Η ρωσική προπαγάνδα και η Ουκρανία

Συναφής είναι η γεωπολιτική έννοια της Νέας Ρωσίας (Novorossiya), η οποία προβλήθηκε πριν και αμέσως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και την έναρξη των στασιαστικών ενεργειών στην ανατολική Ουκρανία και έως την έναρξη της εισβολής του 2022. Ο όρος απαντά στην ρωσική σκέψη από τον ύστερο 18ο αιώνα για τις περιοχές στο βόρειο τμήμα της Μαύρης Θάλασσας, τις οποίες απέκτησε η Ρωσία μετά τον επιτυχή Ρωσοτουρκικό Πόλεμο των ετών 1768-1774. Ο όρος προσέλαβε το σημερινό αναθεωρητικό του περιεχόμενο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας το 1991, καθώς χρησιμοποιήθηκε από τις ρωσόφιλες αποσχιστικές δυνάμεις της Υπερδνειστερίας, τμήματος της Μολδαβίας, και από εθνικιστικούς κύκλους της Μόσχας σε βάρος της κρατικής κυριαρχίας της Ουκρανίας. Μετά το 2014 η Νέα Ρωσία προωθήθηκε από μια ομάδα οπαδών μιας νέας Ρωσικής Αυτοκρατορίας με έμφαση στην ευρασιατική διάσταση όπως ο Aleksandr Dugin, και μετασοσιαλιστών νοσταλγών της σοβιετικής ισχύος όπως ο Alexander Prokhanov, οι οποίοι συνεργάζονταν στο πλαίσιο της Λέσχης Ιζμπόρσκυ [9].

Σήμερα ο όρος Νέα Ρωσία προσδιορίζει μια ευρεία γεωγραφική περιοχή, η οποία περιλαμβάνει εδαφικές ενότητες της νοτίου Ουκρανίας (όχι την Κριμαία, η οποία καταλαμβάνει ιδιαίτερη θέση στον ρωσικό αναθεωρητισμό), οι οποίες διεκδικήθηκαν επισήμως από την Ρωσική Ομοσπονδία μετά την εισβολή του 2022. Ο θεματικός τόπος της Νέας Ρωσίας συνδυάζει τρεις διαφορετικές ιδεολογικές παραδόσεις και αναφορές: α) τη μετασοβιετική αντίληψη και την αναγκαιότητα διαμορφώσεως νέων εννοιών για την προβολή της μεσσιανικής αποστολής της Ρωσίας, αυτήν την φορά χωρίς την κομμουνιστική ιδεολογία, β) την αυτοκρατορική τσαρική νοσταλγία, η οποία σχετίζεται με τους υπερσυντηρητικούς και εθνικιστικούς Ορθοδόξους κύκλους της ρωσικής κοινωνίας και γ) την ευρωπαϊκή φασιστική παράδοση για μία νέα επανάσταση, η οποία θα ανατρέψει τα Δυτικά δημοκρατικά καθεστώτα [10]. Η τρίτη παράμετρος είναι άτυπη συνέχεια του επαναστατικού διεθνισμού της σοβιετικής περιόδου.

Η ΕΡΓΑΛΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο ρωσικός γεωπολιτικός αναθεωρητισμός περιλαμβάνει την εργαλειοποίηση των νοητικών κατασκευών και αντιλήψεων για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Καθώς ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επικύρωσε την θέση του ρωσικού παράγοντα στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ ως ενός εκ των δύο παγκοσμίων ηγεμονικών πόλων και συνέβαλε στη μεταπολεμική ευρωπαϊκή τάξη ασφάλειας, η ρωσική προπαγάνδα επικαλείται τις ιστορικές και ιδεολογικές αναφορές του Β΄ ΠΠ ως υποκατάστατο της ανεπαρκούς ηπίας ισχύος της και ως παράμετρο δαιμονοποιήσεως των αντιπάλων της.

Σε ιδεολογικό επίπεδο η ρωσική προπαγάνδα έχει δημιουργήσει μια πλασματική εικόνα για την πολιτική κατάσταση και τις ιδεολογικές αναφορές του πληθυσμού της Ουκρανίας. Η διαμάχη με την Ουκρανία, τόσο πριν όσο και μετά την εισβολή του 2022, εμφανίζεται ως συνέχεια της ένοπλης αντιπαραθέσεως της σοσιαλιστικής ΕΣΣΔ με την εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία και τον Άξονα. Η Ουκρανία εμφανίζεται ως κράτος ελεγχόμενο από μια «ναζιστική ομάδα», ως κράτος, το οποίο περιλαμβάνει εθνικοσοσιαλιστές ιδεολόγους στις τάξεις των ενόπλων δυνάμεών του και το οποίο ανέχεται αντίστοιχες ιδέες. Υπηρεσιακά έγγραφα και εσωτερικά υπομνήματα των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων προσδιορίζουν την εισβολή στην Ουκρανία ως άλλη μια έκφανση του διαχρονικού αγώνος κατά του φασισμού/ναζισμού [11]. Το γράμμα Ζ συμβολίζει την συμπλήρωση 77 ετών το 2022 από το 1945, νικηφόρο έτος λήξεως του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου [12].

Ο σύνδεσμος ανάμεσα στον Β΄ Παγκόσμιου και τις σύγχρονες αντιλήψεις για κρατικό αγώνα κατά του ναζισμού είναι η σοβιετική προπαγάνδα, η οποία παρουσίαζε τα Δυτικά δημοκρατικά καθεστώτα ως συνδεδεμένα με πρόσωπα, πρακτικές, και ιδεολογικές αναφορές των φασιστικών καθεστώτων ή ακόμη και ως συνέχειά τους. Η Ρωσία του καθεστώτος Putin δεν έχει απλώς κληρονομήσει την αυταρχική και αντιδυτική σοβιετική νοοτροπία, αλλά αποτελεί θεσμική συνέχεια του σοβιετικού καθεστώτος. Τα ηγετικά μέλη του κύκλου εξουσίας του καθεστώτος Putin έχουν διατελέσει σημαντικά στελέχη του μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενώσεως. Επομένως, δεν είναι παράδοξο ότι το σημερινό σύστημα εξουσίας του Κρεμλίνου εφαρμόζει το ίδιο πλαίσιο ιδεολογικών αρχών, ώστε να δικαιολογήσει την εισβολή στην Ουκρανία και τα εγκλήματα πολέμου κατά του ουκρανικού λαού.

Η ιδεολογική αυτή παράμετρος της ρωσικής αντιουκρανικής προπαγάνδας, η οποία εδράζεται σε ιστορικές ανακρίβειες και διαστρεβλώσεις και μια απλουστευτική ανάγνωση του παρελθόντος, έχει προσλάβει επικίνδυνες διαστάσεις προσκλήσεως σε εθνοκτονία των Ουκρανών. Η έντεχνη εξίσωση του ουκρανικού κράτους και λαού με ένα υποτιθέμενο «ναζιστικό καθεστώς» και έναν «ναζιστικοποιημένο πληθυσμό» αποτελεί τμήμα της απόπειρας της Ρωσίας να απο-ανθρωποποιήσει τον αντίπαλό της και να απονομιμοποιήσει την ουκρανική αντίσταση. Οι προπαγανδιστικές διατυπώσεις της Ρωσίας απευθύνονται τόσο στο εσωτερικό της ρωσικής κοινωνίας όσο και στην διεθνή κοινότητα και την κοινή γνώμη Δυτικών κρατών με δυνητική ουδέτερη ή επαμφοτερίζουσα στάση στην εξωτερική πολιτική. Στο εσωτερικό, οι ρωσικές Αρχές επιχειρούν να κινητοποιήσουν το κοινωνικό σύνολο κατά των Ουκρανών συλλογικώς, να μειώσουν τις επικρίσεις για την πολεμική επιχείρηση, και να ενισχύσουν την εικόνα του καθεστώτος Putin. Στο εξωτερικό, η ρωσική αντιουκρανική προπαγάνδα αποπειράται να προκαλέσει μείωση της υποστηρίξεως των Ουκρανών, πρωτίστως σε επιχειρησιακό στρατιωτικό επίπεδο και δευτερευόντως σε πολιτικό επίπεδο, και μεταξύ της κοινής γνώμης των πολιτών των Δυτικών κρατών.