίωρης συνεδρίασης στην Λέσχη Συζητήσεων Valdai. Αναφερόμενος στην επέτειο της κρίσης των πυραύλων της Κούβας –«Αύριο είναι η 60ή επέτειος της κύριας ημέρας της κρίσης στην Καραϊβική, της κορύφωσης, όταν, στην πραγματικότητα, αποφασίσαμε να υποχωρήσουμε»- ο Λουκιανόφ ζήτησε από τον Πούτιν να μπει στην θέση του Χρουστσόφ. Ο πρόεδρος αρνήθηκε. «Αποκλείεται», είπε. «Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου στο ρόλο του Χρουστσόφ, με κανέναν τρόπο».