Η καταστροφή της Τουρκίας -και του Ερντογάν

Ο σεισμός του 1999 και η επακόλουθη οικονομική κρίση διέλυσαν το κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ του κράτους και των πολιτών του, χαλαρώνοντας τον ιδεολογικό έλεγχο του κράτους στην κοινωνία. Το 2001, με την βοήθεια της δημοτικότητάς του μετά την επιτυχημένη θητεία του ως δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο Ερντογάν ίδρυσε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP). Τον Νοέμβριο του 2002, το κόμμα του κέρδισε τις εθνικές εκλογές και ο Ερντογάν έγινε πρωθυπουργός της Τουρκίας τον Μάρτιο του 2003.

Εν μέρει με την παροχή ανάπτυξης και την άρση των πολιτών από την φτώχεια, και εν μέρει με την καταστολή των αντιπάλων του, ο Ερντογάν [4] εδραίωσε έκτοτε την φήμη του ως αυταρχικού και ισχυρού ηγέτη τον οποίο οι πολίτες οφείλουν να φοβούνται και να σέβονται ταυτόχρονα. Με άλλα λόγια, έχει καταλήξει να ενσαρκώνει μια νέα εκδοχή του devlet baba. Η εικόνα του Ερντογάν είναι και γλυκιά και ξινή: αυτοπροβάλλεται ως μια κυρίαρχη αλλά σκληρά εργαζόμενη πατριαρχική φιγούρα που, όπως ο Ατατούρκ, θέλει οι πολίτες να ακολουθούν τις επιλογές του τρόπου ζωής του. Σε αντίθεση με τους κεμαλικούς προκατόχους του, βέβαια, είναι βαθιά συντηρητικός και δεν αναγνωρίζει κανένα τείχος προστασίας μεταξύ της άκαμπτης ισλαμικής ευσέβειας και της πολιτικής.

Η βάση του τον αγάπησε και οι αντίπαλοί του τον φοβήθηκαν. Για να κερδίσει αυτήν την αγάπη και τον φόβο, έχει απαλλάξει πολλούς Τούρκους από την φτώχεια, ενώ έχει καταπνίξει την διαφωνία στέλνοντας τους αντιπάλους του στην φυλακή. Ο Ερντογάν έχει το παρατσούκλι reis (καπετάνιος), όρος που παραπέμπει στις ναυτικές καταβολές της οικογένειάς του στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Ο τίτλος υπογραμμίζει επίσης την αδιαμφισβήτητη θέση του ως ο άνθρωπος στο τιμόνι της Τουρκίας. Οι επιβάτες πρέπει να ακούν τον καπετάνιο, καθώς η ευημερία τους εξαρτάται από αυτόν.

ΤΑΡΑΧΩΔΗ ΝΕΡΑ

Η πολιτική προσωπικότητα του Ερντογάν, ωστόσο, μπορεί να μην είναι σε θέση να αντέξει την επερχόμενη δίνη. Ο σεισμός του προηγούμενου μήνα αποτελεί μια καταστροφή ιστορικών διαστάσεων. Σκότωσε περισσότερους ανθρώπους από όσους [σκότωσε] ο τουρκικός πόλεμος της ανεξαρτησίας πριν από έναν αιώνα.

Ίσως η οποιαδήποτε κυβέρνηση θα δυσκολευόταν να αντιμετωπίσει μια τέτοια καταστροφή γρήγορα και ολοκληρωμένα. Όμως, σύμφωνα με κάθε πρότυπο, η αρχική αντίδραση της κυβέρνησης Ερντογάν ήταν αργή και πρόχειρη. Ο πρόεδρος θα τεθεί υπό έρευνα για την αποδόμηση και την χειραγώγηση των βασικών θεσμών της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών αρωγής, κατά την τελευταία δεκαετία, αντικαθιστώντας τα στελέχη τους με πιστούς στο καθεστώς και [μέσω αυτής της αντικατάστασης] καθιστώντας τους οργανισμούς δυσλειτουργικούς. Ο Ερντογάν υποβάθμισε την Τουρκική Ερυθρά Ημισέληνο, γνωστή και ως Kizilay, μια οργάνωση αρωγής που συνδέεται με τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, επειδή δεν υποτάχθηκε στην εξουσία του. Αντ' αυτού, δημιούργησε την Προεδρία Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης (AFAD), το τουρκικό αντίστοιχο της FEMA, της υπηρεσίας διαχείρισης φυσικών καταστροφών των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Kizilay, η παραδοσιακή υπηρεσία αρωγής της Τουρκίας, αλλά τώρα ένα φάντασμα του προηγούμενου εαυτού της, δεν φάνηκε πουθενά μετά τους σεισμούς. Η AFAD, ο αντικαταστάτης της, επίσης δεν εμφανίστηκε. Τελικά, κανένας από τους δύο φορείς δεν παρείχε επαρκή ή καλά συντονισμένη βοήθεια στους σεισμοπαθείς.

Οι πολίτες της Τουρκίας εξακολουθούν να παραπατάνε από την κλίμακα της καταστροφής που προκάλεσε ο σεισμός, αλλά είναι εξοργισμένοι από το πώς η κρατική αμέλεια σίγουρα συνέβαλε στον υψηλό αριθμό των νεκρών. Εικόνες από κωμοπόλεις και πόλεις που έχουν πληγεί σοβαρά δείχνουν τη μια πολυκατοικία μετά την άλλη τελείως ισοπεδωμένες, [ως] στοιχεία εκτεταμένων παραβιάσεων και διαφθοράς που σχετίζονται με τον [οικοδομικό] κώδικα και τις κατασκευές. Εικόνες από την Antakya (η αρχαία πόλη της Αντιόχειας) αποκαλύπτουν αυτήν την παρανομία: μια μεγάλη πολυκατοικία κατέρρευσε, παγιδεύοντας και σκοτώνοντας δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, ενώ ένα παρόμοιου μεγέθους κτίριο δίπλα της στέκεται σχεδόν άθικτο, με τους πολυάριθμους κατοίκους της πιθανώς να έχουν γλιτώσει.

Επιζώντες από σεισμό στην Αντιόχεια, στην Τουρκία, τον Φεβρουάριο του 2023. Clodagh Kilcoyne / Reuters
---------------------------------------------

Η εποχή του Ερντογάν στην Τουρκία σημαδεύτηκε από κατασκευαστικό ξεφάντωμα: τεράστιες πολυκατοικίες έχουν αντικαταστήσει μονοκατοικίες στις περισσότερες πόλεις, και ο ορίζοντας μεγάλων ιστορικών πόλεων, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη, έχει αλλάξει πέραν πάσης αναγνώρισης. Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει ήδη σκληρή δημόσια κριτική για την ανταπόκριση της κυβέρνησής του στον σεισμό και για την συνενοχή της στο να επιτρέπει κακές κατασκευές τα τελευταία χρόνια, καθώς και κατηγορίες ότι η διαφθορά επέτρεψε στους εργολάβους να ξεφύγουν με την ανέγερση πολλών κακώς κατασκευασμένων κτιρίων που τώρα έχουν καταρρεύσει.

Ακόμη πιο σημαντικό, το κοινωνικό συμβόλαιο που συνέδεσε τον Ερντογάν με τους πολίτες θα δεχθεί πίεση. Ακριβώς όπως ο σεισμός του 1999 συγκλόνισε το κεμαλικό κράτος, ο σεισμός του Φεβρουαρίου υπονομεύει τον Ερντογάν και την φήμη της ισχύος και της αποτελεσματικότητας που έχει καλλιεργήσει εδώ και καιρό.