Οι σκληροπυρηνικοί του Ιράν νικούν

Τους τελευταίους πέντε μήνες, ένα κύμα διαμαρτυριών συγκλονίζει το Ιράν. Στις νεαρές γυναίκες που ζητούν να σταματήσει η υποχρεωτική μαντίλα έχουν προσχωρήσει φοιτητές, εργάτες, και επαγγελματίες που απαιτούν ατομικά δικαιώματα, πολιτικές μεταρρυθμίσεις -ακόμη και, όλο και περισσότερο, ένα τέλος στην ίδια την Ισλαμική Δημοκρατία. Αυτές οι διαδηλώσεις αποτελούσαν την πιο σημαντική απειλή για την κυβέρνηση του Ιράν από το 1979, τροφοδοτώντας τις εικασίες ότι το σημερινό θεοκρατικό καθεστώς θα μπορούσε τελικά να ακολουθήσει τον δρόμο της μοναρχίας του παρελθόντος.

Ιρανοί κληρικοί κρατούν φωτογραφίες του ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ στην Τεχεράνη, τον Ιανουάριο του 2023. Majid Asgaripour / West Asia News Agency / Reuters
-----------------------------------------------------

Προς το παρόν, το καθεστώς έχει διατηρήσει το πάνω χέρι, χάρη σε μια σκληρή καταστολή από τις δυνάμεις ασφαλείας και την έλλειψη ηγεσίας και συντονισμού μεταξύ των διαδηλωτών. Αλλά η λαϊκή οργή εξακολουθεί να εντείνεται, και οι άθλιες οικονομικές συνθήκες καθιστούν αναπόφευκτες τις περαιτέρω αναταραχές.

Η θέση του καθεστώτος είναι τόσο επισφαλής που πολλοί του εσωτερικού κύκλου έχουν δημοσίως διακόψει [τις σχέσεις τους] με την κυβερνητική γραμμή. Μεγάλοι αγιατολάχ στη Νατζάφ και στην Κομ, πρώην ανώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ακόμη και παρασημοφορημένοι πρώην διοικητές του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps, IRGC) επέκριναν την αντίδραση της κυβέρνησης στις διαδηλώσεις και καταδίκασαν τον βαθμό στον οποίο μια μικρή ομάδα σκληροπυρηνικών γύρω από τον πρόεδρο Ebrahim Raisi έχει παγιώσει τον έλεγχο. Ειδησεογραφικά πρακτορεία δημοφιλή στους σκληροπυρηνικούς και κοντά στο IRGC κατηγορούν ανοιχτά τον Ραΐσι για την κακοδιαχείριση της οικονομίας και οι στρατιώτες του καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένων των πρώην προέδρων Μοχάμαντ Χαταμί και Χασάν Ροχανί και του πρώην προέδρου του κοινοβουλίου Αλί Λαριτζανί, καταδίκασαν την σκληρή αντίδραση της κυβέρνησης στην διαδηλώσεις. Τέτοιοι επικριτές έχουν ζητήσει ουσιαστική αλλαγή εάν η Ισλαμική Δημοκρατία θέλει να ξεπεράσει την καταιγίδα.

Αλλά δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ ακούει. Από την αρχή της κρίσης, οι σκληροπυρηνικοί έχουν σφίξει την λαβή τους στα ηνία της εξουσίας. Αυτή η φατρία αντιτίθεται στην εμπλοκή με την Δύση και δεν επιθυμεί να επιστρέψει στην πυρηνική συμφωνία του 2015. Στο εσωτερικό, ευνοεί τον απομονωτισμό και τον αυστηρό έλεγχο της κοινωνικής και πολιτικής σφαίρας. Στο εξωτερικό, ευνοεί τις επιθετικές περιφερειακές πολιτικές και την αυξανόμενη συνεργασία με την Ρωσία. Με άλλα λόγια, μακράν του να τιμωρείται από τις διαδηλώσεις, το καθεστώς που αναδύεται τώρα από την αρχική φάση της αναταραχής είναι ακόμη πιο αδιάλλακτο και δυνητικά επιθετικό από ποτέ.

Η ΣΚΛΗΡΗ ΓΡΑΜΜΗ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΕΪ

Η σκληρή αντιδυτική στροφή του Ιράν δεν καθοδηγείται από την επιθυμία να υπερασπιστεί την ισλαμιστική ιδεολογία του καθεστώτος. Σε κάθε ομιλία του από την έναρξη των διαδηλώσεων, ο Χαμενεΐ είπε λίγα για την θρησκεία -και πολλά για την ξένη ανάμειξη. Ο Χαμενεΐ θεωρεί τις διαδηλώσεις ως μια συνωμοσία των ΗΠΑ, που σχεδιάστηκε σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Σαουδική Αραβία, για να αποδυναμώσει το Ιράν και να ανατρέψει την Ισλαμική Δημοκρατία. Στο μυαλό του, το Ιράν πρέπει να κινητοποιήσει όλους τους πόρους του για να απαντήσει σε αυτή την επίθεση. Οι αξιωματούχοι ασφαλείας, παίρνοντας το σύνθημά τους από τον Χαμενεΐ, έχουν κατηγορήσει τους δορυφορικούς τηλεοπτικούς σταθμούς και τις εκστρατείες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που προέρχονται από την Ευρώπη για την πυροδότηση αναταραχών στο Ιράν και την κινητοποίηση της κοινής γνώμης κατά της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Έχουν επίσης ρίξει την ευθύνη για την αναταραχή στις περιοχές των Βαλούχων και των Κούρδων του Ιράν στην ξένη παρέμβαση. Το περασμένο φθινόπωρο, το Ιράν κινητοποίησε στρατεύματα κατά μήκος των συνόρων του με το Αζερμπαϊτζάν και προειδοποίησε το Ιράκ ότι μπορεί να περάσει τα σύνορα σε αυτή την χώρα για να κλείσει τα στρατόπεδα των Κούρδων αυτονομιστών.

Ο Χαμενεΐ είναι αποφασισμένος να διατηρήσει το καθεστώς που κυβερνά για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Είναι 83 ετών και φημολογείται ότι είναι καλά στην υγεία του. Ο συμβιβασμός με τους διαφωνούντες σε αυτό το στάδιο θα βλάψει την κληρονομιά του, και θα μπορούσε ακόμη και να αποδειχθεί αντιπαραγωγικός. Ήταν από πρώτο χέρι μάρτυρας για το πώς ο συμβιβασμός με τους διαδηλωτές επιτάχυνε την κατάρρευση της μοναρχίας το 1979.

Αντί να υποχωρεί στους διαδηλωτές ή να ακούει τις συμβουλές των επικριτών, ο Χαμενεΐ έχει στραφεί στην βία και την καταστολή. Από τον Σεπτέμβριο, εκατοντάδες διαδηλωτές έχουν σκοτωθεί και πολλοί άλλοι έχουν ακρωτηριαστεί σε καταστολές από τις δυνάμεις ασφαλείας. Χιλιάδες διαδηλωτές και διαφωνούντες βρίσκονται τώρα στην φυλακή˙ τέσσερις έχουν εκτελεστεί μετά από συνοπτικές δίκες και αρκετοί άλλοι αντιμετωπίζουν την θανατική ποινή. Το καθεστώς έχει χρησιμοποιήσει εξελιγμένη επιτήρηση˙ απειλές κατά των οικογενειών, των εργοδοτών και των επιχειρήσεων των διαδηλωτών˙ και προπαγάνδα και οικονομική πίεση για να καταπνίξουν τις ταραχές.

Ο Χαμενεΐ έχει επίσης βασιστεί περισσότερο στην συμβουλή των σκληροπυρηνικών [που βρίσκονται] μέσα στο IRGC, στις υπηρεσίες πληροφοριών, στο κοινοβούλιο, και στα μέσα ενημέρωσης. Για τον Χαμενεΐ, αυτοί είναι οι άνθρωποι που κατανοούν το πρόβλημα όπως ο ίδιος, συμμερίζονται την δυσπιστία του για την Δύση και αντιτίθενται στην πυρηνική συμφωνία ως παγίδα που έχει σχεδιαστεί για να εγκλωβίσει το Ιράν. Στο μυαλό του Χαμενεΐ, η δυσπιστία τους έχει δικαιωθεί, επομένως θα πρέπει να έχουν την εξουσία να απορρίπτουν την Δύση, να περιορίζουν και να λογοκρίνουν το Διαδίκτυο, και να επιδιώκουν την οικονομική και πολιτιστική αυτονομία. Αυτές οι απόψεις υπήρχαν εδώ και πολύ καιρό εντός των αιθουσών της εξουσίας, αλλά οι διαδηλώσεις έχουν προσθέσει στην υπεροχή τους.

Οι διαδηλώσεις έχουν επίσης μειώσει τις προοπτικές για την αποκατάσταση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015. Από τότε που ξέσπασαν οι διαμαρτυρίες τον Σεπτέμβριο του 2022, οι Δυτικοί ηγέτες έχουν αντιδράσει με την πρόταση ότι οι κυρώσεις θα μπορούσαν να αρθούν ως μέρος μιας πυρηνικής συμφωνίας. Η κυβέρνηση Μπάιντεν μέχρι που είναι απρόθυμη να επιδιώξει την απελευθέρωση των Αμερικανών φυλακισμένων που κρατούνται από το Ιράν, φοβούμενη τις εγχώριες αντιδράσεις που θα προκαλούσε εάν ξεπαγώσουν τα περιουσιακά στοιχεία του Ιράν ως μέρος οποιασδήποτε συμφωνίας. Αλλά οι σκληροπυρηνικοί στην Τεχεράνη δεν ενοχλούνται από την Δυτική κακομεταχείριση και έχουν προβεί σε ενέργειες που μπορούν να επισύρουν ακόμη περισσότερες κυρώσεις εκτελώντας νεαρούς διαδηλωτές και αυξάνουν την πιθανότητα η ΕΕ να χαρακτηρίσει το IRGC ως τρομοκρατική οργάνωση.

Το Ιράν κατευθύνεται σε ταραγμένα νερά και στα Ηνωμένα Έθνη. Οι πυρηνικές παραβιάσεις της Τεχεράνης έχουν ανησυχήσει την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, ο επικεφαλής της οποίας είπε πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι το Ιράν έχει συγκεντρώσει αρκετό ουράνιο υψηλού εμπλουτισμού για «πολλά πυρηνικά όπλα». Η IAEA θα μπορούσε σύντομα να παραπέμψει το Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για μομφή, αυξάνοντας την πιθανότητα να επιβάλει εκ νέου τις κυρώσεις του ΟΗΕ, ειδικά επειδή η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, και οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούν να διατηρήσουν ένα εμπάργκο στην πώληση όπλων και πυραύλων προς την Ισλαμική Δημοκρατία. Το Ιράν έχει απειλήσει ότι θα απαντήσει σε ένα τέτοιο σενάριο αποχωρώντας από την Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των πυρηνικών όπλων, δηλώνοντας ουσιαστικά ότι θα γίνει πυρηνικό κράτος. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντιπαράθεση με το Ισραήλ, το οποίο τον περασμένο μήνα επιτέθηκε σε μια μονάδα κατασκευής όπλων στην ιρανική πόλη Ισφαχάν, και ενδεχομένως με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως έχει δηλώσει επανειλημμένα ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, η κυβέρνησή του δεν θα ανεχθεί να γίνει το Ιράν πυρηνικό κράτος.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΕΡΑΝΗ ΩΣ ΤΗ ΜΟΣΧΑ

Το Ιράν απάντησε στην ολοένα και βαθύτερη διεθνή απομόνωσή του πλησιάζοντας περισσότερο την Ρωσία. Ο Χαμενεΐ και το IRGC θεωρούν εδώ και καιρό το Κρεμλίνο ως ζωτικό σύμμαχο. Ο Χαμενεΐ και ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, μοιράζονται την ίδια αρνητική άποψη για την Δύση και ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει φέρει στο επίκεντρο την κοινή μνησικακία της Τεχεράνης και της Μόσχας εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Χαμενεΐ παραμέρισε την κριτική από το εσωτερικό της άρχουσας ελίτ για να εγκρίνει την πώληση εξελιγμένων drones στη Μόσχα, τα οποία ο ρωσικός στρατός χρησιμοποίησε για να προκαλέσει τον όλεθρο στην Ουκρανία. Με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους και Μεσανατολικούς εταίρους τους να είναι παρατεταγμένοι ενάντια στην Ισλαμική Δημοκρατία, υποστήριξε ο Χαμενεΐ, το Ιράν πρέπει να εδραιώσει την σχέση του με την Ρωσία εκεί που έχει μεγαλύτερη σημασία: στο πεδίο της μάχης. Οι κακές στρατιωτικές επιδόσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία καθιστούν τη Μόσχα πιο πολύτιμο στρατηγικό δεκανίκι, επειδή όσο το Κρεμλίνο χρειάζεται ιρανικά όπλα, είναι απίθανο να γυρίσει την πλάτη του στην Τεχεράνη.

Η απόφαση του Ιράν να παράσχει στην Ρωσία μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αναμενόμενα βάθυνε την οργή της Δύσης για την Ισλαμική Δημοκρατία, η οποία με την σειρά της ώθησε την Τεχεράνη ακόμη πιο κοντά στη Μόσχα. Σε αυτόν τον φαύλο κύκλο, νικητές θα είναι οι σκληροπυρηνικοί που πάντα ευνοούσαν τους στενότερους δεσμούς μεταξύ του Ιράν και της Ρωσίας και την αποσύνδεση από την Δύση. Καθώς το Ιράν παρασύρεται περαιτέρω στην τροχιά της Ρωσίας, η δύναμη αυτών των σκληροπυρηνικών θα αυξηθεί, βελτιώνοντας τις πιθανότητες να επικρατήσουν στην επικείμενη μάχη διαδοχής του Ιράν.

Το Ιράν επιδιώκει τώρα να γίνει απαραίτητο για την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όσο περισσότερο χρειάζεται ο Πούτιν το Ιράν, τόσο πιο πιθανό είναι να αψηφήσει τις Δυτικές κυρώσεις και να παράσχει στην Τεχεράνη ζωτικής σημασίας στρατιωτικό υλικό και τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων προηγμένων μαχητικών αεροσκαφών και συστημάτων αεράμυνας. Μέσα ενημέρωσης που συνδέονται με το IRGC ανέφεραν τον περασμένο μήνα ότι το Ιράν θα λάβει δύο δωδεκάδες προηγμένα ρωσικά μαχητικά αεράμυνας Sukhoi Su-35 μέχρι τον Μάρτιο και θέλει να αποκτήσει ελικόπτερα και ένα προηγμένο σύστημα αεράμυνας S-400, το οποίο είναι ικανό να παρακολουθεί αμερικανικά F- 35 μαχητικά αεροσκάφη. Τέτοιες αγορές θα ενισχύσουν σημαντικά την στρατιωτική ικανότητα του Ιράν, επιτρέποντάς του να αντιμετωπίσει καλύτερα την ισραηλινή αεροπορική δύναμη στην Συρία και το Ιράκ, καθώς και την στρατιωτική πίεση των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο. Θα έδιναν επίσης στην Τεχεράνη την εμπιστοσύνη να απορροφήσει την Δυτική πίεση και να σχεδιάσει για μια πιθανή στρατιωτική επίθεση ως απάντηση στις διευρυμένες πυρηνικές της δραστηριότητες.

Για όλους αυτούς τους λόγους, οι γείτονες του Ιράν ανησυχούν όλο και περισσότερο από την ολίσθηση της Τεχεράνης προς τη Μόσχα, φοβούμενοι ότι θα μπορούσε να εδραιώσει περαιτέρω τους Ιρανούς σκληροπυρηνικούς και να κάνει το Ιράν ακόμη πιο επικίνδυνο. Τελικά, η Δύση θα μπορούσε να αντιμετωπίσει όχι μόνο ξεχωριστές κρίσεις που αφορούν την Ρωσία και το Ιράν, αλλά και το πρόσθετο πρόβλημα της διαχείρισης της κοινής τους συμπεριφοράς -ένα πρόβλημα που θα ήταν μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του.

ΔΡΑΣΗ ΑΝΤΙ ΕΛΠΙΔΑΣ

Ορισμένοι Δυτικοί αξιωματούχοι και αναλυτές ελπίζουν ότι η κατάληψη της εξουσίας από τους σκληροπυρηνικούς του Ιράν θα επιταχύνει τις διαδηλώσεις και τελικά θα οδηγήσει σε αλλαγή καθεστώτος. Αλλά η ελπίδα είναι ένα φτωχό υποκατάστατο της δράσης. Μέχρι στιγμής, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι ευρωπαϊκές χώρες βασίζονται σε κυρώσεις και απειλή πολέμου για να αποτρέψουν την επιθετική συμπεριφορά του Ιράν. Αλλά το Ισραήλ είναι ανήσυχο και θα μπορούσε να κλιμακώσει τις προσπάθειές του να σαμποτάρει τα στρατιωτικά και πυρηνικά προγράμματα της Τεχεράνης. Κάτι τέτοιο μόνο θα ενίσχυε τις μαχητικές αντιδυτικές πεποιθήσεις του Ιράν και θα διακινδύνευε μια ανοιχτή σύγκρουση που οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους δεν μπορούν να αντέξουν εν μέσω της αντιπαράθεσής τους με την Ρωσία και την Κίνα.

Η Ουάσιγκτον και οι σύμμαχοί της πρέπει επομένως να επινοήσουν μια αξιόπιστη στρατηγική για να επιβραδύνουν τουλάχιστον την σκληροπυρηνική στροφή του Ιράν. Μια τέτοια στρατηγική θα απαιτήσει τον συνδυασμό απειλών και τιμωριών με τον διάλογο για τους πιο επείγοντες κινδύνους που προέρχονται από την Ισλαμική Δημοκρατία, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του Ιράν στον πόλεμο στην Ουκρανία και την επέκταση του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης. Ιρανοί και Ουκρανοί αξιωματούχοι συναντήθηκαν πρόσφατα στο Ομάν για να συζητήσουν τον ρόλο του Ιράν στον πόλεμο. Αυτή ήταν μια καλή αρχή. Η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να οικοδομήσουν σε τέτοιες προσπάθειες, ξεκινώντας μια ευρύτερη διπλωματική πρωτοβουλία που θα υπερβαίνει τις τελματωμένες συνομιλίες για τα πυρηνικά για να συμπεριλάβει την Ουκρανία και τα περιφερειακά ζητήματα. Διαφορετικά, οι σκληροπυρηνικοί του Ιράν θα συνεχίσουν να ωθούν την χώρα σε μια ακόμη πιο επικίνδυνη κατεύθυνση.

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/iran/irans-hard-liners-are-winning

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition