Μπορεί η Κίνα να διαχειριστεί την σύγκρουση στην Ουκρανία;

Στις 21 Απριλίου, ο πρεσβευτής της Κίνας στην Γαλλία, Lu Shaye, διακήρυξε ότι το αν η Κριμαία είναι μέρος της Ουκρανίας «εξαρτάται από το πώς γίνεται αντιληπτό το πρόβλημα». Έριξε κι άλλο λάδι στην φωτιά λέγοντας ότι «οι πρώην σοβιετικές χώρες δεν έχουν αποτελεσματικό καθεστώς (status) στο διεθνές δίκαιο» -αμφισβητώντας όχι μόνο την κυριαρχία της Ουκρανίας αλλά και την κυριαρχία περισσότερων από δώδεκα χωρών που αποτελούσαν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτά τα προκλητικά σχόλια προκάλεσαν ευρεία αποδοκιμασία, με 80 Ευρωπαίους νομοθέτες να προτρέπουν την γαλλική κυβέρνηση να απελάσει τον Lu. Το Πεκίνο προσπάθησε να υποβαθμίσει την κατάσταση, δηλώνοντας ότι ο Lu εξέφραζε απλώς τις προσωπικές του απόψεις.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, στη Μόσχα, τον Μάρτιο του 2023. Grigory Sysoev / Sputnik / Κρεμλίνο / Reuters
--------------------------------------------------

Πέντε ημέρες μετά τις δηλώσεις του Lu, ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, προχώρησε σε μια μακροχρόνια υποσχεθείσα τηλεφωνική επικοινωνία με τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Παρόλο που ορισμένοι παρατηρητές καλωσόρισαν το τηλεφώνημα αυτό ως μια προσπάθεια να περιοριστεί η ζημιά από τα σχόλια του Lu, άλλοι υποπτεύθηκαν ότι τα σχόλια του πρέσβη είχαν σχεδιαστεί για να διερευνήσουν πώς θα αντιδρούσε η Ευρώπη αν η Κίνα υιοθετούσε επίσημα τις θέσεις του. Μετά το τηλεφώνημα του Σι, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Qin Gang, επισκέφθηκε την Γερμανία, την Γαλλία, και τη Νορβηγία στις αρχές Μαΐου. Και αυτή την εβδομάδα, ο Li Hui, ο νέος ειδικός εκπρόσωπος της Κίνας για την αντιμετώπιση της σύγκρουσης στην Ουκρανία, θα επισκεφθεί την Ουκρανία, την Πολωνία, την Γαλλία, την Γερμανία, και την Ρωσία για να συζητήσει το πώς θα επιτευχθεί «μια πολιτική διευθέτηση της κρίσης στην Ουκρανία».

Τα γεγονότα αυτά έχουν ρίξει τα φώτα της δημοσιότητας στον αγώνα του Πεκίνου να εξισορροπήσει τους αντικρουόμενους στόχους του στην Ουκρανία. Η Κίνα στοχεύει να δώσει προτεραιότητα στις σχέσεις της με την Ρωσία, τον ισχυρότερο στρατηγικό της εταίρο, κάτι που έχει γείρει την θέση της στην σύγκρουση υπέρ της γείτονος. Ταυτόχρονα, το Πεκίνο επιθυμεί να διασφαλίσει ότι η Ευρώπη δεν θα ενταχθεί σε ένα αντι-κινεζικό μπλοκ -ένας ολοένα και πιο σημαντικός στόχος, δεδομένης της αυξανόμενης απαισιοδοξίας των Κινέζων πολιτικών ότι μπορούν να αποτρέψουν την επιδείνωση των αμερικανο-κινεζικών σχέσεων. Αυτές οι ανησυχίες έχουν οδηγήσει την Κίνα να προσπαθήσει να εμφανιστεί ως ουδέτερη και να περιορίσει μέρος της υποστήριξής της προς την Ρωσία. Καθώς ο πόλεμος παρατείνεται, ωστόσο, το Πεκίνο διαπιστώνει ότι αυτή η θέση είναι όλο και πιο δύσκολο να διατηρηθεί και ότι η σύγκρουση αποδυναμώνει τον στενότερο στρατηγικό του εταίρο, ενώ περιπλέκει το περιβάλλον ασφαλείας της Κίνας.

Ως αποτέλεσμα, το Πεκίνο έχει φύγει από το περιθώριο και έχει αρχίσει να προσφέρει τις καλές του υπηρεσίες για να φέρει και τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Διατύπωσε ένα όραμα για την παγκόσμια ασφάλεια, εξέδωσε ένα έγγραφο θέσεων για την Ουκρανία, και διόρισε έναν ειδικό αντιπρόσωπο για να δεσμεύσει όλα τα μέρη που εμπλέκονται στην σύγκρουση. Φαίνεται επίσης να διερευνά τρόπους για να επαναδιατυπώσει την σύγκρουση στην Ουκρανία ως μια σύγκρουση που καθοδηγείται από μια μακρά και πολύπλοκη ιστορία, προκειμένου να υπονομεύσει την εξωτερική βοήθεια προς την Ουκρανία και να υπερασπιστεί τα ρωσικά συμφέροντα. Αναλαμβάνοντας αυτόν τον πιο ενεργό ρόλο, ωστόσο, οι προσπάθειες της Κίνας είναι πιθανό να είναι μεγάλης προβολής αλλά αργές στα αποτελέσματα. Η Κίνα πιθανότατα θα κάνει αρκετά ώστε να εμφανιστεί ως χρήσιμος και υπεύθυνος παγκόσμιος ηγέτης, αλλά όχι αρκετά ώστε να θεωρηθεί υπεύθυνη για την επίτευξη ενός τερματισμού της σύγκρουσης στην Ουκρανία με όρους που θα είναι δίκαιοι και αποδεκτοί και από τις δύο πλευρές.

ΕΚΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΑ

Λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέρυσι, κορυφαίοι Κινέζοι εμπειρογνώμονες παρείχαν μια σειρά από εκτιμήσεις σχετικά με τον αντίκτυπο και την πορεία του πολέμου. Πολλοί εκτίμησαν αρχικά ότι η σύγκρουση θα ήταν σύντομη και ορισμένοι προέβλεψαν ακόμη ότι δεν θα είχε γεωπολιτικές επιπτώσεις πέραν της Ευρώπης.

Ακόμα και όταν έγινε σαφές ότι δεν θα υπήρχε ταχεία επίλυση της σύγκρουσης, η συμβατική σοφία στο Πεκίνο ήταν ότι η Κίνα θα έπρεπε να διατηρήσει τον μη παρεμβατικό ρόλο της. Ένα μήνα μετά την έναρξη του πολέμου, μια ομάδα κορυφαίων Κινέζων στρατηγιστών από διάφορους ακαδημαϊκούς κλάδους, συμπεριλαμβανομένων των συγγραφέων του Unrestricted Warfare, ενός σημαντικού βιβλίου του 1999 για τις νέες μη στρατιωτικές και μη θανατηφόρες μεθόδους πολέμου, συγκεντρώθηκαν ανεπίσημα στο Πεκίνο για να αναλύσουν τον αντίκτυπο στην παγκόσμια τάξη από την σύγκρουση στην Ουκρανία. Εκτίμησαν ότι η σύγκρουση είναι απίθανο να λήξει σύντομα και ότι η Κίνα θα μπορούσε να επωφεληθεί από έναν παρατεταμένο αγώνα. Η Κίνα θα πρέπει να διατηρήσει την ουδετερότητά της, υποστήριξαν, προκειμένου να μετατρέψει την κρίση σε μια ευκαιρία να αναδιαμορφώσει τις σχέσεις της με την Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, και την Ευρώπη, οι οποίες θα υφίσταντο αυξανόμενο κόστος όσο ο πόλεμος θα παρατεινόταν.

Οι Κινέζοι στρατηγιστές τάχθηκαν υπέρ της παροχής μυστικής βοήθειας προς την Ρωσία για να διασφαλίσουν ότι θα μπορούσε να αντέξει τη μάχη και ότι δεν θα κατέρρεε. Ωστόσο, συμβούλευσαν να μην παρασυρθούν εξ ολοκλήρου στο στρατόπεδο της Μόσχας. Οι ειδικοί αυτοί πίστευαν ότι η σύγκρουση θα μπορούσε να δώσει στο Πεκίνο την ευκαιρία να εξομαλύνει εν μέρει τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως από την στιγμή που υπήρχε μεγαλύτερη πιθανότητα συνεργασίας με την κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου, Τζο Μπάιντεν, παρά με μια πιθανή μελλοντική κυβέρνηση Τραμπ.

Συνέστησαν επίσης στο Πεκίνο να διαδραματίσει ενεργό διπλωματικό ρόλο στα επακόλουθα της σύγκρουσης. Η Κίνα θα πρέπει να συνηγορήσει σε θέσεις που υποστηρίζουν οι περισσότερες χώρες -όπως ο σεβασμός της [εδαφικής] κυριαρχίας και η εγκατάλειψη της ψυχροπολεμικής νοοτροπίας- για να τοποθετηθεί έτσι ώστε να διαμορφώσει την διεθνή αντίδραση με τρόπους που την ωφελούν. Πίεσαν επίσης την Κίνα να αναλάβει νέες ευθύνες, συμπεριλαμβανομένης της ανάληψης δράσης ως διαιτητή και διαμορφωτή κανόνων για αυτή την αναδυόμενη διεθνή τάξη.

Παρόλο που δεν είναι σαφές αν η ηγεσία της Κίνας συμφώνησε πλήρως με τις θέσεις αυτών των ειδικών, πολλές από τις προτάσεις τους υιοθετήθηκαν από το Πεκίνο. Η Κίνα προσπάθησε, για παράδειγμα, να τοποθετηθεί ως ουδέτερη στην σύγκρουση στην Ουκρανία. Το έγγραφο θέσεων της κυβέρνησης για την Ουκρανία, που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο, περιλάμβανε επίσης τα συγκεκριμένα σημεία αυτών των Κινέζων ειδικών σχετικά με τον σεβασμό της κυριαρχίας των χωρών και την εγκατάλειψη της ψυχροπολεμικής νοοτροπίας.

Ωστόσο, η συγκρατημένη αισιοδοξία των στρατηγιστών για την ικανότητα του Πεκίνου να στρέψει την σύγκρουση προς όφελός του, σύντομα συγκρούστηκε με την πραγματικότητα. Παρά τις προσπάθειες της Κίνας, το μεγαλύτερο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου θεωρούσε την θέση της για την Ουκρανία ως βαθιά φιλορωσική. Πολλοί Κινέζοι αναλυτές ανησυχούσαν ότι αυτή η αντίληψη θα μπορούσε να δηλητηριάσει την φήμη της Κίνας στην Ευρώπη, κάνοντας τις κυβερνήσεις και το κοινό να βλέπουν την Κίνα ως εχθρό. Παρομοίως, οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας επιδεινώθηκαν, ακόμη και καθώς η σύγκρουση στην Ουκρανία συνεχίζεται. Η αντίδραση της Κίνας στον πόλεμο στην Ουκρανία αύξησε επίσης την παγκόσμια ανησυχία για τις πιθανές προθέσεις του Πεκίνου να χρησιμοποιήσει βία εναντίον της Ταϊβάν [1], ενισχύοντας έτσι την διεθνή υποστήριξη προς την Ταϊπέι -και επιδεινώνοντας το περιβάλλον ασφαλείας της ίδιας της Κίνας.

Μέχρι τα μέσα του 2022, οι Κινέζοι εμπειρογνώμονες θεωρούσαν ότι η παρατεταμένη σύγκρουση στην Ουκρανία ήταν επιζήμια για τα κινεζικά συμφέροντα. Η κυρίαρχη οπτική στο εσωτερικό της χώρας ήταν ότι οι μάχες αντιπροσώπευαν έναν υποστηριζόμενο από το ΝΑΤΟ πόλεμο δια πληρεξουσίων για την αποδυνάμωση της Ρωσίας, του φίλου της Κίνας στην αντιμετώπιση της Δυτικής καταπίεσης και περικύκλωσης. Πολλοί υποστήριζαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο κύριος ωφελημένος της σύγκρουσης: έπαιρναν πολύτιμα μαθήματα στηρίζοντας τον αγώνα της Ουκρανίας, μεταξύ άλλων με την χρήση καταναγκαστικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, και θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις ίδιες τακτικές κατά της Κίνας στο μέλλον. Ταυτόχρονα, ο πόλεμος επέτρεψε στην Ουάσινγκτον να ενισχύσει και να αναζωογονήσει τις συμμαχίες της στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Ήταν σαφές ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία είχε αποδυναμώσει την Ρωσία, πίστευαν οι Κινέζοι ειδικοί, αλλά ήταν λιγότερο βέβαιο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Ευρώπη είχαν υποφέρει εξίσου.

Οι ανησυχίες του Πεκίνου σχετικά με την σύγκρουση στην Ουκρανία εντάθηκαν κατά την διάρκεια του περασμένου έτους. Η Ρωσία όχι μόνο αντιμετώπιζε ισχυρή ουκρανική στρατιωτική αντίσταση και εξαντλούσε τα όπλα και τα πυρομαχικά της, αλλά οι Κινέζοι ειδικοί ανησυχούσαν επίσης για το ενδεχόμενο άμεσης αμερικανο-ρωσικής αντιπαράθεσης και πυρηνικής κλιμάκωσης. Αυτά τα δύο σενάρια θα μπορούσαν να καταστήσουν αδύνατο για την Κίνα να παραμείνει στο περιθώριο. Κινέζοι αναλυτές κρίνουν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα ως έσχατη λύση και αν αισθανόταν ότι κινδυνεύει να χάσει τον πόλεμο, και τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν τις επανειλημμένες πυρηνικές απειλές της Ρωσίας [2] και τις ασκήσεις του Οκτωβρίου 2022 στις οποίες συμμετείχαν οι στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις της. Από την οπτική γωνία του Πεκίνου, ωστόσο, η απειλή πυρηνικής χρήσης δεν προέρχεται μόνο από την Ρωσία. Η Κίνα πιστεύει ότι το ΝΑΤΟ έχει επίσης εμπλακεί στην εκτόξευση πυρηνικών απειλών, μεταξύ άλλων μέσω μιας άσκησης πυρηνικής αποτροπής που πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα με τις πυρηνικές ασκήσεις της Ρωσίας.

Οι ανησυχίες αυτές είναι εμφανείς στην κλιμακούμενη ρητορική του Σι σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όταν φιλοξένησε τον Γερμανό καγκελάριο, Όλαφ Σολτς, στο Πεκίνο τον Νοέμβριο, ο Σι δήλωσε ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει «να αντιταχθεί στην χρήση ή στην απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων, να υποστηρίξει ότι τα πυρηνικά όπλα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ότι οι πυρηνικοί πόλεμοι δεν πρέπει να διεξάγονται, και να αποτρέψει μια πυρηνική κρίση στην Ευρασία». Αργότερα τον ίδιο μήνα, σε μια συζήτηση με τον Μπάιντεν στο Μπαλί για την ουκρανική κρίση, δήλωσε ότι «οι συγκρούσεις και οι πόλεμοι δεν παράγουν νικητές» και ότι «η αντιπαράθεση μεταξύ μεγάλων χωρών πρέπει να αποφεύγεται».

Οι κινεζικοί φόβοι για την Ουκρανία αντικατοπτρίζονται στις ιστορίες που καλύπτουν τα μέσα ενημέρωσης της χώρας. Τον Δεκέμβριο, κινεζικές εφημερίδες μοιράστηκαν τις εκτιμήσεις Ρώσων εμπειρογνωμόνων ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία κινδυνεύει να οδηγήσει σε άμεση στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας το 2023. Τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης θεώρησαν επίσης το περιστατικό στα μέσα Μαρτίου κατά το οποίο ένα ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος κατέρριψε ένα αμερικανικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος επιτήρησης ως επιβεβαίωση αυτών των ανησυχιών, και αναδημοσίευσαν Δυτικές αναλύσεις ότι το επεισόδιο σηματοδότησε την πρώτη άμεση φυσική επαφή μεταξύ των αμερικανικών και των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων.

Ταυτόχρονα, το Πεκίνο εντόπισε ρωγμές στην Δυτική υποστήριξη προς την Ουκρανία. Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε στα τέλη Φεβρουαρίου από τα Ινστιτούτα Σύγχρονων Διεθνών Σχέσεων της Κίνας, ένα κορυφαίο ερευνητικό ίδρυμα που υπάγεται στο Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας της Κίνας, εκτιμούσε ότι οι Δυτικοί ηγέτες «ίσως να αντιταχθούν στη μακροπρόθεσμη βοήθεια προς την Ουκρανία και να κουραστούν από αυτήν». Σημείωνε ότι οι ηγέτες της Γερμανίας, της Γαλλίας, και του Ηνωμένου Βασιλείου είχαν αρχίσει να πιέζουν τον Ζελένσκι να διαπραγματευτεί με την Ρωσία, ενώ υπήρχαν επίσης φωνές στις Ηνωμένες Πολιτείες που ζητούσαν τον τερματισμό της βοήθειας προς την Ουκρανία και την ανάγκη επίτευξης ειρηνευτικού διακανονισμού. Επαναλαμβάνοντας αυτή την γραμμή σκέψης στην τηλεφωνική του επικοινωνία με τον Ζελένσκι τον Απρίλιο, ο Σι σημείωσε ότι «η λογική σκέψη και οι [λογικές] φωνές [είναι] τώρα σε άνοδο» όσον αφορά την σύγκρουση και ότι είναι επομένως σημαντικό «να αδράξουμε την ευκαιρία και να δημιουργήσουμε ευνοϊκές συνθήκες» για μια διευθέτηση.

Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με τις συνεχείς διεθνείς πιέσεις προς την Κίνα να μην παράσχει θανατηφόρο βοήθεια στην Ρωσία, οδήγησαν το μέλος του κινεζικού Πολιτικού Γραφείου, Wang Yi, να προειδοποιήσει στην Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια τον Φεβρουάριο ότι η σύγκρουση θα μπορούσε να «κλιμακωθεί και να παραταθεί». Επανέλαβε την γραμμή του Σι ότι δεν υπάρχουν νικητές στους πολέμους και πρόσθεσε ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία «δεν πρέπει να συνεχιστεί άλλο». Λίγο αργότερα, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών, Qin Gang, δήλωσε ότι η Κίνα ανησυχεί βαθιά πως η σύγκρουση θα μπορούσε να «ξεφύγει από τον έλεγχο» -η πρώτη φορά που το Πεκίνο χρησιμοποίησε αυτήν την φράση.

ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΠΟΡΕΙΑΣ

Αυτές οι μεταβαλλόμενες εκτιμήσεις ανάγκασαν το Πεκίνο να αλλάξει την προσέγγισή του απέναντι στην σύγκρουση στην Ουκρανία. Ενώ προηγουμένως παρέμενε στο περιθώριο, η Κίνα έχει εισέλθει προσεκτικά στην αρένα τους τελευταίους μήνες. Ειδικότερα, η κινεζική κυβέρνηση έχει ως στόχο να παρουσιαστεί ως βασικός παράγοντας που μπορεί να επιλύσει τις διεθνείς συγκρούσεις. Στις 21 Φεβρουαρίου, δημοσίευσε το Έγγραφο Σχεδίου Πρωτοβουλίας για την Παγκόσμια Ασφάλεια (Global Security Initiative Concept Paper), το οποίο περιέγραφε το όραμα του Σι για τον τρόπο επίλυσης των προκλήσεων ασφαλείας που αντιμετωπίζει ο κόσμος. Το έγγραφο υποσχόταν να «εξαλείψει τα βαθύτερα αίτια των διεθνών συγκρούσεων» και να «βελτιώσει την διακυβέρνηση της παγκόσμιας ασφάλειας». Επίσης, επέκρινε την εκτεταμένη παγκόσμια επιρροή της Ουάσινγκτον, υποσχόμενη να αλλάξει το γεγονός ότι οι περιφερειακές και παγκόσμιες εντάσεις έχουν «προκύψει συχνά» υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Τρεις ημέρες αργότερα, η Κίνα δημοσίευσε ένα έγγραφο θέσεων για την Ουκρανία, το οποίο περιγράφει δώδεκα γενικές αρχές για την πολιτική διευθέτηση της σύγκρουσης. Το έγγραφο απηχούσε τα σημεία συζήτησης της Μόσχας, αποφεύγοντας μάλιστα να αναφέρει ότι η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και παραβίασε την κυριαρχία της. Περιελάμβανε όμως σημεία -όπως η ανάγκη σεβασμού της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας- που φαινόταν να λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα της Ουκρανίας.

Η Κίνα πέτυχε μια διπλωματική νίκη σε ένα άλλο μέρος του κόσμου κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου. Στις 10 Μαρτίου, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν ανακοίνωσαν συμφωνία για την αποκατάσταση πλήρων διπλωματικών σχέσεων. Αυτή η σημαντική πρόοδος, όπως ισχυρίστηκαν, επιτεύχθηκε χάρη στην «ευγενή πρωτοβουλία» του Σι και αντιπροσώπευε την πρώτη επιτυχία της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας Ασφάλειας. Στην πραγματικότητα, η Κίνα δεν ξεκίνησε αυτήν την προσπάθεια -οι Ηνωμένες Πολιτείες ενθάρρυναν την Σαουδική Αραβία και το Ιράν να ξεκινήσουν συζητήσεις το 2021. Το πολύ-πολύ, η Κίνα παρείχε έναν φιλόξενο χώρο για να ξεκαθαρίσουν οι δύο χώρες τις διαφορές τους και αντιπροσώπευε ένα ουδέτερο μέρος που θα μπορούσε να πείσει κάθε πλευρά να λειτουργήσει με καλή πίστη. Αλλά είναι πιθανό αυτό το επίτευγμα να έκανε τον Σι να έχει υπερβολική αυτοπεποίθηση για το τι μπορεί να επιτύχει σε άλλα διπλωματικά μέτωπα.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Σι ενέτεινε τις προσπάθειές του στην Ουκρανία. Στις αρχές Μαρτίου, φιλοξένησε τον πρόεδρο της Λευκορωσίας, Αλεξάντρ Λουκασένκο, στενό σύμμαχο του Κρεμλίνου, και στην συνέχεια ταξίδεψε στη Μόσχα για να συναντήσει τον ίδιο τον Πούτιν. Στα τέλη Μαρτίου και τον Απρίλιο, ο Σι συναντήθηκε προσωπικά με έναν αριθμό παγκόσμιων ηγετών ώστε να συζητήσει για την Ουκρανία -επιδιώκοντας να εμπλακεί όχι μόνο με τις ευρωπαϊκές φωνές αλλά και να αναδείξει τις απόψεις των βασικών αναπτυσσόμενων χωρών. Μεταξύ αυτών ήταν και ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος ζήτησε να δημιουργηθεί ένα «G-20 της ειρήνης» αποτελούμενο από ουδέτερες χώρες που θα διαδραματίσει ηγετικό διπλωματικό ρόλο. Στην συνέχεια, στα τέλη Απριλίου, ο Σι κάλεσε τον Ζελένσκι κατόπιν αιτήματος της Ουκρανίας και όρισε έναν ειδικό αντιπρόσωπο για να συνεργαστεί με όλα τα μέρη σχετικά με τον τρόπο επίτευξης πολιτικής λύσης στην σύγκρουση.

Συνολικά, η Κίνα θεωρεί πιθανότατα ότι οι διπλωματικές της προσπάθειες της παρέχουν μεγαλύτερο ρόλο στον καθορισμό της πορείας του πολέμου, τον οποίο αντιλαμβάνεται ότι χειραγωγείται και παρατείνεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η διπλωματία θα μπορούσε να επιτρέψει στο Πεκίνο να εκτρέψει την κριτική, να προσπαθήσει να θέσει ένα νέο αφήγημα σχετικά με την σύγκρουση, και να διαμορφώσει ενδεχομένως την έκβαση με τρόπους που θα ήταν επωφελείς για το ίδιο. Η Κίνα θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει την ικανότητά της να κάθεται με όλα τα μέρη ως διαπραγματευτικό χαρτί για να πιέσει άλλες χώρες να σεβαστούν τα συμφέροντά της. Είναι πιθανό ότι η δημόσια δήλωση του Γάλλου προέδρου, Εμμανουέλ Μακρόν, τον Απρίλιο ότι δεν είναι προς το συμφέρον της Γαλλίας να υποστηρίξει την ατζέντα των ΗΠΑ για την υπεράσπιση της Ταϊβάν υποκινήθηκε τουλάχιστον εν μέρει από την επιθυμία του Παρισιού να διαδραματίσει η Κίνα εποικοδομητικό ρόλο στην Ουκρανία.

ΦΡΟYΔΕΣ ΕΛΠIΔΕΣ;

Ο βαθμός στον οποίο η Κίνα μπορεί να αξιοποιήσει τις διπλωματικές της προσπάθειες προς όφελός της εξαρτάται από το πώς ακριβώς επιδιώκει να προχωρήσει η χώρα. Το Πεκίνο δεν έχει προσφέρει συγκεκριμένες προτάσεις για τον τρόπο επίλυσης της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Και αν η προσέγγισή της κατά την διάρκεια των εξαμερών συνομιλιών για την Βόρεια Κορέα ή η διαμεσολάβησή της μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν χρησιμεύσει ως οδηγός για τις προσπάθειές της στην Ουκρανία, κανείς δεν θα πρέπει να περιμένει από την Κίνα να υποβάλει δημιουργικές διπλωματικές προτάσεις. Ενώ το Πεκίνο ίσως να είναι σε θέση να φέρει και τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, έχει πολύ δρόμο να διανύσει αν θέλει να πείσει την διεθνή κοινότητα ότι είναι πραγματικά ένας ειλικρινής διαμεσολαβητής.

Παρόλο που το Πεκίνο τονίζει την φαινομενικά ουδέτερη ώθησή του για την εξεύρεση ενός δρόμου προς την ειρήνη μέσω του άμεσου διαλόγου, η απεικόνιση των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ ως υποθάλπτοντες την σύγκρουση με την παροχή όπλων στην Ουκρανία είναι μια κρίσιμη πτυχή των μηνυμάτων του. Αυτό το αφήγημα αποσκοπεί στην συσπείρωση του παγκόσμιου Νότου και επιδιώκει να υπονομεύσει τα αμερικανικά και ευρωπαϊκά επιχειρήματα ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να στηρίξει την Ουκρανία ενάντια στην ρωσική εισβολή.

Η πραγματικότητα είναι ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να συνεχίσει τον αγώνα αν η πολιτική, οικονομική και στρατιωτική της υποστήριξή της από το εξωτερικό εξαντληθεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη έχουν ήδη ζητήσει από τις χώρες που ήταν στο περιθώριο να βοηθήσουν στην αναπλήρωση των οπλικών αποθεμάτων της Ουκρανίας, και η πίεση της Κίνας για διάλογο θα μπορούσε να επηρεάσει δυσανάλογα το Κίεβο αν οι χώρες γίνουν επιφυλακτικές. Ταυτόχρονα, η έκκληση της Κίνας για άμεση κατάπαυση του πυρός θα μπορούσε να επιτρέψει στην Ρωσία να παγιώσει τα κέρδη της, την στιγμή που εξακολουθεί να ελέγχει σημαντικά τμήματα του ουκρανικού εδάφους.

Οι εξελισσόμενες συζητήσεις εξωτερικής πολιτικής της Κίνας δεν είναι επίσης ευνοϊκές για την Ουκρανία. Κινέζοι ειδικοί εργάζονται για να επιλύσουν την αντίφαση μεταξύ της έμφασης του Πεκίνου στον σεβασμό της κυριαρχίας και της άρνησής του να περιγράψει την σύγκρουση ως ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ορισμένοι Κινέζοι μελετητές έχουν προτείνει ότι η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα θα πρέπει να θεωρούνται μόνο μια από τις 12 βασικές αρχές που πρέπει να εξισορροπήσει η Κίνα -με άλλα λόγια, όχι η πιο σημαντική ή μια αξία που πρέπει να γίνει απολύτως σεβαστή.

Αλλά αν η Κίνα ήθελε να διατηρήσει την θέση της ότι η αρχή της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας είναι αδιαπραγμάτευτη, τότε η αμφισβήτηση της κυριαρχίας των μετασοβιετικών κρατών από τον Lu Shaye θα μπορούσε να είναι η λύση. Είναι ενδεικτικό ότι παρά την διεθνή καταδίκη των παρατηρήσεων του Lu, το Πεκίνο δεν έχει ακόμη επιπλήξει δημοσίως τον ίδιο με οποιονδήποτε τρόπο πέρα από την αποκήρυξη των σχολίων του. Την περασμένη εβδομάδα, το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας ήρθε μάλιστα να τον υπερασπιστεί διαψεύδοντας τις «ψευδείς πληροφορίες» ότι ο Lu ανακλήθηκε στην Κίνα.

Τα σχόλια του Lu είναι στην πραγματικότητα σύμφωνα με το πνεύμα δύο κινεζικών σημείων συζήτησης: ότι η Ρωσία είχε «νόμιμες ανησυχίες ασφαλείας» για να χρησιμοποιήσει βία εναντίον της Ουκρανίας και ότι η κρίση στην Ουκρανία προκλήθηκε από «βαθύ ιστορικό υπόβαθρο και πολύπλοκους ρεαλιστικούς λόγους». Με άλλα λόγια, το Πεκίνο θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η εισβολή της Ρωσίας το 2022 δεν ξεκίνησε στην πραγματικότητα την σύγκρουση στην Ουκρανία. Αν αυτό ισχύει, η Ρωσία δεν είναι ο μόνος επιτιθέμενος και η επίλυση της σύγκρουσης απαιτεί να πάμε πιο πίσω στην ιστορία, σε μια εποχή που η Ουκρανία (και η Κριμαία) ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει την προώθηση μιας πολιτικής διευθέτησης όπου η Ρωσία διατηρεί τον έλεγχο των τμημάτων της Ουκρανίας που έχει κατακτήσει.

Η Κίνα δεν χρειάζεται να υποστηρίξει ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν ηθικά σωστή -και τέτοια επιχειρήματα είναι πιθανό να απορριφθούν από την Δύση. Η Κίνα χρειάζεται απλώς να συσκοτίσει τα αίτια του πολέμου προκειμένου να θέσει υπό αμφισβήτηση το ηθικό πλεονέκτημα των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης. Είναι πιθανό το Πεκίνο να ποντάρει στην αυξανόμενη Δυτική διαίρεση και κόπωση καθώς η σύγκρουση παρατείνεται, γεγονός που θα μπορούσε να επιτρέψει στις χώρες του παγκόσμιου Νότου να αυξήσουν την πίεση προς την Δύση να τερματίσει τον πόλεμο. Καθώς οι ρωσικές και ουκρανικές δυνατότητες εξαντλούνται περαιτέρω, και οι δύο πλευρές θα μπορούσαν να βρεθούν να αναζητούν μια διέξοδο από τον πόλεμο.

ΕΝΑΣ ΑΜΦΙΒΟΛΟΣ ΕΙΡΗΝΟΠΟΙΟΣ

Η διεθνής κοινότητα δεν θα πρέπει να εναποθέσει πολλές ελπίδες στις διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Κίνας, ούτε να μεταβάλει τις υπάρχουσες προσπάθειες αποτροπής της ρωσικής επιθετικότητας ή δημιουργίας συνθηκών για τον τερματισμό της σύγκρουσης. Οι προσπάθειες της Κίνας είναι πιθανό να είναι υψηλού προφίλ αλλά αργές και αμφίβολες στην ουσία.

Το Πεκίνο γνωρίζει ότι θα είναι απίστευτα δύσκολο να επιτευχθεί οποιοσδήποτε τύπος πολιτικής διευθέτησης και δεν θέλει να κατηγορηθεί αν οι προσπάθειές του αποτύχουν. Ταυτόχρονα, θέλει να πιστωθεί την όποια πρόοδο μπορεί να επιτευχθεί. Αυτές οι αντιθετικές τάσεις είναι εμφανείς στην δήλωση του Σι ότι η Κίνα «δεν δημιούργησε την κρίση στην Ουκρανία, ούτε είναι μέρος της κρίσης» και στον ισχυρισμό του ότι το Πεκίνο δεν μπορεί να «καθίσει άπραγο» καθώς η σύγκρουση κλιμακώνεται.

Το Πεκίνο δεν έχει επίσης δείξει καμία προθυμία να επιβάλει κόστος στη Μόσχα αν το Κρεμλίνο αρνηθεί να ακολουθήσει την διπλωματική του καθοδήγηση. Αυτόν τον Μάρτιο, ο Σι και ο Πούτιν εξέδωσαν κοινή δήλωση στην οποία απέρριπταν την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στο εξωτερικό. Αλλά όταν ο Πούτιν δήλωσε λίγες ημέρες αργότερα ότι θα τοποθετήσει πυρηνικά όπλα στην Λευκορωσία, η Κίνα απέφυγε σε μεγάλο βαθμό να τον επικρίνει.

Η Κίνα θα προχωρήσει προσεκτικά. Θα είναι επιφυλακτική στο να προσφέρει οτιδήποτε περισσότερο από το να φέρει την Ουκρανία και την Ρωσία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πράγματι, το Πεκίνο πιθανότατα θα επικεντρωθεί στην εξισορρόπηση των αντικρουόμενων προτεραιοτήτων του -από τη μια πλευρά να διατηρήσει την σχέση του με τη Μόσχα και από την άλλη να μην αποξενώσει εντελώς τις ευρωπαϊκές χώρες- κάνοντας ακριβώς όσα είναι αρκετά για να εκτρέψει την κριτική για τον ρόλο του. Η Κίνα θέλει να δείξει ότι είναι χρήσιμη, αλλά δεν θέλει να διακινδυνεύσει να κατηγορηθεί ότι προωθεί τα συμφέροντα της μιας πλευράς έναντι των συμφερόντων της άλλης στην διπλωματική διαδικασία.

Αν το Πεκίνο τελικά προσφέρει συγκεκριμένες προτάσεις για την διευθέτηση του πολέμου, υπάρχει ο κίνδυνος ακόμη και φαινομενικά ουδέτερες προτάσεις, όπως το πάγωμα των μαχών εκεί όπου βρίσκονται τώρα, να δώσουν προτεραιότητα στα συμφέροντα της Ρωσίας. Το Πεκίνο σηματοδοτεί ότι θέλει να διαδραματίσει έναν πιο ενεργό διπλωματικό ρόλο, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι δραστηριοποιείται σε μια αρένα όπου έχει μικρή εμπειρία.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/united-states/xi-jinping-says-he-preparin...
[2] https://www.foreignaffairs.com/ukraine/how-russia-decides-go-nuclear

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/china/can-china-thread-needle-ukraine

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition