Το ισοζύγιο της ήπιας ισχύος

Στην έρευνά μου για την κινεζική ήπια ισχύ στην Αιθιοπία, καθώς και στις συνεντεύξεις μου με αφρικανικές ελίτ που σπουδάζουν και παρακολουθούν επαγγελματικές εκπαιδεύσεις στο Πεκίνο, βρήκα μια γενική εκτίμηση για τα κινεζικά εργαλεία ήπιας ισχύος, όπως οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Σε αντίθεση με τον μικρό αριθμό άκρως ανταγωνιστικών προγραμμάτων υποτροφιών που χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, η Κίνα προσφέρει χιλιάδες υποτροφίες για την κάλυψη του κόστους πτυχίων και προγραμμάτων κατάρτισης για αφρικανικές ελίτ και νέους. Στην Αιθιοπία, σχεδόν κάθε υπάλληλος που συναντά κάποιος, έχει ήδη πάει στην Κίνα ή σχεδιάζει να πάει ή γνωρίζει κάποιον που έχει πάει. Αυτοί είναι φιλόδοξοι άνθρωποι, διψασμένοι για εμπειρία από πρώτο χέρι σε μεγάλα κέντρα παγκόσμιας ισχύος, και παρόλο που η Κίνα μπορεί να μην είναι ο κορυφαίος προορισμός τους, είναι συχνά ο μόνος εφικτός. Όπως μου είπε ένας Αιθίοπας επαγγελματίας των μέσων ενημέρωσης στην Αντίς Αμπέμπα κατά την διάρκεια της επίσκεψής μου το 2019, «Είναι καλύτερα να βλέπω την Κίνα παρά να μένω σπίτι και να μην βλέπω τίποτα».

Ένας σιδηρόδρομος κινεζικής κατασκευής στην πόλη Sultan Hamud, στην Κένυα, τον Φεβρουάριο του 2019. Baz Ratner / Reuters
--------------------------------------------------------------

Για το ευρύτερο κοινό σε μέρη όπως η Αιθιοπία, η κινεζική ήπια ισχύς τείνει να γίνεται ορατή μέσω έργων υποδομών, όπως οι σιδηρόδρομοι, οι γέφυρες, και οι αυτοκινητόδρομοι. Πολλά από αυτά τα έργα είναι αμφιλεγόμενα λόγω των επαχθών δανείων, των διαφωνιών σχετικά με εργασιακά ζητήματα, και των ανησυχιών για την ποιότητα και την ασφάλεια. Ωστόσο, ανεβάζουν το κύρος της Κίνας [13]. Στην Αντίς Αμπέμπα, πανταχού παρόντα εργοτάξια που χρηματοδοτούνται από κινεζικές επενδύσεις καλύπτονται με αφίσες που διαφημίζουν κινεζικές εταιρείες. Όταν ρώτησα τους Αιθίοπες για τις επικρίσεις των Αμερικανών αξιωματούχων που προειδοποιούν για την κακή επιρροή της Κίνας στην πολιτική και την κοινωνία της Αιθιοπίας, η απάντηση που άκουγα συχνά ήταν: «Και πού είναι οι Αμερικανοί;».

Αν και αναγνωρίζουμε την σχετική ελκυστικότητα και τα πλεονεκτήματα της Κίνας στον παγκόσμιο Νότο, είναι σημαντικό να μην αντιμετωπίζουμε τον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας εκεί ή αλλού ως ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν τόσο την Κίνα όσο και τις Ηνωμένες Πολιτείες ελκυστικές και αντιλαμβάνονται τα διαφορετικά μοντέλα τους ως συμπληρωματικά και όχι ως αμοιβαίως αποκλειόμενα. Ακόμη και σε περιοχές όπως η Νοτιοανατολική Ασία [14], όπου υπάρχουν περισσότερες απροκάλυπτες καχυποψίες και αμφισβήτηση της κινεζικής επιρροής και της ήπιας ισχύος, οι έρευνες δείχνουν μια έντονη απροθυμία συμπαράταξης με οποιαδήποτε από τις δυο χώρες.

Στις συνεντεύξεις μου με Αιθίοπες στην Αντίς Αμπέμπα και στο Πεκίνο, διαπίστωσα ότι πολλοί ασπάζονται την ιστορία της οικονομικής επιτυχίας της Κίνας και την ιδέα μιας κοινής αναπτυξιακής τροχιάς, ενώ εξέφρασαν επίσης υποστήριξη για αξίες που συνδέονται με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι δημοκρατικές ελευθερίες. Οι ελίτ σε μέρη όπως η Αιθιοπία αναζητούν ευκαιρίες για αλληλεπίδραση με άτομα και ιδρύματα και στις δύο χώρες και μερικές φορές βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο. Για παράδειγμα, Αιθίοπες δημοσιογράφοι που παρακολούθησαν εκπαιδευτικά προγράμματα στην Κίνα, συχνά ρωτούν για παρόμοιες ευκαιρίες στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στην Αιθιοπία και αλλού, οι αξιωματούχοι χρησιμοποιούν συχνά την δέσμευση της Κίνας ως διαπραγματευτικό χαρτί για να κάνουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να συνεισφέρουν περισσότερο. Για παράδειγμα, σε ένα εργαστήριο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που πραγματοποιήθηκε από την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αντίς Αμπέμπα το 2019, ένας Αιθίοπας εκπαιδευτικός αξιωματούχος επισήμανε την Κίνα ως παράδειγμα μιας από τις χώρες που «παίρνουν τους μαθητές μας», υπονοώντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να παρέχουν παρόμοιες ευκαιρίες. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι που ήταν παρόντες αγνόησαν ευγενικά αυτό το σχόλιο και έμειναν στο να δίνουν έμφαση στις προσφορές των ΗΠΑ, όπως οι υποτροφίες κύρους και οι συνεργασίες πανεπιστημίου με πανεπιστήμιο. Ιδιωτικά, ωστόσο, ένας υπάλληλος της πρεσβείας αναγνώρισε ότι η Κίνα ανταγωνίζεται «σε κλίμακα» όσον αφορά την εκπαιδευτική πρόσβαση των Αφρικανών και ότι για πολλούς Αφρικανούς φοιτητές, η Κίνα είναι ο πιο πιθανός προορισμός.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Κοιτάζοντας το μέλλον, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα θα αντιμετωπίσουν χαρακτηριστικές προκλήσεις όσον αφορά την προώθηση της ήπιας ισχύος. Η προσέγγιση της Ουάσιγκτον ελέγχεται λόγω της αποσύνδεσης μεταξύ της έμφασης της χώρας στις δημοκρατικές αξίες και της ασυνεπούς προσήλωσής της σε αυτές. Η δημοκρατική διάβρωση, οι διάχυτες φυλετικές διακρίσεις, και οι επιθέσεις στα αναπαραγωγικά δικαιώματα στο εσωτερικό απομειώνουν την εικόνα των Ηνωμένων Πολιτειών ως δημοκρατία που εμπνέει. Σε εργαστήρια (workshops) με αξιωματούχους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ, αισθάνθηκα μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση της ανάγκης αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων, αλλά και ένα αίσθημα φόβου ότι κάτι τέτοιο δημοσίως θα έθετε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μειονεκτική θέση έναντι της Κίνας. «Δεν θα μας έκανε να φαινόμαστε αδύναμοι;» ρώτησε ένας αξιωματούχος όταν πρότεινα ότι η δημόσια διπλωματία των ΗΠΑ θα μπορούσε να εκφραστεί με περισσότερη ειλικρίνεια και ταπεινότητα σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η αμερικανική δημοκρατία.