Η επερχόμενη κρίση ηλεκτρισμού στην Ουκρανία

Μετά από 11 μήνες πολέμου και σχεδόν τέσσερις μήνες ανηλεών ρωσικών επιθέσεων στον ενεργειακό τομέα της Ουκρανίας, το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας πλησιάζει κάθε μέρα πιο κοντά στην κατάρρευση. Εκτός από τις βάναυσες ομοβροντίες σε κατοικημένες περιοχές, η Ρωσία έχει βάλει στο στόχαστρο εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, υποσταθμούς, και άλλες κρίσιμες υποδομές που ηλεκτροδοτούν την χώρα. Οι Ουκρανοί είναι πλέον συνηθισμένοι σε κυλιόμενες διακοπές ρεύματος, αλλά η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας υπολείπεται κατά πολύ από αυτό που χρειάζεται η χώρα, προκαλώντας σοβαρή οικονομική αναστάτωση. Περαιτέρω χτυπήματα θα μπορούσαν να προκαλέσουν την πλήρη αποτυχία του ηλεκτρικού δικτύου της Ουκρανίας, βυθίζοντας δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στο σκοτάδι.

Ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που καταστράφηκε από ρωσική πυραυλική επίθεση στο Χάρκοβο της Ουκρανίας, τον Σεπτέμβριο του 2022. Vitalii Hnidyi / Reuters
-------------------------------------

Οι θάνατοι από την κατάρρευση του δικτύου θα μπορούσαν να είναι πολύ περισσότεροι από τα θύματα που θα προκαλούντο από μια χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων από την Ρωσία. Η κατάρρευση του δικτύου θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε ανθρωπιστική και προσφυγική κρίση για την Ευρώπη, τήξη πυρηνικών αντιδραστήρων, πλημμύρες από σπασμένα υδροηλεκτρικά φράγματα, και βαθύτερη επισιτιστική κρίση σε χώρες που εξαρτώνται από εξαγωγές από την Ουκρανία.

Αλλά η Δύση έχει τα μέσα ώστε να αποτρέψει αυτήν την καταστροφή. Οι φίλοι του Κιέβου στο ΝΑΤΟ και αλλού θα πρέπει να προσφέρουν ταχεία και στοχευμένη βοήθεια για το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας, βοήθεια ανάλογη με τους οικονομικούς πόρους και την διπλωματική προσοχή που αφιερώνεται στα οπλικά συστήματα. Εξάλλου, η ηλεκτρική ενέργεια, όχι μόνο τα όπλα, συντηρεί την πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας. Εάν οι Δυτικές δημοκρατίες αναλάβουν αποτελεσματική δράση και ενισχύσουν το κλονισμένο ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας, θα δείξουν το πώς μπορούν να προστατευτούν οι κοινωνίες από τέτοιες επιθέσεις σε υποδομές ζωτικής σημασίας. Αλλά αν αυτές οι δημοκρατίες δεν ανταποκριθούν σε τούτη την πρόκληση, οι κακόβουλοι δρώντες σε όλο τον κόσμο θα αποκτήσουν εμπιστοσύνη ότι το να χτυπήσουν το ηλεκτρικό υπογάστριο μιας χώρας είναι ο καλύτερος τρόπος για να την γονατίσουν.

ΥΠΟ ΕΠΙΘΕΣΗ

Τα ηλεκτρικά δίκτυα είναι από τις μεγαλύτερες και πιο σύνθετες μηχανές που επινοήθηκαν ποτέ από τον άνθρωπο. Αποτελούνται από πέντε βασικές κατηγορίες εγκαταστάσεων και εξοπλισμού: μονάδες παραγωγής, μετασχηματιστές σε μονάδες που αυξάνουν την τάση για μεταφορά, γραμμές μεταφοράς μεγάλων αποστάσεων που μεταφέρουν ρεύμα από τόπο σε τόπο, μετασχηματιστές που μειώνουν την τάση σε ενδιάμεσους υποσταθμούς, και δίκτυα διανομής που φέρνουν ρεύμα σε σπίτια και επιχειρήσεις. Η αχίλλειος πτέρνα των ηλεκτρικών δικτύων είναι οι μεγάλοι μετασχηματιστές που ανεβάζουν και μειώνουν την τάση του ηλεκτρισμού, οι οποίοι ονομάζονται «μετασχηματιστές αναβάθμισης γεννήτριας» (generator step-up transformers) και «αυτομετασχηματιστές» (autotransformers). Ούσες συχνά στο μέγεθος ενός μικρού σπιτιού, αυτές οι συσκευές ζυγίζουν εκατοντάδες τόνους και πρέπει να μεταφέρονται με ειδικά βαγόνια και φορτηγά. Αναγκαστικά, οι μετασχηματιστές πρέπει να τοποθετούνται σε ανοιχτούς χώρους για να επιτρέπεται η ελεύθερη κυκλοφορία του αέρα για ψύξη. Αυτός ο υπαίθριος σχεδιασμός καθιστά τους μεγάλους μετασχηματιστές ισχύος πρωταρχικό στόχο για επιθέσεις μεγάλων αποστάσεων από βομβαρδιστικά, πυραύλους, και drones.

Η ζωή στην Ουκρανία χωρίς ένα λειτουργικό ηλεκτρικό δίκτυο θα γινόταν σύντομα βασανιστική —και για πολλούς αβίωτη. Η ηλεκτρική ενέργεια τροφοδοτεί τις αντλίες στις οποίες βασίζονται τα συστήματα επεξεργασίας νερού των πόλεων της Ουκρανίας. Παρέχει ψύξη για την παραγωγή και διανομή τροφίμων. Στις μεγάλες πόλεις, οι σταθμοί συνδυασμένης θερμότητας και παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας διατηρούν τα σπίτια και τις επιχειρήσεις ζεστά και φωτισμένα τους χειμερινούς μήνες. Η ηλεκτρική ενέργεια τροφοδοτεί τις τηλεπικοινωνίες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων όσων χρειάζονται για τα νυχτερινά διαγγέλματα του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, και άλλες βασικές κυβερνητικές λειτουργίες. Τα μηχανήματα ATM, οι κάρτες πληρωμών, και τα πορτοφόλια στα κινητά εξαρτώνται από την ηλεκτρική ενέργεια. Επειδή η ηλεκτρική ενέργεια χρησιμοποιείται για την άντληση καυσίμων μέσα και έξω από χώρους αποθήκευσης, υποστηρίζει το δίκτυο υλικοτεχνικής υποστήριξης που χρησιμοποιείται από τον ουκρανικό στρατό.

Στα αρχικά στάδια του πολέμου, η Ρωσία έδειξε αυτοσυγκράτηση στο να επιτεθεί σε κρίσιμες υποδομές, κάτι που γλίτωσε σε μεγάλο βαθμό το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας. Οι βομβαρδισμοί κοντά στις γραμμές μάχης προκάλεσαν κάποιες ζημιές σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά το Κρεμλίνο δεν προσπαθούσε εσκεμμένα να καταστρέψει τέτοιες εγκαταστάσεις. Εάν η Ρωσία είχε επιτύχει σε μια γρήγορη εκστρατεία, θα μπορούσε να είχε εκτρέψει την ηλεκτρική ενέργεια από τις δεσμευμένες μονάδες στο δικό της δίκτυο -ή ακόμη και να πουλήσει την ηλεκτρική ενέργεια της Ουκρανίας σε υψηλές τιμές στην Ευρώπη. Αλλά καθώς η ρωσική προέλαση επιβραδύνθηκε, το Κρεμλίνο επανεξέτασε την στρατηγική του και άρχισε να επιτίθεται στις ουκρανικές υποδομές.

Η Ουκρανία έχει ένα καλά ανεπτυγμένο σιδηροδρομικό δίκτυο που χρησιμοποιεί εκτενώς ηλεκτρικές μηχανές. Εξειδικευμένοι μετασχηματιστές μετατρέπουν την ηλεκτρική ενέργεια από τις γραμμές μεταφοράς στις χαμηλότερες τάσεις που είναι απαραίτητες για σιδηροδρομική χρήση. Τον περασμένο Απρίλιο, η Ρωσία στόχευσε υποσταθμούς σιδηροδρομικής έλξης στην δυτική Ουκρανία, καταστρέφοντας τους μετασχηματιστές τους και παρεμποδίζοντας την σιδηροδρομική υπηρεσία. Τον Απρίλιο και στις αρχές Μαΐου, η Ρωσία πραγματοποίησε τρεις γύρους πυραυλικών επιθέσεων στο ενεργειακό συγκρότημα Kremenchuk, μια βασική εγκατάσταση στην κεντρική Ουκρανία για την διύλιση πετρελαίου, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, και την αποθήκευση πετρελαίου. Το Κρεμλίνο ισχυρίστηκε ότι ο σκοπός αυτών των επιθέσεων ήταν να καταστήσουν δυσκολότερο για το ΝΑΤΟ να προμηθεύσει όπλα στην ουκρανική πολεμική προσπάθεια.

Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, οι χερσαίες δυνάμεις της Ρωσίας και της Ουκρανίας είχαν φτάσει σε ένα σκληρό αδιέξοδο. Στις 26 Σεπτεμβρίου, άγνωστοι παράγοντες έκαναν σαμποτάζ στον αγωγό Nord Stream 2, ο οποίος κατασκευάστηκε για την παροχή ρωσικού φυσικού αερίου στην Γερμανία, αλλά δεν είχε ακόμη αρχίσει να λειτουργεί. Την επόμενη μέρα, η Ρωσία πραγματοποίησε επίθεση στο ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας. Τρεις εκρήξεις σημειώθηκαν στην πόλη Χάρκοβο της ανατολικής Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης μιας στο χώρο ενός μετασχηματιστή ισχύος˙ η παρακολούθηση του Διαδικτύου έδειξε ότι η πόλη υπέστη μεγάλο μπλακ-άουτ.

Ρώσοι αξιωματούχοι ισχυρίστηκαν ότι στις 8 Οκτωβρίου, Ουκρανοί πράκτορες πυροδότησαν ένα φορτηγό-βόμβα στην γέφυρα του στενού Κερτς μεταξύ Κριμαίας και Ρωσίας. Δύο ημέρες αργότερα, στις 10 Οκτωβρίου, η Ρωσία πραγματοποίησε την πρώτη της μαζική αεροπορική επίθεση στο ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας. Ο Πούτιν ανακοίνωσε ότι η επίθεση στο δίκτυο έγινε ως αντίποινα για τον βομβαρδισμό της γέφυρας. Το αποτέλεσμα της διακοπής ρεύματος στην δυτική πόλη Lviv έκλεισε τους δρομολογητές (routers) του Διαδικτύου και μείωσε την συνδεσιμότητα στην πόλη και την γύρω επαρχία κατά τα δύο τρίτα. Ένας πλήρης πόλεμος υποδομών είχε ξεκινήσει.

ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΥΠΟΓΑΣΤΡΙΟ

Η Ρωσία συμμετείχε ενεργά στον σχεδιασμό του δικτύου της Ουκρανίας και είναι εξοικειωμένη με τα ευάλωτα σημεία του. Σχεδόν όλο το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας κατασκευάστηκε στην σοβιετική εποχή. Πάνω από το ήμισυ της δυναμικότητας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας τροφοδοτείται από 15 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε τέσσερις τοποθεσίες εργοστασίων. (Ένας πυρηνικός σταθμός, η Zaporizhzhia, καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις και αποκόπηκε κατά διαστήματα από το δίκτυο της Ουκρανίας). Με μελέτη και αυξανόμενη συχνότητα μετά τον βομβαρδισμό της γέφυρας του στενού Κερτς, η Ρωσία έχει επιτεθεί σε ζωτικούς κόμβους μετάδοσης. Η αεράμυνα της Ουκρανίας μπλοκάρει με επιτυχία περίπου το 80% αυτών των χτυπημάτων, αλλά οι πύραυλοι και τα drones που περνούν είχαν καταστροφικό αντίκτυπο, ειδικά στους μεγάλους αυτομετασχηματιστές που μετατρέπουν την ηλεκτρική ενέργεια υψηλής τάσης από τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας στις χαμηλότερες τάσεις που χρησιμοποιούνται στις αστικές περιοχές.

Οι ρωσικές επιθέσεις έχουν καταστρέψει τόσο πολύ το δίκτυο που ο διαχειριστής του, η Ukrenergo, αναγκάστηκε να θεσπίσει κυλιόμενες διακοπές ρεύματος σε όλη την χώρα. Το δίκτυο μπορεί να καλύψει περίπου το 75% της κανονικής ζήτησης των πελατών, με περιστασιακές πτώσεις κάτω από το 50%. Οι μετρήσεις της συνδεσιμότητας της Ουκρανίας στο Διαδίκτυο, που αποτελούν καλό αντίστοιχο για [τις μετρήσεις παροχής] ηλεκτρικής ενέργειας, έχουν πτωτική τάση.

Στις 23 Νοεμβρίου, η Ρωσία παραλίγο να καταφέρει ένα χτύπημα νοκ-άουτ στο δίκτυο της Ουκρανίας όταν χρησιμοποίησε περίπου 70 πυραύλους κρουζ και drones καμικάζι για να στοχεύσει σημαντικές υποδομές δικτύου. Οι ουκρανικές δυνάμεις κατέρριψαν τους περισσότερους από τους πυραύλους κρουζ, αλλά οι προσπάθειές τους δεν εμπόδισαν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας να χάσει ηλεκτρική ισχύ, με μόνο μια χούφτα ηλεκτροδοτημένων θυλάκων να απομένουν. Οι διαχειριστές του δικτύου χρησιμοποίησαν επιδέξια αυτές τις νησίδες ηλεκτρικής ενέργειας για να αποκαταστήσουν την ισχύ το επόμενο πρωί, αλλά τα γεγονότα εκείνης της νύχτας απέδειξαν την πιθανότητα ολικής κατάρρευσης του συστήματος.

Η Ρωσία προσπάθησε όχι μόνο να καταστρέψει το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας, αλλά και να διαλύσει τις αλυσίδες εφοδιασμού της για βασικό ηλεκτρικό εξοπλισμό. Πριν από την εισβολή, ο μεγαλύτερος παραγωγός μετασχηματιστών σε όλη την Ευρώπη και τα πρώην σοβιετικά κράτη ήταν η εταιρεία Zaporozhtransformator με έδρα την Ουκρανία, γνωστή και ως ZTR. Η εταιρεία διαθέτει εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό 3.500 υπαλλήλων. Η ZTR παρείχε πάνω από το 95% των μετασχηματιστών που χρησιμοποιούνται στο δίκτυο της Ουκρανίας και ορισμένους βασικούς μετασχηματιστές για την Ρωσία, επίσης. Το κύριο εργοστάσιο της ZTR βρίσκεται στην περιοχή Zaporizhzhia της Ουκρανίας, κοντά στις σημερινές γραμμές του μετώπου. Έως ότου η Ουκρανία εθνικοποίησε την εταιρεία τον περασμένο Νοέμβριο, η ZTR ανήκε από κοινού σε ουκρανικές και ρωσικές οντότητες. Την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, η Ρωσία πραγματοποίησε αεροπορική επίθεση στο εργοστάσιο μετασχηματιστών της ZTR, καταστρέφοντας γραμμές παραγωγής και χώρους αποθήκευσης.

ΟΤΑΝ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΝ

Η βλάβη ενός ηλεκτρικού δικτύου μπορεί να είναι τόσο η αιτία όσο και το αποτέλεσμα της κοινωνικής αστάθειας. Για να συνεχίσει να λειτουργεί το ηλεκτρικό δίκτυο μιας χώρας, απαιτεί τους συντονισμένους πόρους μιας εξελιγμένης κοινωνίας: ειδικευμένους μηχανικούς και τεχνικούς˙ προμήθειες καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας˙ φυσική άμυνα και άμυνες κυβερνοασφάλειας˙ τηλεπικοινωνίες˙ και αλυσίδες εφοδιασμού για ανταλλακτικά. Η Ρωσία έχει διαβρώσει κάθε έναν από αυτούς τους πυλώνες. Στον απόηχο των αδιάκοπων επιθέσεων και των μόνο πρόχειρων επισκευών, η πιθανότητα πλήρους κατάρρευσης είναι πραγματική. Δεδομένου ότι οι πολύπλοκες κοινωνίες δεν μπορούν να επιβιώσουν για πολύ χωρίς ηλεκτρική ενέργεια, ίσως να ακολουθήσει μια ευρύτερη κοινωνική κατάρρευση.

Εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν ήδη εγκαταλείψει [1] την χώρα και ο πληθυσμός εν καιρώ πολέμου ανέρχεται πλέον σε περίπου 35 εκατομμύρια. Η καταστροφή του ηλεκτρικού δικτύου θα έστελνε πολλά εκατομμύρια ακόμη να συρρέουν προς τα σύνορα της χώρας, βυθίζοντας την Ευρώπη σε μια νέα προσφυγική κρίση. Αν και το καθήκον μπορεί να απαιτήσει από τους διαχειριστές πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και υδροηλεκτρικών φραγμάτων να παραμείνουν στις θέσεις τους, ορισμένοι πάντα θα αποφασίζουν να διαφύγουν με τις οικογένειές τους. Ήδη, τα τρία τέταρτα των εργαζομένων στον πυρηνικό σταθμό της Zaporizhzhia, που βρίσκεται τώρα στα χέρια της Ρωσίας, έχουν φύγει.

Η απώλεια τέτοιων εργαζομένων θα μπορούσε να είναι πολύ επικίνδυνη. Ποτέ άλλοτε μια χώρα που εξαρτάται από πυρηνικούς σταθμούς δεν είχε βιώσει τέτοια ομοβροντία στο ηλεκτρικό της δίκτυο. Οι πυρηνικοί σταθμοί απαιτούν άριστα εκπαιδευμένους τεχνικούς για να διατηρούν τις εγκαταστάσεις τους σε λειτουργία με ασφάλεια. Εάν η τροφοδοσία του δικτύου διακοπεί για περισσότερο από μια ή δύο εβδομάδες, οι αντιδραστήρες θα μπορούσε να λιώσουν ή να ξεκινήσουν πυρκαγιές στις δεξαμενές αναλωμένου καυσίμου, απελευθερώνοντας ακτινοβολία στις γύρω περιοχές.

Ανάλογα, επίσης, η απώλεια βασικών εργαζομένων θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφή στις υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις. Η Ουκρανία έχει ένα εκτεταμένο δίκτυο φραγμάτων στους ποταμούς Δνείπερου και Δνείστερου. Η ασφαλής λειτουργία αυτών των φραγμάτων απαιτεί το επιτόπιο προσωπικό να ρυθμίζει τις ροές του νερού, να καθαρίζει τους υπερχειλιστές από απορρίμματα, και να ανταποκρίνεται σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Οι πύλες των φραγμάτων, οι οποίες ανοίγουν και κλείνουν με ηλεκτρικούς κινητήρες, πρέπει να τυγχάνουν ενεργούς διαχείρισης. Χωρίς προσωπικό σε ετοιμότητα και παροχή αξιόπιστης ηλεκτρικής ενέργειας για την λειτουργία των πυλών, το νερό μπορεί να υπερπηδήσει την κορυφή του φράγματος σε μια διαδικασία που ονομάζεται υπέρβαση (overtopping), η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάβρωση και τελική αστοχία του φράγματος.

Ρώσος στρατιώτης φρουρεί το καταληφθέν πυρηνικό εργοστάσιο στην περιοχή Zaporizhzhia, στην Ουκρανία, τον Σεπτέμβριο του 2022. Alexander Ermochenko / Reuters
--------------------------------------------------------

Τα χωμάτινα φράγματα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε ρωγμές που προκαλούνται από υπέρβαση και ταχεία διάβρωση. Ακριβώς ανάντη της πρωτεύουσας βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα χωμάτινα φράγματα στον κόσμο, το φράγμα της αριστερής όχθης του Κιέβου, μήκους 11 μιλίων. Το ίζημα στον πυθμένα του ταμιευτήρα περιέχει ραδιενεργό υλικό από την πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ το 1986. Ένα κύμα νερού από ένα ρήγμα στο φράγμα εδώ θα μπορούσε να μολύνει το Κίεβο καθώς και άλλες πόλεις και υδάτινα σώματα κατάντη. Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Στάλιν διέταξε την κατεδάφιση του φράγματος Dneprostroi στη νότια Ουκρανία για να εμποδίσει την προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων˙ η προκύπτουσα πλημμύρα διέλυσε χωριά και πόλεις στις όχθες του ποταμού, σκοτώνοντας δεκάδες χιλιάδες. Μια καταστροφή φράγματος βόρεια του Κιέβου, με το νερό να ρέει στην κοιλάδα του Δνείπερου, θα μπορούσε να έχει ακόμη πιο φρικτά αποτελέσματα: οι θάνατοι από μόνοι τους θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τον μέχρι σήμερα αριθμό των θανάτων αμάχων του τρέχοντος πολέμου.

Πέρα από τέτοιες καταστροφές, μια ολική κατάρρευση του [ηλεκτρικού] δικτύου θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τον στρατό της Ουκρανίας, υπονομεύοντας τα δίκτυα επιμελητείας του. Οι Δυτικές δυνάμεις έχουν ξοδέψει πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια για την υποστήριξη της Ουκρανίας, αλλά το ποσό που απαιτείται για την βοήθεια τόσο των στρατιωτικών όσο και των ανθρωπιστικών προσπαθειών βοήθειας της χώρας θα αυξανόταν δραματικά σε ένα κράτος χωρίς λειτουργικό ηλεκτρικό δίκτυο.

Μια πλήρης κατάρρευση του ηλεκτρικού δικτύου πιθανότατα θα σκότωνε ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού της Ουκρανίας. Οι μπαταρίες για τα δίκτυα επικοινωνίας θα εξαντλούντο. Οι κρατικές υπηρεσίες θα έπαυαν. Πολλοί από τους πολίτες της Ουκρανίας θα προσπαθούσαν να φύγουν, αλλά όταν οι ηλεκτρικές αντλίες στα πρατήρια καυσίμων σταματούσαν να λειτουργούν, οι αυτοκινητιστές δεν θα μπορούσαν να ανεφοδιαστούν με καύσιμα. Σύντομα οι δρόμοι θα έφραζαν από ακινητοποιημένα οχήματα. Μερικοί άνθρωποι θα έβγαιναν έξω με τα πόδια, αλλά άλλοι θα έμεναν πίσω με λιγοστές προμήθειες τροφής και νερού. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, η πείνα πιθανότατα θα σάρωνε την χώρα. Χωρίς καθαρό νερό από μονάδες επεξεργασίας, θα μπορούσαν να ξεσπάσουν επιδημίες.

Ο ευρύτερος κόσμος θα υπέφερε επίσης. Το έτος πριν από την ρωσική εισβολή [2], οι αγροτικές εξαγωγές της Ουκρανίας παρείχαν το 40% του σιταριού για το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ και αποτελούσαν το 12% των παγκόσμιων εξαγωγών καλαμποκιού και το 9% των εξαγωγών σιταριού. Οι πολύ μειωμένες εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας διέρχονται κυρίως από το λιμάνι της Οδησσού. Η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στην πόλη έχει ήδη πληγεί σκληρά, με το περίπου ήμισυ της υπάρχουσας ζήτησης να καλύπτεται από την διαθέσιμη προσφορά. Εάν το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας καταρρεύσει, οι εξαγωγές σιτηρών θα μπορούσαν να σταματήσουν εντελώς, βαθαίνοντας την πείνα στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.

ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΙΝΟΥΝ ΤΑ ΦΩΤΑ ΑΝΑΜΕΝΑ

Στα αρχικά στάδια του πολέμου, η Ουκρανία έσπευσε να προμηθευτεί όπλα από τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ. Η ξένη βοήθεια για την υποστήριξη κρίσιμων υποδομών, συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρικού δικτύου της Ουκρανίας, ήταν μεταγενέστερη σκέψη. Αλλά αν το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας καταρρεύσει, τα δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανώνται για προηγμένα οπλικά συστήματα μπορεί να πάνε χαμένα.

Οι εναέριες επιθέσεις της Ρωσίας καταστρέφουν κρίσιμο εξοπλισμό δικτύου πιο γρήγορα από όσο μπορεί να επισκευαστεί ή να αντικατασταθεί. Κάθε μεγάλος υποσταθμός μεταφοράς και κάθε μονάδα θερμικής παραγωγής στην Ουκρανία έχει υποστεί τουλάχιστον μια επίθεση και κάποια έχουν χτυπηθεί περισσότερες από πέντε φορές. Δεκάδες αυτομετασχηματιστές, το πιο κρίσιμο στοιχείο του δικτύου, έχουν καταστραφεί. Η προμήθεια αυτομετασχηματιστών έχει γίνει επείγουσα προτεραιότητα για την ουκρανική κυβέρνηση.

Μέσω Δυτικών πρεσβειών, η Ουκρανία έχει διανείμει μια λίστα αγορών «προτεραιότητας» εξοπλισμού [ηλεκτρικού] δικτύου. Ο κατάλογος περιλαμβάνει εκατοντάδες δαπανηρά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων 55 αυτομετασχηματιστών που χρειάζονται επειγόντως. Στις 18 Ιανουαρίου, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε 125 εκατομμύρια δολάρια σε χρηματοδότηση για το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας, επιπλέον των 53 εκατομμυρίων δολαρίων που ανακοινώθηκαν τον Νοέμβριο. Μέχρι αυτόν τον Φεβρουάριο, το Ταμείο Ενεργειακής Στήριξης της Ουκρανίας (Ukraine Energy Support Fund) που ιδρύθηκε από την Γραμματεία της Ενεργειακής Κοινότητας της ΕΕ (EU Energy Community Secretariat) είχε συγκεντρώσει 157 εκατομμύρια δολάρια και είχε εκταμιεύσει 118 εκατομμύρια δολάρια. Αλλά αυτό είναι θλιβερά ανεπαρκές: μόνο οι αυτομετασχηματιστές στην λίστα αγορών της Ουκρανίας θα κοστίζουν περισσότερο από το συνολικό ποσό που συγκεντρώθηκε. Απαιτούνται επειγόντως περισσότεροι πόροι. Θα χρειαστούν δισεκατομμύρια δολάρια για να αποτραπεί η κατάρρευση του ηλεκτρικού δικτύου της Ουκρανίας, μια δαπάνη μεγάλου μεγέθους, ακόμη κι αν είναι σημαντικά μικρότερη από όσο έχει ήδη δαπανηθεί για τον εφοδιασμό της χώρας με όπλα.

Η απόκτηση εξοπλισμού αντικατάστασης για το δίκτυο της Ουκρανίας —ειδικά οι αυτομετασχηματιστές (autotransformers)— θα είναι δύσκολη, ακόμη και αν υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση. Πριν από την πανδημία COVID-19, ο χρόνος παράδοσης για τους αυτομετασχηματιστές ήταν περίπου ένα έτος. Οι Ευρωπαίοι πελάτες πρέπει τώρα να περιμένουν έως και τρία χρόνια. Αυτοί οι μετασχηματιστές είναι ακριβοί, κοστίζουν περίπου 5 έως 10 εκατομμύρια δολάρια ανά μονάδα και είναι ανθεκτικοί, διαρκούν 40 χρόνια κατά μέσο όρο. Συχνά είναι επίσης ειδικά σχεδιασμένοι. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν ελάχιστα ανταλλακτικά.

Οι μετασχηματιστές που λειτουργούν στα 750 kilovolt, όπως οι αντικαταστάσεις που απαιτούνται για την ραχοκοκαλιά μετάδοσης του ηλεκτρικού δικτύου της Ουκρανίας, παράγονται σε ποσότητες μόνο σε λίγες χώρες. Αυτές περιλαμβάνουν την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία, και τη Νότια Κορέα. Οι μικρότεροι παραγωγοί αυτομετασχηματιστών πιο κοντά στην Ουκρανία περιλαμβάνουν την Ολλανδία, την Ισπανία, και την Τουρκία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ελάχιστη ικανότητα να κατασκευάζουν αυτομετασχηματιστές. Παρόλο που οι βιομηχανικοί όμιλοι ασκούν πιέσεις στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για να εφαρμόσει τον Νόμο για την Αμυντική Παραγωγή (Defense Production Act) ώστε να επεκταθεί η εγχώρια ικανότητα, οι προσπάθειές τους δεν έχουν ακόμη πετύχει.

Τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ και άλλοι σύμμαχοι της Ουκρανίας θα μπορούσαν να προμηθεύουν μετασχηματιστές αντικατάστασης από άλλες πηγές: τους εφεδρικούς που διατηρούν οι εταιρείες κοινής ωφέλειας στις χώρες τους, μετασχηματιστές που τέθηκαν εκτός λειτουργίας κοντά στο τέλος της επιχειρησιακής ζωής τους, ακόμη και νεοκατασκευασμένες μονάδες. Ορισμένες από τις τάσεις (voltage) του δικτύου και [κάποιοι] μετασχηματιστές της Ουκρανίας είναι συμβατοί με μετασχηματιστές που χρησιμοποιούνται σε συστήματα μεταφοράς των χωρών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, αλλά λιγότερο με εκείνους άλλων περιοχών. Οι μετασχηματιστές λειτουργούν συχνά μέχρι την στιγμή που ο έλεγχος δείχνει ότι πρόκειται να χαλάσουν, αλλά ορισμένοι ίσως να έχουν ακόμα ωφέλιμη ζωή.

Η επινοητικότητα εν καιρώ πολέμου μπορεί να προσφέρει κάποιες λύσεις. Ήδη, η Ιρλανδία και η Λετονία έχουν συνεισφέρει από έναν εφεδρικό αυτομετασχηματιστή η καθεμία. Οι αναζητήσεις των μεσιτών των μεταχειρισμένων μετασχηματιστών εντοπίζουν ορισμένες μονάδες που θα μπορούσε να είναι χρήσιμες για την Ουκρανία. Τα δίκτυα μεταφοράς υψηλής τάσης έχουν χιλιάδες μετασχηματιστές. Κάθε χρόνο, εκατοντάδες βγαίνουν εκτός λειτουργίας και γίνονται κανιβαλισμοί για τα εξαρτήματά τους, ειδικά το χάλκινο σύρμα που είναι πολύτιμο στην αγορά σκραπ. Ως ένα προσωρινό μέτρο, οι πωλητές μετασχηματιστών θα μπορούσαν να ανακατασκευάσουν αυτούς τους μεταχειρισμένους μετασχηματιστές, ειδικά εκείνους που έχουν παροπλιστεί από εταιρείες κοινής ωφελείας στην Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να επιβάλουν ένα μορατόριουμ στην αποσυναρμολόγηση μεγάλων μετασχηματιστών. Τα επαναχρησιμοποιήσιμα εξαρτήματά τους —σιδερένιες δεξαμενές και μονωμένοι πυρήνες από εξειδικευμένο ηλεκτρικό χάλυβα— μπορούν να αναδιαμορφωθούν ώστε να ταιριάζουν κατά προσέγγιση στους συνδυασμούς συχνότητας και τάσης του δικτύου της Ουκρανίας. Η ανακατασκευή μπορεί να γίνει στην γειτονική Πολωνία, σε άλλες χώρες κοντά στην Ουκρανία, ή στο εργοστάσιο μετασχηματιστών ZTR στην ίδια την Ουκρανία. Εάν είναι απαραίτητο, το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό της ZTR θα μπορούσε να μετακινηθεί σε εγκαταστάσεις εκτός της Ουκρανίας. Η ανακατασκευή θα μπορούσε να μειώσει σε μήνες αντί για χρόνια τον χρόνο παράδοσης των μετασχηματιστών αντικατάστασης.

Η Ουκρανία θα απαιτήσει τελικά μετασχηματιστές που παράγονται κατά παραγγελία για την ανοικοδόμηση του συστήματος μεταφοράς [ηλεκτρισμού] της. Εάν όλα τα απαραίτητα υλικά είναι διαθέσιμα, χρειάζονται λιγότερο από δύο μήνες για την κατασκευή και την δοκιμή ενός αυτομετασχηματιστή, πολύ λιγότερο από τον χρόνο παράδοσης των τριών ετών που συνήθως αναφέρουν οι περισσότεροι κατασκευαστές. Η συντονισμένη διπλωματία θα μπορούσε να βοηθήσει να πειστούν οι κυβερνήσεις και οι ιδιωτικές εταιρείες να επιταχύνουν τις παραγγελίες μετασχηματιστών της Ουκρανίας, βάζοντάς τους στην πρώτη θέση της σειράς παραγωγής.

ΑΠΟΛΥΤΗ ΠΡΟΣΟΧΗ

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι η μεγαλύτερη σύγκρουση στην Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και η πρώτη μετά την ευρεία υιοθέτηση ηλεκτρικών δικτύων που εκτείνονται σε εκατοντάδες μίλια. Ολόκληρες κοινωνίες εξαρτώνται από τα ειδικά σχεδιασμένα, δύσκολα στη μεταφορά εξαρτήματα των δικτύων, που κατασκευάζονται πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Οι δεκαετίες της ειρήνης και τα οικονομικά της παγκοσμιοποίησης είχαν ως αποτέλεσμα την συγκέντρωση της κατασκευής εξοπλισμού δικτύου σε λίγες μόνο χώρες. Ο πόλεμος έχει αποκαλύψει κραυγαλέα τέτοιες ευπάθειες στην τρέχουσα λειτουργία των ηλεκτρικών δικτύων. Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ ασχολούνται επί του παρόντος με την προμήθεια αρμάτων μάχης M1 Abrams και Leopard 2, οχημάτων μάχης Bradley, πυραυλικών συστημάτων Patriot, ακόμη και αεροσκαφών F-16. Τα προηγμένα όπλα ίσως να βοηθήσουν να κερδηθεί ο πόλεμος, αλλά η έλλειψη αυτομετασχηματιστών μπορεί να οδηγήσει σε ήττα.

Τα δεινά της Ουκρανίας θα πρέπει να υπενθυμίζουν ότι εσωτερικά τεχνικά ζητήματα, όπως ο κεντρικός ρόλος των μεγάλων μετασχηματιστών στα ηλεκτρικά δίκτυα, μπορούν να διαμορφώσουν τα αποτελέσματα των συγκρούσεων. Οι χώρες δίνουν όχι μόνο στρατιωτικές μάχες αλλά και μάχες υποδομών. Οι σύγχρονες κοινωνίες θα αντιμετωπίσουν καταστροφή εάν η ηλεκτρική ενέργεια διακοπεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στην Ουκρανία, οι επιδημίες που προκαλούνται από βρώμικα νερά, η πείνα, η μαζική μετανάστευση, η κατάρρευση αντιδραστήρων, οι αστοχίες φραγμάτων, ακόμη και η στρατιωτική ήττα έχουν γίνει πραγματικές πιθανότητες. Αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να θυμούνται ότι η κατάσταση του ηλεκτρισμού στην Ουκρανία είναι επίσης μια ευκαιρία να εξασκηθούν δημιουργικές λύσεις, όπως η ανακατασκευή μεγάλων μετασχηματιστών.

Το ηλεκτρικό δίκτυο της Ουκρανίας μπορεί να ενισχυθεί, αλλά ο χρόνος είναι λίγος. Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ πρέπει να δώσουν την απόλυτη προσοχή τους σε αυτήν την επικείμενη κρίση, εάν αυτοί -και οι Ουκρανοί- δεν θέλουν να μείνουν στο σκοτάδι.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-05-03/refugee-oppor...
[2] https://www.foreignaffairs.com/lists/2022-02-24/how-understand-crisis-uk...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/ukraine/ukraine-coming-electricity-crisis...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition