Η λιμενική ισχύς της Κίνας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η λιμενική ισχύς της Κίνας

Το ναυτιλιακό δίκτυο που συντηρεί την παγκόσμια στρατιωτική εμβέλεια του Πεκίνου

Τα τελευταία χρόνια, οι αξιωματούχοι εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ έχουν επικεντρωθεί έντονα στην αυξανόμενη στρατιωτική ισχύ της Κίνας. Έχοντας να αντιμετωπίσει έναν τόσο ισχυρό αντίπαλο από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουάσιγκτον περιγράφει πλέον το Πεκίνο, όπως το έθεσε η Ετήσια Αξιολόγηση Απειλών των ΗΠΑ (U.S. Annual Threat Assessment) τον Φεβρουάριο, ως «σχεδόν ισότιμο ανταγωνιστή». Για τον αμερικανικό στρατό, η Κίνα έχει γίνει επίσης μια «πρόκληση βηματισμού», το μέτρο σύγκρισης για το πόσο γρήγορα και πόσο μακριά πρέπει να προσαρμοστεί για να παρέχει αποτελεσματική άμυνα σε ένα πιο ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα.

23052023-1.jpg

Ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, και ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στο λιμάνι του Πειραιά, στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο του 2019. Orestis Panagiotou / Reuters
------------------------------------------------------

Ωστόσο, η αμερικανική αμυντική στρατηγική φαίνεται να είναι ανεπαρκώς προσαρμοσμένη στις κεντρικές προκλήσεις που θέτει η Κίνα. Ο ιλιγγιώδης εκσυγχρονισμός του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (People’s Liberation Army -PLA), ο οποίος προβάλλεται στο εντυπωσιακό ναυτικό του σε βαθέα ύδατα και στις ολοένα και πιο θανατηφόρες πυραυλικές δυνάμεις του, συσκοτίζει ένα άλλο, εξίσου σημαντικό θεμέλιο της παγκόσμιας προβολής ισχύος της Κίνας: την οικονομική της θέση. Η Κίνα όχι μόνο είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος πολλών χωρών, αλλά παρέχει πλέον και μεγάλο μέρος της κρίσιμης υποδομής που επιτρέπει το διεθνές εμπόριο. Αυτή η ελεγκτική επιρροή είναι ιδιαίτερα έντονη στις θαλάσσιες μεταφορές, στις οποίες κινεζικές επιχειρήσεις με στενούς δεσμούς με το Πεκίνο έχουν καταστεί ηγέτες στην χρηματοδότηση, τον σχεδιασμό, την κατασκευή, την λειτουργία, και την ιδιοκτησία λιμενικών τερματικών σταθμών σε όλο τον κόσμο.

Αυτό το θαλάσσιο δίκτυο έχει κρίσιμες συνέπειες για την προβολή ισχύος της Κίνας. Όσον αφορά τον στρατό του, το Πεκίνο δεν θα μπορέσει να αντιγράψει την παγκόσμια στάση της Ουάσινγκτον. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα δεν έχει την ικανότητα να διατηρεί προωθημένες δυνάμεις που λειτουργούν από ένα δίκτυο υπερπόντιων βάσεων σε όλο τον κόσμο. Ο PLA δημιούργησε την πρώτη του ξένη στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί το 2017. Έξι χρόνια μετά, παρά τις σημαντικές προσπάθειες που καταβάλλει για να το πράξει, το Πεκίνο δεν έχει ακόμη δημιουργήσει άλλη μια. Αντ' αυτού, έχει γίνει αθόρυβα ένας «ανταγωνιστής της προβλήτας», αξιοποιώντας την διπλή πολιτικο-στρατιωτική χρήση του εκτεταμένου διεθνούς δικτύου υποδομών ωκεάνιων λιμένων των κινεζικών εταιρειών για να ενισχύσει την εμβέλεια των ενόπλων δυνάμεών του.

ΑΠΟ ΤΑ ΚΟΝΤΕΙΝΕΡ ΣΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ

Κινεζικές εταιρείες κατέχουν ή λειτουργούν σήμερα τερματικούς σταθμούς σε σχεδόν εκατό εμπορικά λιμάνια που καλύπτουν κάθε μεγάλη περιοχή του κόσμου. Η κύρια δραστηριότητα του λιμενικού δικτύου της Κίνας παραμένει το διεθνές εμπόριο, αλλά αυτή η κρίσιμη υποδομή υποστηρίζει επίσης τις παγκόσμιες επιχειρήσεις του PLA. Φυσικά, οι εμπορικές λιμενικές εγκαταστάσεις δεν είναι συνήθως σχεδιασμένες για να επιτρέπουν στρατιωτικές δυνατότητες υψηλού επιπέδου. Αλλά σχεδόν κάθε εμπορικό λιμάνι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξυπηρέτηση μιας σειράς στρατιωτικών αποστολών -και η Κίνα έχει αρχίσει να κάνει ακριβώς αυτό.

Για παράδειγμα, η έρευνά μας έδειξε ένα αναδυόμενο μοτίβο πολεμικών πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού του PLA (PLAN) τα οποία κάνουν τακτική χρήση δεκάδων υπερπόντιων τερματικών σταθμών που ανήκουν και λειτουργούν από κινεζικές εταιρείες. Σε αυτά τα λιμάνια, τα κινεζικά στρατιωτικά σκάφη όχι μόνο επιδεικνύουν την σημαία τους για διπλωματία, αλλά και ανεφοδιάζονται με καύσιμα και προμήθειες, και ακόμη υποβάλλονται σε εξειδικευμένη συντήρηση και επισκευές. Μεταξύ των εγκαταστάσεων που χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς αυτούς είναι τα λιμάνια της Σιγκαπούρης, του Νταρ ες Σαλάμ στην Τανζανία, και του Πειραιά στην Ελλάδα. Και το δίκτυο εμπορικών λιμένων της Κίνας παρέχει ήδη υλικοτεχνική υποστήριξη και υποστήριξη πληροφοριών για την διατήρηση του αυξανόμενου φάσματος αποστολών του PLA μακριά από τις κινεζικές ακτές.

Η επέκταση των παγκόσμιων λιμένων του Πεκίνου είναι πρωτίστως ένα οικονομικό φαινόμενο, το οποίο καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από εμπορικούς παράγοντες. Περισσότερο από το 90% του εμπορικού εμπορίου της Κίνας είναι θαλάσσιο -υπερβαίνοντας σημαντικά τον παγκόσμιο μέσο όρο του 80%. Τα θαλάσσια λιμάνια σε όλο τον κόσμο αποτελούν βασικούς αγωγούς για τις τεράστιες εισαγωγές ενέργειας, ορυκτών, γεωργικών προϊόντων, και άλλων παγκόσμιων εμπορευμάτων της Κίνας. Οι σύγχρονοι τερματικοί σταθμοί εμπορευματοκιβωτίων και τα υπερμεγέθη πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων διευκολύνουν την εξαγωγή τεράστιων ποσοτήτων κινεζικών προϊόντων. Ο κεντρικός ρόλος του διεθνούς εμπορίου στο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας χάραξε την πορεία του Πεκίνου προς μια δεσπόζουσα θέση στην παγκόσμια βιομηχανία θαλάσσιων μεταφορών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Drewry Maritime Research και της δικής μας έρευνας, από το 2022, κινεζικές εταιρείες κατέχουν ή διαχειρίζονται έναν ή περισσότερους τερματικούς σταθμούς σε 36 από τα 100 μεγαλύτερα λιμάνια κοντέινερ στον κόσμο. Επιπλέον 25 από αυτά βρίσκονται στην ηπειρωτική Κίνα, γεγονός που καθιερώνει την παρουσία της Κίνας στο 61% των πιο ενεργών διεθνών ναυτιλιακών κόμβων του κόσμου. Η ίδια η ηπειρωτική Κίνα φιλοξενεί οκτώ από τα δέκα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου με βάση την συνολική χωρητικότητα φορτίου και επτά από τα δέκα μεγαλύτερα λιμάνια με βάση την διακίνηση. Μέχρι το τέλος του 2022, οι κινεζικές επιχειρήσεις είχαν αποκτήσει ιδιοκτησία ή/και επιχειρησιακά μερίδια σε 95 λιμάνια σε 53 χώρες, καλύπτοντας όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική.

Όμως, η ώθηση της Κίνας στα παγκόσμια λιμάνια έχει υποκινηθεί από στρατηγικές και οικονομικές προτεραιότητες. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα κατέστησε την εδραίωση μιας ισχυρής θέσης στις παγκόσμιες αγορές και στους φυσικούς πόρους κεντρικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής, προσφέροντας κίνητρα και υλική υποστήριξη στις κινεζικές επιχειρήσεις για να επεκταθούν γρήγορα σε τομείς όπως τα λιμάνια και οι θαλάσσιες μεταφορές. Το 2013, ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, αναβάθμισε και ενίσχυσε αυτές τις προσπάθειες, εγκαινιάζοντας την Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative -BRI), μια παγκόσμια εκστρατεία για την οικοδόμηση συνδέσεων μεταξύ της Κίνας και του κόσμου μέσω του εμπορίου, των επενδύσεων, και των υποδομών. Οι πολιτικές αυτές βοήθησαν τις κινεζικές επιχειρήσεις στον τομέα των λιμένων να εξελιχθούν από αμιγώς εγχώριοι παίκτες σε παγκόσμιους ηγέτες του κλάδου.

Για το Πεκίνο, οι παράγοντες που καθιστούν τα λιμάνια εμπορικά ελκυστικά -η εγγύτητα σε βασικές αγορές και πόρους, οι μεγάλες ναυτιλιακές γραμμές, και τα θαλάσσια σημεία απομόνωσης- τα καθιστούν επίσης πολύτιμα για την προβολή της ναυτικής ισχύος. Ενώ οι κινεζικές επιχειρήσεις έχουν ενίοτε διατηρήσει μακροπρόθεσμα έργα με μικρή προφανή εμπορική αξία, όπως το λιμάνι Γκουαντάρ στο Πακιστάν και το λιμάνι Χαμπαντότα στην Σρι Λάνκα, έχουν επίσης επιδιώξει άλλα έργα με σαφή λογική της αγοράς και αμελητέο δυναμικό για απροκάλυπτη στρατιωτική χρήση, όπως το λιμάνι του Λος Άντζελες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ωστόσο, υπάρχουν τόσο εμπορικές όσο και στρατηγικές προτεραιότητες: το διεθνές εμπόριο είναι ζωτικής σημασίας για την εθνική ευημερία και τα λιμάνια είναι απαραίτητα για το διεθνές εμπόριο. Έτσι, η κινεζική κυβέρνηση, στην εθνική στρατιωτική στρατηγική του 2015, ανέθεσε στον PLA το «στρατηγικό καθήκον» να προστατεύσει αυτά τα υπερπόντια συμφέροντα και τις εμπορικές ροές.

Τα εμπορικά λιμάνια έχουν γίνει βασικές πλατφόρμες εφοδιασμού για τις παγκόσμιες επιχειρήσεις του PLA. Σε αυτές τις κινεζικής ιδιοκτησίας και εκμετάλλευσης εγκαταστάσεις, τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού μπορούν να αναπληρώνουν εξειδικευμένο πετρέλαιο, έλαια, και λιπαντικά˙ να εφοδιάζουν στρατιωτικό υλικό, εξοπλισμό, και προσωπικό˙ και σε ορισμένες εγκαταστάσεις, ακόμη και να υποβάλλονται σε συντήρηση και επισκευή. Οι υπερπόντιες λιμενικές εγκαταστάσεις πιθανότατα αυξάνουν επίσης τις δυνατότητες πληροφοριών του Πεκίνου, επειδή οι Κινέζοι φορείς εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών αποκτούν αποκλειστικές πληροφορίες σχετικά με τις κινήσεις των πλοίων και τις εμπορικές συναλλαγές. Αυτά τα συγκεντρωτικά δεδομένα είναι ακόμη πιο πολύτιμα όταν παρακολουθούνται τα στρατιωτικά φορτία και οι δραστηριότητες στο λιμάνι. Επειδή τα κινεζικής ιδιοκτησίας λιμάνια βρίσκονται συχνά μαζί με τις στρατιωτικές βάσεις των χωρών υποδοχής -όπως στην Χάιφα στο Ισραήλ- οι εμπορικοί τερματικοί σταθμοί τούς προσφέρουν βολικές τοποθεσίες για την παρατήρηση των επιχειρησιακών ρουτινών, του προσωπικού, των απαιτήσεων, και των μετακινήσεων άλλων στρατιωτικών δυνάμεων.

Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο ο PLA θα μπορούσε να επιχειρεί αποτελεσματικά από το υπερπόντιο εμπορικό δίκτυο λιμένων της Κίνας σε καιρό πολέμου είναι μάλλον περιορισμένος. Μια τέτοια στρατιωτική χρήση θα ενέπλεκε και την χώρα υποδοχής, μετατρέποντάς την ενδεχομένως σε εμπόλεμη χώρα. Και δεδομένου ότι η Κίνα δεν διαθέτει στρατιωτικές συμμαχίες και αμυντικές συμφωνίες με τις χώρες υποδοχής, είναι απίθανο ότι ο PLA θα εξαρτιόταν από λιμενικές εγκαταστάσεις διπλής χρήσης σε περίπτωση σύγκρουσης. Η έλλειψη τέτοιων επίσημων δεσμεύσεων ασφαλείας καθιστά επίσης λιγότερο πιθανό να παρέμβει η Κίνα σε συγκρούσεις στο εξωτερικό, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για ειδικές πλατφόρμες ετοιμότητας για μάχη.

Αλλά η στρατιωτική ισχύς σε καιρό ειρήνης που προβάλλουν τα πλοία του πολεμικού ναυτικού του PLA μέσω του παγκόσμιου λιμενικού δικτύου της Κίνας αναδιαμορφώνει ήδη το διεθνές τοπίο ασφαλείας. Η διαρκής στρατιωτική παρουσία του PLA σε στρατηγικά σημαντικές τοποθεσίες μπορεί να αναγκάσει άλλους ναυτικούς να αλλάξουν την στάση και την ρουτίνα των δυνάμεών τους, να επηρεάσει τις παγκόσμιες αντιλήψεις για τις στρατιωτικές δυνατότητες της Κίνας, και ενδεχομένως να αποτρέψει άλλα κράτη από το να προκαλέσουν την Κίνα για να προστατεύσουν τα οικονομικά τους περιουσιακά στοιχεία και συμφέροντα. Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε την φύση και την έκταση της λιμενικής δραστηριότητας της Κίνας και τον τρόπο με τον οποίο εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Πεκίνου.

ΖΩΤΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΣΥΜΦΟΡΗΣΗΣ

Οι κινεζικές εταιρείες κατέχουν και λειτουργούν πλέον λιμενικούς τερματικούς σταθμούς σε κάθε ήπειρο και μεγάλο ωκεανό. Το δίκτυο αυτό είναι πιο πυκνό κατά μήκος των εμπορικών θαλάσσιων οδών που συνδέουν την Κίνα με τις εισαγωγές φυσικών πόρων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, και με τις κύριες εξαγωγικές αγορές της στην Μεσόγειο. Ειδικότερα, πάνω από τα μισά ξένα λιμάνια στα οποία συμμετέχει μια κινεζική εταιρεία βρίσκονται κατά μήκος της θαλάσσιας οδού που εκτείνεται από τις ακτές της Κίνας μέσω της Θάλασσας της Νότιας Κίνας και του Στενού της Μάλακκα, διασχίζει τον Ινδικό Ωκεανό, συνδέεται με τον Περσικό Κόλπο ή διοχετεύεται μέσω της Ερυθράς Θάλασσας και της Διώρυγας του Σουέζ στην Μεσόγειο Θάλασσα.

Οι αναλυτές του PLA και της βιομηχανίας αποκαλούν αυτή την κύρια θαλάσσια γραμμή επικοινωνίας Ανατολής-Δύσης «θαλάσσια γραμμή ζωής» της Κίνας, επειδή συνδέει την Κίνα με τη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της στην Ευρώπη και με τις εισαγωγές φυσικών πόρων από τον Περσικό Κόλπο και την Αφρική. Η κινεζική κυβέρνηση έχει αποκαλέσει την διασφάλιση των γραμμών εφοδιασμού της κατά μήκος αυτής της διαδρομής ως «στρατηγικό καθήκον» που πρέπει να εκπληρώσει ο PLA -αλλά χωρίς πρόσβαση στις εξειδικευμένες στρατιωτικές βάσεις που συνήθως απαιτούνται για εκτεταμένες αποστολές εκτός περιοχής. Πολύ περισσότερα από τα μισά από τα υπερπόντια λιμενικά έργα της Κίνας -το 57%- βρίσκονται επίσης κοντά σε μεγάλα θαλάσσια σημεία συμφόρησης, όπως τα Στενά του Ορμούζ και τα Στενά της Μάλακκα. Οι λιμενικές εγκαταστάσεις των κινεζικών εταιρειών που εκτείνονται σε όλο τον κόσμο τοποθετούν το κινεζικό ναυτικό σε θέση να επιτηρεί και ενδεχομένως να αρνείται τις ναυτικές και εμπορικές ροές μεταξύ των μεγάλων υδάτινων σωμάτων του κόσμου.

Η στρατιωτική πρόσβαση που αποκτά ο PLA από αυτά τα λιμάνια είναι ζωτικής σημασίας για την ικανότητά του να προστατεύει τα εμπορικά συμφέροντα της Κίνας στο εξωτερικό. Οι περιπλεγμένες θαλάσσιες διαδρομές που συνδέουν την παράκτια Κίνα με τις μεγάλες αγορές και τα στρατιωτικά θέατρα του κόσμου σημαίνουν ότι το κινεζικό ναυτικό χρειάζεται τοπικές λιμενικές εγκαταστάσεις για να επιχειρεί μακριά από την περιοχή. Για το Πεκίνο, η χρήση σταθερών τερματικών θέσεων που ελέγχονται από έμπιστους πράκτορες και των οποίων τα τεχνικά χαρακτηριστικά είναι γνωστά, προσφέρει πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια και αξιοπιστία από τις ad hoc επισκέψεις σε φιλικά λιμάνια.

Φυσικά, η άνοδος των κινεζικών εμπορικών εταιρειών στην παγκόσμια λιμενική βιομηχανία δεν σημαίνει απαραίτητα μεγαλύτερη προβολή ισχύος για τον κινεζικό στρατό. Αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των συμμάχων και εταίρων των ΗΠΑ, όπως η Γαλλία και η Ιαπωνία, κατέχουν και λειτουργούν επίσης μεγάλα δίκτυα λιμένων, καθώς και ναυτιλιακές γραμμές, σε όλο τον κόσμο. Αυτό που καθιστά την θέση της Κίνας μοναδική, ωστόσο, είναι η κυριαρχία του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος στο πολιτικοοικονομικό σύστημα της Κίνας και η ικανότητά του να επιβάλλει τους στόχους ασφαλείας του στην συμπεριφορά των επιχειρήσεων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Για τον σκοπό αυτό, το Πεκίνο έχει καταβάλει ξεκάθαρες προσπάθειες για την καλύτερη αξιοποίηση του δικτύου εμπορικών λιμένων των κινεζικών επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση της ευρύτερης εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.

Η κινεζική κυβέρνηση έχει πολλαπλούς τρόπους να ασκεί επιρροή στις κινεζικές εταιρείες στο εξωτερικό. Σε οργανωτικό επίπεδο, μπορεί να το κάνει αυτό μέσω της κρατικής ιδιοκτησίας. Οι κρατικές επιχειρήσεις ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στις κατευθύνσεις του Πεκίνου, επειδή το κράτος είναι ο κύριος -και σε ορισμένες περιπτώσεις ο μοναδικός- μέτοχός τους. Αν και το Πεκίνο καθοδηγεί τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις κρατικές επιχειρήσεις μέσω κρατικών επιδοτήσεων, εξωθεσμικού ελέγχου, και της συμμετοχής των στελεχών σε πολιτικά όργανα, η ιδιοκτησία παραμένει ένας μοναδικά ισχυρός μοχλός επιρροής του κομματικού κράτους. Ειδικότερα, στον τομέα των λιμένων, η συγκέντρωση της κινεζικής ιδιοκτησίας σε τρεις μόνο ομίλους έχει δώσει στο Πεκίνο ιδιαίτερη επιρροή. Αυτές οι εταιρείες -η COSCO Shipping Ports, η China Merchants Port (CMPort), και η Hutchison Ports (Hutchison)- αντιπροσωπεύουν σήμερα σχεδόν το 80% των συμμετοχών της Κίνας σε υπερπόντιους λιμένες. Τόσο ως κεντρική κρατική επιχείρηση όσο και ως δυναμικός παγκόσμιος παίκτης στον τομέα των μεταφορών και της εφοδιαστικής, η COSCO υπόκειται πιθανότατα στην πιο άμεση επιρροή του Πεκίνου από αυτές τις τρεις μεγάλες κινεζικές επιχειρήσεις. Η CMPort -η οποία έχει επιδιώξει μερικές από τις πιο φιλόδοξες και εμφανείς κινεζικές λιμενικές αναπτύξεις, όπως στο Τζιμπουτί και στην Χαμπαντότα [Σρι Λάνκα]- ανήκει στην κεντρική κυβέρνηση αλλά εδρεύει στο Χονγκ Κονγκ. Η Hutchison έχει επίσης την έδρα της στο Χονγκ Κονγκ και είναι η ιδιωτική θυγατρική του ομίλου CK Hutchison˙ τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, έχει χάσει μεγάλο μέρος της σχετικής αυτονομίας της από το Πεκίνο.

Το Πεκίνο μπορεί επίσης να ασκήσει επιρροή σε αυτές τις εταιρείες μέσω των διορισμών προσωπικού και της συμμετοχής σε κομματικές επιτροπές. Στις κρατικές επιχειρήσεις όπως η COSCO και το China Merchants Group, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα διορίζει τα ανώτατα στελέχη τους -τον πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου, τον γραμματέα του κόμματος, και τον γενικό διευθυντή. Το κράτος χρησιμοποιεί επίσης κοινούς διορισμούς, όπως αυτός του προέδρου του διοικητικού συμβουλίου και του γραμματέα του κόμματος, με τον οποίο ένα και μόνο πρόσωπο κατέχει ταυτόχρονα κορυφαίες διευθυντικές και κομματικές ηγετικές θέσεις. Η λογική είναι απλή: έλεγχος του ηγέτη, έλεγχος της επιχείρησης. Οι κομματικές επιτροπές των εταιρειών μπορούν επίσης να διαμορφώνουν την εταιρική συμπεριφορά μέσω της εξουσίας τους στο να συζητούν σημαντικές αποφάσεις -συμπεριλαμβανομένων σημαντικών δραστηριοτήτων της εταιρείας ή θεμάτων που αφορούν την εθνική ασφάλεια- πριν αυτές πάνε στο διοικητικό συμβούλιο για τελική απόφαση.

Ένας αυξανόμενος όγκος κινεζικών νόμων και κανονισμών απαιτεί από τις κινεζικές εταιρείες να διαθέτουν τα περιουσιακά τους στοιχεία για στρατιωτική χρήση. Αυτό περιλαμβάνει νόμους και κανονισμούς για την αμυντική κινητοποίηση και τις μεταφορές οι οποίοι επιτρέπουν άμεσα την στρατιωτική χρήση ιδιωτικών εκμεταλλεύσεων. Οι κινεζικές Αρχές έχουν περαιτέρω απαιτήσει από τις κινεζικές επιχειρήσεις να κατασκευάσουν και να διατηρήσουν υποδομές και εργατικό δυναμικό που μπορούν να ικανοποιήσουν αιτήματα για στρατιωτική χρήση. Ο νόμος για την Κινητοποίηση της Εθνικής Άμυνας, ο νόμος για τις Μεταφορές της Εθνικής Άμυνας, και οι σχετικοί κανονισμοί εκφράζουν σαφώς την πρόθεση του κομματικού κράτους να χρησιμοποιήσει πολιτικούς πόρους για στρατιωτικούς σκοπούς.

Η κινεζική νομοθεσία επιβάλλει επίσης την συντήρηση ορισμένων πολιτικών περιουσιακών στοιχείων και την διάθεσή τους στον PLA, αν η κυβέρνηση διατάξει στρατιωτική κινητοποίηση. Για παράδειγμα, το άρθρο 4 του νόμου του 2010 για την αμυντική κινητοποίηση θεσπίζει «τις αρχές του συνδυασμού του πολιτικού με τον στρατιωτικό τομέα, του συνδυασμού της παραγωγής σε καιρό ειρήνης με την παραγωγή σε καιρό πολέμου, και της ενσωμάτωσης του στρατού στις πολιτικές υποθέσεις». Το άρθρο 36 του νόμου περί αμυντικών μεταφορών του 2017 ορίζει περαιτέρω ότι οι κινεζικές επιχειρήσεις μπορεί να απαιτηθεί να υποστηρίξουν «αμυντικές μεταφορές μεγάλων αποστάσεων και μεγάλης κλίμακας». Άλλοι κανονισμοί και βιομηχανικά μέτρα συμπληρώνουν αυτήν την εθνική νομοθεσία, όπως οι απαιτήσεις ότι ο εξοπλισμός των πολιτικών λιμένων, οι δρόμοι, και οι εγκαταστάσεις πληρούν τα πρότυπα στρατιωτικής μηχανικής.

Επιπλέον, από το 2015, το Πεκίνο έχει προβεί σε σαρωτικές στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις που έχουν ενσωματώσει περαιτέρω τα μη στρατιωτικά περιουσιακά στοιχεία και εγκαταστάσεις στην επιχειρησιακή ρουτίνα του PLA. Οι στρατιωτικοί διοικητές εξουσιοδοτούνται να συνεργάζονται απευθείας με τις μεταφορικές επιχειρήσεις σχετικά με τα περιουσιακά τους στοιχεία στο εξωτερικό, να χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις τους για την προ-τοποθέτηση πόρων, να διαχειρίζονται εξειδικευμένα ανταλλακτικά, καύσιμα, και ενδεχομένως πυρομαχικά, και να απαλλοτριώνουν περιουσιακά στοιχεία της επιχείρησης, αν αυτό κρίνεται απαραίτητο για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η συγκέντρωση των υπερπόντιων λιμενικών εγκαταστάσεων της Κίνας σε μια μικρή χούφτα κινεζικών επιχειρήσεων διευκολύνει αυτήν την διαδικασία.

O ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΧΑΜΠΑΝΤΟΤΑ

Για να είναι στρατηγικά χρήσιμα για την Κίνα τα υπερπόντια λιμενικά περιουσιακά στοιχεία, οι κινεζικές επιχειρήσεις πρέπει πρώτα να τα αποκτήσουν και στην συνέχεια να ασκήσουν κάποιο βαθμό ελέγχου σε αυτά. Οι πλειοψηφικές συμμετοχές ή η αποκλειστική ιδιοκτησία των μισθώσεων ή παραχωρήσεων τερματικών σταθμών παρέχει στις κινεζικές επιχειρήσεις τη μεγαλύτερη διακριτική ευχέρεια όσον αφορά τον τρόπο χρήσης των λιμένων. Μια κινεζική εταιρεία είναι ο κύριος μέτοχος σε τουλάχιστον έναν τερματικό σταθμό σε 55 από τους 95 υπερπόντιους λιμένες με συμμετοχή κινεζικής εταιρείας, και 24 από αυτούς της ανήκουν εξ ολοκλήρου. Με την πλειοψηφία ή την αποκλειστική ιδιοκτησία, η διοίκηση της κινεζικής εταιρείας μπορεί γενικά να δίνει προτεραιότητα σε ορισμένα πλοία και φορτία και να καθορίζει την διαθεσιμότητα καυσίμων, ανταλλακτικών, και εξοπλισμού στην προβλήτα.

Σε περιπτώσεις όπου κινεζικές εταιρείες έχουν τον επιχειρησιακό έλεγχο ενός ολόκληρου εμπορικού λιμένα, είναι δυνατή η πιο εκτεταμένη στρατιωτική χρήση. Σε περίπου 29 υπερπόντια λιμάνια, κινεζικές εταιρείες διαχειρίζονται όλους τους τερματικούς σταθμούς -για παράδειγμα, στην Χαμπαντότα της Σρι Λάνκα, και στην Κρίμπι του Καμερούν. Από στρατηγική άποψη, ο πλήρης επιχειρησιακός έλεγχος δίνει την δυνατότητα στην κινεζική εταιρεία να καθορίζει την ανάπτυξη του λιμενικού συγκροτήματος στο σύνολό του, να περιορίζει ή να αποκλείει ορισμένα πλοία από την χρήση του, ακόμη και να υποστηρίζει ναυτικές επιχειρήσεις εις βάρος της εμπορικής δραστηριότητας. Οι ακριβείς όροι παραχώρησης είναι στενά συνδεδεμένοι και ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των δικαιοδοσιών, αλλά ο έλεγχος αυτός γενικά παρέχει σημαντική διακριτική ευχέρεια όσον αφορά την καθημερινή χρήση των εγκαταστάσεων.

Οι υπάρχουσες λιμενικές εγκαταστάσεις ποικίλλουν ως προς τον βαθμό στον οποίο πληρούν τα στρατιωτικά πρότυπα, αλλά εκείνες που βρίσκονται υπό τον μεγαλύτερο έλεγχο της Κίνας είναι συχνά οι πλέον κατάλληλες για στρατιωτική χρήση. Για παράδειγμα, η από το 2016 πλειοψηφική ιδιοκτησία της COSCO στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς, στην Ελλάδα, της επέτρεψε να κατευθύνει την ανάπτυξη ολόκληρου του συγκροτήματος, συμπεριλαμβανομένων των αποθηκών και των ναυπηγείων, καθώς και των τερματικών σταθμών χύδην φορτίου, εμπορευματοκιβωτίων, και roll-on/roll-off. Τέτοιες αναβαθμίσεις υποδομών καθιστούν τις εγκαταστάσεις αυτές πιο χρήσιμες για τα πολεμικά πλοία και επιτρέπουν στα κινεζικά πολεμικά πλοία να πραγματοποιούν τεχνικές στάσεις για επισκευές και συντήρηση. Οι δυνάμεις του PLA μπορεί να μην έχουν πολλές ειδικές βάσεις, αλλά κάνουν εντατική χρήση των εμπορικών εγκαταστάσεων για να διατηρήσουν τις παγκόσμιες αποστολές και να υποστηρίξουν πιο εξελιγμένες υπερπόντιες επιχειρήσεις.

Αν και τα μεμονωμένα λιμάνια είναι από μόνα τους σημαντικά, η στρατηγική τους αξία για το Πεκίνο απορρέει κυρίως από την δικτυακή τους φύση. Για παράδειγμα, με τον συντονισμό μεταξύ πολλαπλών τερματικών σταθμών που ανήκουν σε κινεζικές εταιρείες, ο PLA μπορεί να συντηρεί στρατιωτικές επιχειρήσεις σε μια ευρεία γεωγραφική περιοχή. Ένας τέτοιος συντονισμός επιτυγχάνεται ακόμη πιο εύκολα στο πλαίσιο μιας ενιαίας εταιρείας, η οποία μπορεί να διαχειρίζεται άμεσα τις λιμενικές επισκέψεις, τον χώρο των αποβάθρων, την αποθήκευση, και άλλες υπηρεσίες σε όλο το χαρτοφυλάκιο των τερματικών σταθμών της. Οι ολοκληρωμένες μεταφορικές ικανότητες μεγάλων κρατικών ομίλων όπως η COSCO παρέχουν έτσι στον PLA μια σχεδόν ολοκληρωμένη λύση εφοδιαστικής. Παρόλο που τα εμπορικά δίκτυα αυτών των εταιρειών δεν υπάγονται άμεσα στην διοίκηση του PLA, η απόλυτη εξουσία του Πεκίνου πάνω σε αυτά καθιστά τα περιουσιακά τους στοιχεία αξιόπιστα και έτοιμα για πιθανή χρήση.

Καθώς τα συμφέροντα της Κίνας επεκτείνονται σε όλο τον κόσμο, το ίδιο συμβαίνει και με την επιτακτική ανάγκη του Πεκίνου να τα προστατεύσει. Το 2019, Κινέζοι αξιωματούχοι του υπουργείου Άμυνας ανέφεραν ότι η Κίνα είχε 40.000 επιχειρήσεις σε ξένες δικαιοδοσίες, επενδύσεις στο εξωτερικό που ξεπερνούν τα 7 τρισεκατομμύρια δολάρια, πάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες που εργάζονται στο εξωτερικό, και 140 εκατομμύρια ακόμη που ταξιδεύουν στο εξωτερικό κάθε χρόνο. Από την σημερινή κρίση στο Σουδάν μέχρι την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την πανδημία COVID-19, ο κατάλογος των απρόβλεπτων καταστάσεων που απειλούν τους πολίτες, τα περιουσιακά στοιχεία, και το διεθνές εμπόριο της Κίνας συνεχίζει να αυξάνεται. Αντιμέτωποι με την έλλειψη υπερπόντιων βάσεων, οι Κινέζοι στρατιωτικοί σχεδιαστές έχουν καταλήξει να εξαρτώνται από το εμπορικό δίκτυο λιμένων της Κίνας για την προστασία των ευάλωτων συμφερόντων στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τον Deng Xianwu, πλοίαρχο του αμφίβιου πλοίου-δεξαμενή Changbai Shan του PLAN, «όσο υπάρχουν κινεζικές εταιρείες, υπάρχει ένα εγγυημένο σημείο υποστήριξης προωθημένων μεταφορών για τα πολεμικά πλοία».

Τα υπερπόντια λιμάνια παρέχουν στην Κίνα πολύτιμες δυνατότητες εφοδιαστικής και πληροφοριών με δικαιολογημένο υλικό και γεωπολιτικό κόστος. Σε καιρό ειρήνης, οι λειτουργίες υποστήριξης που προσφέρουν αυτά τα λιμάνια μπορεί να είναι επαρκείς για τον PLA για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Κίνας στο εξωτερικό. Σε καιρό πολέμου, η εύλογη χρήση τους θα ήταν αρκετά περιορισμένη -αλλά το ίδιο ισχύει και για τις πολεμικές δυνατότητες του PLA σε θέατρα εκτός της άμεσης περιφέρειας της Κίνας. Οι απομακρυσμένες προωθημένες βάσεις έχουν μικρή άμεση αξία για τις πιθανές συγκρούσεις στις οποίες ο PLA θα μπορούσε να κληθεί να πολεμήσει: μια εισβολή στην Ταϊβάν [1], έναν άλλο συνοριακό πόλεμο με την Ινδία, ή μια τρίτη μάχη με το Βιετνάμ στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Προς το παρόν και για το ορατό μέλλον, το Πεκίνο δεν αντιμετωπίζει πιθανότατα μια στρατηγική επιταγή για την προβολή σκληρής μαχητικής ισχύος πέραν αυτών των κοντινών θεάτρων.

EΝΑΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΧΥ

Το δίκτυο υπερπόντιων εμπορικών λιμένων της Κίνας έχει ήδη δημιουργήσει μια νέα μορφή προβολής ισχύος. Κοιτάζοντας προς το μέλλον, ο PLA εστιάζει στους τρόπους με τους οποίους αυτά τα λιμάνια μπορούν να υποστηρίξουν το αυξανόμενο ρεπερτόριο των εκστρατευτικών επιχειρήσεων της. Παρά την ύφεση των επισκέψεων σε λιμάνια κατά την διάρκεια της πανδημίας COVID-19, οι κινεζικές δυνάμεις συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τα λιμενικά μέσα της Κίνας για μη πολεμικές λειτουργίες, όπως η διοικητική μέριμνα και οι πληροφορίες.

Αλλά αν το Πεκίνο επιλέξει να προβάλλει μαχητική ισχύ υψηλού επιπέδου μέσω εμπορικών λιμένων, θα αντιμετωπίσει ισχυρούς αντίθετους ανέμους. Ο έλεγχος των κινεζικών εταιρειών επί των λιμανιών σε μη συμμαχικές ξένες δικαιοδοσίες είναι δύσκολα ασφαλής σε συνθήκες πολέμου ή κρίσης. Η ισχύς της Κίνας θα παραμείνει περιορισμένη από τις Αρχές της χώρας υποδοχής και ευάλωτη στις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις. Τα ίδια τα λιμάνια είναι σταθεροί στόχοι και έχουν μικρή προστασία από κατευθυνόμενα πλήγματα. Η εξόρυξη ή η βύθιση ακόμη και ενός πλοίου σε έναν δίαυλο προσέγγισης θα μπορούσε να καταστήσει ολόκληρο το λιμάνι μη λειτουργικό. Περαιτέρω, η κυβέρνηση της χώρας υποδοχής θα μπορούσε να αναστείλει τις λιμενικές λειτουργίες ή ακόμη και να προχωρήσει σε κατάσχεση ή εθνικοποίηση των κινεζικών εγκαταστάσεων, αν ξεσπούσε σύγκρουση. Υπάρχουν αναρίθμητα προβλέψιμα και σημαντικά μειονεκτήματα στην προβολή μαχητικής ισχύος από εμπορικά λιμάνια, οπότε ο PLA θα συνεχίσει σχεδόν σίγουρα τις προσπάθειές του να δημιουργήσει περισσότερες ειδικές υπερπόντιες βάσεις για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών υψηλού επιπέδου.

Η Κίνα έχει αποδείξει ότι το γνωστό αγγλοαμερικανικό μοντέλο προβολής ισχύος μέσω υπερπόντιων στρατιωτικών βάσεων δεν είναι η μόνη οδός για την καθιέρωση παγκόσμιας στρατιωτικής παρουσίας. Το Πεκίνο έχει επιδείξει την ικανότητα και την προθυμία του να προβάλλει ισχύ από υπερπόντια εμπορικά λιμάνια. Οι κινεζικές εταιρείες κατέχουν και διαχειρίζονται πλέον ένα τεράστιο χαρτοφυλάκιο τερματικών σταθμών σε όλο τον κόσμο, και αυτά τα περιουσιακά στοιχεία είναι ιδιαίτερα συγκεντρωμένα υπό τον έλεγχο λίγων βασικών παικτών που υπόκεινται σε πολλαπλούς μηχανισμούς επιρροής του κομματικού κράτους. Και η συνεχιζόμενη επέκταση της Κίνας στους παγκόσμιους λιμένες και την βιομηχανία θαλάσσιων μεταφορών δείχνει ότι λίγες χώρες ήταν πρόθυμες να εμποδίσουν τις κινεζικές εταιρείες να λειτουργήσουν ή να αποκτήσουν αυτά τα κρίσιμα περιουσιακά στοιχεία υποδομής, παρά τους γνωστούς κινδύνους για την ασφάλεια. Καθώς η Κίνα επιδιώκει μεγαλύτερο εμπορικό και στρατιωτικό πλεονέκτημα στους ωκεανούς του κόσμου, το εκτεταμένο παγκόσμιο δίκτυο εμπορικών λιμένων της αντανακλά και ενισχύει την αυξανόμενη ισχύ της.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/united-states/xi-jinping-says-he-preparin...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/united-states/chinas-port-power

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition