Ο φόβος του Πούτιν για την υποχώρηση

Ο Πούτιν δεν επιθυμούσε να ταυτιστεί με έναν ηγέτη του Κρεμλίνου που έκανε πίσω. Και στην συνέχεια αποκάλυψε περισσότερα. Ήταν έτοιμος να ηγηθεί διαπραγματεύσεων, όπως έκανε ο Χρουστσόφ με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά όχι για τον τερματισμό της τρέχουσας κρίσης στην Ουκρανία [9]. Όπως και ο Χρουστσόφ το 1962, ανησυχούσε για την κατάσταση του στρατηγικού ανταγωνισμού με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά σε αντίθεση με εκείνον, δεν βιαζόταν να καθίσει στο τραπέζι με Αμερικανούς αξιωματούχους για να κατευνάσουν τις πυρηνικές εντάσεις. «Τον περασμένο Δεκέμβριο», είπε στον Λουκιάνοφ, «προτείναμε στις Ηνωμένες Πολιτείες να συνεχίσουμε τον διάλογο για την στρατηγική σταθερότητα, αλλά δεν μας απάντησαν. … Αν κάποιος θέλει να κάνει διάλογο μαζί μας για το θέμα αυτό, είμαστε έτοιμοι, ας το κάνουμε».

Αν και δεν υπάρχουν επιφανειακές ομοιότητες μεταξύ της φετινής ρωσικής εισβολής [10] στην Ουκρανία και της κρίσης των πυραύλων της Κούβας πριν από 60 χρόνια -η πρώτη αφορά την συμβατική εισβολή μιας υπερδύναμης σε μια γειτονική χώρα, ενώ η άλλη την χρήση μιας συμμαχικής χώρας χιλιάδες μίλια μακριά για να απειλήσει μια υπερδύναμη με πυρηνικά όπλα- είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πούτιν και ο Μπάιντεν έχουν διαφορετικά συμπεράσματα για την ποιότητα της ηγεσίας σε εκείνη την κρίση. Για να πάρουμε μια αίσθηση των διαφορών τους, θα ήταν χρήσιμο να συνοψίσουμε όσα είναι γνωστά από ρωσικές και αμερικανικές πηγές σχετικά με το πώς ο Κένεντι και ο Χρουστσόφ βρήκαν -και ακολούθησαν- μια διέξοδο από μια πυρηνική κρίση, αποκλιμακώνοντας μια αντιπαράθεση που θα μπορούσε να προκαλέσει έναν πόλεμο ιστορικών διαστάσεων.

ΠΩΣ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΤΕ ΜΙΑ ΔΙΕΞΟΔΟ

Η κρίση των πυραύλων της Κούβας ήταν η ακούσια συνέπεια της προσπάθειας του Χρουστσόφ να πετύχει με μια κίνηση τρεις πολύ φιλόδοξους στόχους του Ψυχρού Πολέμου [11]: να αλλάξει την διεθνή ισορροπία δυνάμεων (οι Σοβιετικοί ήταν πίσω στην παραγωγή διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων) τρομάζοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες με πυραύλους σε κοντινή απόσταση, να προστατεύσει την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο, και να επιβάλει μια νέα διευθέτηση για τον έλεγχο του Δυτικού Βερολίνου. Το παρανοϊκό σχέδιο του Χρουστσόφ περιελάμβανε τη μεταφορά πυρηνικών πυραύλων μεσαίου και ενδιάμεσου βεληνεκούς με πλοία στην Κούβα, ενώ θα κατάφερνε με κάποιον τρόπο να αποφύγει τον εντοπισμό του από το ΝΑΤΟ [12]. Μόλις έφταναν οι πύραυλοι, θα ανακοίνωνε την ανάπτυξή τους σε μια θεατρική παρουσίαση στα Ηνωμένα Έθνη τον Νοέμβριο του 1962.

Το σχέδιο αυτό άρχισε να καταρρέει στις 22 Οκτωβρίου, όταν ο Κένεντι ανακοίνωσε, σε μια σημαντική ομιλία που καλύφθηκε παγκοσμίως, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ανακαλύψει την τοποθέτηση σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων μεσαίου βεληνεκούς στην Κούβα [13]. Λίγες ώρες πριν από την ομιλία, έχοντας λάβει κάποια προειδοποίηση ότι οι Αμερικανοί μπορεί να γνώριζαν τι σχεδίαζε, ο Χρουστσόφ φοβήθηκε ότι ο Κένεντι θα ξεκινούσε άμεση επίθεση στην Κούβα. Αντί για επίθεση, ο Κένεντι κήρυξε ναυτικό αποκλεισμό του νησιού. Ο Χρουστσόφ δεν είχε καμία πρόθεση να απομακρύνει τους πυραύλους που βρίσκονταν ήδη στην Κούβα, αλλά ήθελε επίσης να αποφύγει μια σύγκρουση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πυρηνικό πόλεμο. Για να μειώσει τον κίνδυνο πολέμου, αποφάσισε στις 23 Οκτωβρίου ότι τα πλοία που κατευθύνονταν προς την Κούβα και μετέφεραν τους πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς θα έκαναν αναστροφή και δεν θα δοκίμαζαν τον αμερικανικό αποκλεισμό.

Εν τω μεταξύ, ο Χρουστσόφ ήλπιζε σε σημάδια αδυναμίας των ΗΠΑ ή σε αντιδράσεις από τους συμμάχους των ΗΠΑ στον αποκλεισμό. Αυτά δεν εμφανίστηκαν. Αντ' αυτού, οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες συνέλεξαν στοιχεία ότι Αμερικανοί αξιωματούχοι προετοίμαζαν δημοσιογράφους για να συμμετάσχουν σε μια αρμάδα που θα χτυπούσε την Κούβα και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αυξήσει την κατάσταση συναγερμού των στρατηγικών τους όπλων. Φοβούμενος επικίνδυνη κλιμάκωση, ο Χρουστσόφ συγκέντρωσε τους συναδέλφους του στις 25 Οκτωβρίου και είπε ότι ήταν καιρός να βρεθεί μια διέξοδος από αυτό το χάος. Ο Σοβιετικός ηγέτης δεν χρησιμοποίησε τον όρο «διέξοδος», αλλά αυτό ήθελε. Ήθελε επίσης να αποφύγει την ταπείνωση. «Αυτό δεν είναι δειλία», είπε στους συναδέλφους του. «Αυτό είναι μια θέση αναδίπλωσης. … Δεν αξίζει τον κόπο να ωθήσουμε την κατάσταση στο σημείο βρασμού». Ίσως θα μπορούσε να επιτύχει, τουλάχιστον, έναν από τους τρεις στόχους του. Την επόμενη ημέρα έστειλε στον Κένεντι [14] μια ιδιωτική επιστολή, στην οποία προσέφερε, με έναν έμμεσο τρόπο, την απομάκρυνση των πυραύλων με αντάλλαγμα την υπόσχεση των ΗΠΑ να μην εισβάλουν στην Κούβα.

Η κρίση δεν τελείωσε εκεί, αλλά βρισκόταν στον δρόμο προς την επίλυσή της. Ο Κένεντι και οι σύμβουλοί του χρειάστηκαν μια μέρα για να καταλάβουν τι προσέφερε ο Χρουστσόφ. Εν τω μεταξύ, πεινασμένος για έναν καλύτερο τρόπο να σώσει τα προσχήματα, ο Χρουστσόφ σκέφτηκε ένα νέο αίτημα, που συνδεόταν με έναν άλλον από τους στόχους του. Εκτός από την δέσμευση να μην εισβάλει στην Κούβα, ήθελε οι Ηνωμένες Πολιτείες να απομακρύνουν ένα ορατό σύμβολο της απειλής του ΝΑΤΟ προς την Σοβιετική Ένωση: τους αμερικανικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς που φιλοξενούνταν στην Τουρκία. Από την KGB [15], ο Χρουστσόφ γνώριζε ήδη ότι οι πύραυλοι αυτοί επρόκειτο να αντικατασταθούν με υποβρύχια Polaris, αλλά ήθελε να αποσπάσει άλλη μια απτή παραχώρηση των ΗΠΑ, έστω και κούφια. Στις 27 Οκτωβρίου, ο Κένεντι συμφώνησε γραπτώς στον πρώτο όρο και μυστικά στον δεύτερο, μέσω μιας συνάντησης μεταξύ του αδελφού του, Υπουργού Δικαιοσύνης, Ρόμπερτ Κένεντι, και του Σοβιετικού πρέσβυ, Ανατόλι Ντομπρίνιν. Όπως αναμφισβήτητα δείχνουν τα σοβιετικά αρχεία -οι ιστορικοί συζητούν αυτό το σημείο- ο Χρουστσόφ συγκέντρωσε τους συναδέλφους του για να αποδεχθούν τους όρους της επιστολής του Κένεντι πριν καν μάθει για το τι είχε πει ο αδελφός του προέδρου στον Ντομπρίνιν. Οι αδελφοί Κένεντι υποσχέθηκαν να απομακρύνουν τους πυραύλους από την Τουρκία, αλλά, σε αντάλλαγμα, επέμειναν ότι οι Σοβιετικοί δεν θα μπορούσαν ποτέ να κοκορεύονται γι' αυτό.

ΚΑΜΙΑ ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ