Ο μύθος της ουδετερότητας

Καθώς ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας εντείνεται, άλλες χώρες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο το δίλημμα να συνταχθούν είτε με την Ουάσιγκτον είτε με το Πεκίνο. Αυτή δεν είναι μια επιλογή που οι περισσότερες χώρες επιθυμούν να κάνουν. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ξένες πρωτεύουσες απολαμβάνουν τα οφέλη της ασφάλειας και της οικονομίας από την συνεργασία τους τόσο με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και με την Κίνα. Οι χώρες αυτές γνωρίζουν ότι η προσχώρηση σε ένα συνεκτικό πολιτικο-οικονομικό μπλοκ θα σήμαινε ότι θα παραιτούνταν από σημαντικά οφέλη από τους δεσμούς τους με την άλλη υπερδύναμη.

Αμερικανική και κινεζική σημαία. Dado Ruvic / Reuters
------------------------------------------------------

«Η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών του Ινδο-Ειρηνικού και των ευρωπαϊκών χωρών δεν θέλουν να παγιδευτούν σε μια αδύνατη επιλογή», παρατήρησε ο Josep Borrell, ο κορυφαίος διπλωμάτης της ΕΕ, σε συνάντηση του Φόρουμ Ινδο-Ειρηνικού, στις Βρυξέλλες το 2022. Ο πρόεδρος των Φιλιππίνων, Ferdinand Marcos, Jr., σημείωσε το 2023 ότι η χώρα του «δεν θέλει έναν κόσμο που χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα [και] ... όπου οι χώρες θα πρέπει να επιλέξουν σε ποια πλευρά θα βρίσκονται». Παρόμοια συναισθήματα έχουν εκφράσει πολλοί ηγέτες, όπως ο Lawrence Wong, αναπληρωτής πρωθυπουργός της Σιγκαπούρης, και ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας πρίγκιπας Faisal bin Farhan al-Saud. Το μήνυμα προς την Ουάσιγκτον και το Πεκίνο είναι σαφές: καμία χώρα δεν θέλει να αναγκαστεί να πάρει μια δυαδική απόφαση μεταξύ των δύο δυνάμεων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έσπευσαν να διαβεβαιώσουν τους συμμάχους τους ότι αισθάνονται το ίδιο. «Δεν ζητάμε από κανέναν να επιλέξει μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας», δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, σε συνέντευξη Τύπου τον Ιούνιο. Ο υπουργός Άμυνας, Λόιντ Όστιν, μιλώντας στον Shangri-La Dialogue της Σιγκαπούρης, επέμεινε ότι η Ουάσινγκτον «δεν ζητά από τους ανθρώπους να επιλέξουν ή από τις χώρες να επιλέξουν μεταξύ ημών και μιας άλλης χώρας». Ο Τζον Κίρμπι, εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου για θέματα εξωτερικής πολιτικής, επανέλαβε το ίδιο ζήτημα τον Απρίλιο: «δεν ζητάμε από τις χώρες να επιλέξουν μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας ή της Δύσης και της Κίνας».

Είναι αλήθεια ότι η Ουάσινγκτον δεν επιμένει σε μια επιλογή «όλα ή τίποτα», «εμείς εναντίον τους», ακόμη και από τους πιο στενούς εταίρους της. Δεδομένων των εκτεταμένων δεσμών που έχουν όλες οι χώρες -συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών- με την Κίνα, η προσπάθεια δημιουργίας ενός συνεκτικού αντι-κινεζικού μπλοκ θα ήταν απίθανο να πετύχει. Ακόμα και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα συμμετείχαν σε μια τέτοια ρύθμιση αν αυτό απαιτούσε τον τερματισμό της οικονομικής τους σχέσης με την Κίνα, κάτι που θα είχε τεράστιο κόστος.

Αλλά ίσως δεν είναι δυνατόν για πολύ ακόμα οι χώρες να παραμείνουν αμέτοχες. Όταν πρόκειται για μια σειρά από τομείς πολιτικής, όπως η τεχνολογία, η άμυνα, η διπλωματία, και το εμπόριο, η Ουάσιγκτον και το Πεκίνο αναγκάζουν πράγματι τους άλλους να πάρουν θέση. Οι χώρες αναπόφευκτα θα εμπλακούν στον ανταγωνισμό των υπερδυνάμεων και θα κληθούν να περάσουν την γραμμή, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Ο αμερικανοκινεζικός ανταγωνισμός είναι ένα αναπόφευκτο χαρακτηριστικό του σημερινού κόσμου και η Ουάσινγκτον θα πρέπει να σταματήσει να προσποιείται το αντίθετο. Αντιθέτως, πρέπει να εργαστεί για να κάνει τις σωστές επιλογές όσο το δυνατόν πιο ελκυστικές.

ΜΕ ΠΟΙΑ ΠΛΕΥΡΑ ΕΙΣΤΕ;

Καθώς ο αμερικανοκινεζικός ανταγωνισμός έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια, οι χώρες βρίσκονται όλο και περισσότερο στην δυσάρεστη θέση να πρέπει να επιλέξουν. Υπό τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, οι Ηνωμένες Πολιτείες άσκησαν σημαντική πίεση στους συμμάχους τους να μην αφήσουν την Huawei, τον κινεζικό γίγαντα των τηλεπικοινωνιών, να κατασκευάσει τα δίκτυα 5G τους. Το Πεκίνο επιθυμούσε φυσικά να διασφαλίσει τις συμφωνίες τηλεπικοινωνιών και πολλές κυβερνήσεις εξέφρασαν ιδιωτικά την ανησυχία ότι ο αποκλεισμός της Huawei θα εξόργιζε την Κίνα. Σε απάντηση, η Ουάσινγκτον έπαιξε σκληρό παιχνίδι. Η κυβέρνηση Τραμπ έφτασε στο σημείο να υποδείξει στην Πολωνία ότι οι μελλοντικές αναπτύξεις αμερικανικών στρατευμάτων ενδέχεται να τεθούν σε κίνδυνο αν η Βαρσοβία συνεργαστεί με την Huawei. Η αμερικανική κυβέρνηση προειδοποίησε την Γερμανία ότι η Ουάσινγκτον θα περιόριζε την ανταλλαγή πληροφοριών αν το Βερολίνο καλωσόριζε την Huawei˙ όχι πολύ αργότερα, ο Κινέζος πρεσβευτής στην Γερμανία υποσχέθηκε αντίποινα κατά γερμανικών εταιρειών αν το Βερολίνο απέκλειε την Huawei. Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης βρέθηκε ανάμεσα στους δύο κορυφαίους εμπορικούς της εταίρους.

Η δυναμική αυτή συνεχίστηκε και υπό τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν. Ο νόμος της κυβέρνησης του 2021 CHIPS and Science Act (Creating Helpful Incentives to Produce Semiconductors (CHIPS) and Science Act, Νόμος για την Δημιουργία Βοηθητικών Κινήτρων για την Παραγωγή Ημιαγωγών και Επιστήμης) προσέφερε περίπου 50 δισεκατομμύρια δολάρια σε ομοσπονδιακές επιδοτήσεις σε αμερικανικούς και ξένους κατασκευαστές ημιαγωγών που παράγονται στις Ηνωμένες Πολιτείες - αλλά μόνο αν απέχουν από οποιαδήποτε «σημαντική συναλλαγή» για την επέκταση της ικανότητάς τους στην παραγωγή τσιπ στην Κίνα για δέκα χρόνια. Αργότερα το ίδιο έτος, η κυβέρνηση Μπάιντεν επέβαλε μονομερώς ελέγχους εξαγωγών σε ημιαγωγούς υψηλής τεχνολογίας που χρησιμοποιούνται στην Κίνα για υπερυπολογιστές. Αρχικά, η Ολλανδία και η Ιαπωνία -οι άλλες κύριες χώρες που εξάγουν εξοπλισμό κατασκευής τσιπ στην Κίνα- δεν συμμετείχαν στη νέα προσέγγιση. Σύντομα, όμως, τους είπαν να αντιστοιχίσουν τους περιορισμούς με δικά τους όρια. Μέχρι τις αρχές του 2023, η Ιαπωνία και η Ολλανδία είχαν υποκύψει στην πίεση των ΗΠΑ και το έπραξαν.

Οι κινήσεις και οι αντιδράσεις συνεχίστηκαν έκτοτε. Μήνες μετά τους αμερικανικούς περιορισμούς, το Πεκίνο αντέδρασε στις Ηνωμένες Πολιτείες απαγορεύοντας την χρήση ημιαγωγών της Micron, μιας αμερικανικής εταιρείας, σε βασικά κινεζικά έργα υποδομής. Στην συνέχεια, η Ουάσινγκτον ζήτησε αμέσως από τη Νότια Κορέα, της οποίας οι κατασκευαστές τσιπ διαχειρίζονται μεγάλες «μονάδες παραγωγής» -εγκαταστάσεις κατασκευής τσιπ- στην Κίνα, να μην καλύψει οποιοδήποτε κενό εφοδιασμού. Το Πεκίνο, με την σειρά του, περιόρισε τις εξαγωγές βασικών μετάλλων που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ημιαγωγών. Τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης καταδίκασαν την Ολλανδία, μια από τις χώρες που χρησιμοποιεί τα μέταλλα, καθώς έκανε την ανακοίνωση.

Τα παίγνια μηδενικού αθροίσματος δεν περιορίζονται στις οικονομικές αποφάσεις. Το 2021, οι Ηνωμένες Πολιτείες έμαθαν ότι η Κίνα κατασκεύαζε μια λιμενική εγκατάσταση στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Η κυβέρνηση Μπάιντεν, ανησυχώντας ότι το Πεκίνο σκόπευε να κατασκευάσει εκεί μια στρατιωτική βάση, άσκησε πιέσεις στο Αμπού Ντάμπι για να σταματήσει το έργο. Ο Μπάιντεν φέρεται να προειδοποίησε τον πρόεδρο των Εμιράτων, Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ, ότι μια κινεζική στρατιωτική παρουσία στα ΗΑΕ θα έβλαπτε την εταιρική σχέση των χωρών τους.

Το Άμπου Ντάμπι σταμάτησε την κινεζική κατασκευή, αλλά πρόσφατα, έγγραφα που διέρρευσαν και δημοσιεύθηκαν στην Washington Post έδειξαν ότι οι εργασίες για την εγκατάσταση ξεκίνησαν εκ νέου. Σε απάντηση, ο Αμερικανός γερουσιαστής, Κρις Μέρφι, Δημοκρατικός του Κονέκτικατ, ο οποίος προεδρεύει της υποεπιτροπής Μέσης Ανατολής της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, υποσχέθηκε να αντιταχθεί στην πώληση οπλισμένων μη επανδρωμένων αεροσκαφών στα ΗΑΕ. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, Μπομπ Μενέντεζ, πρόσθεσε: «οι φίλοι μας στον Κόλπο πρέπει να αποφασίσουν, ιδίως για τα ζητήματα ασφαλείας, σε ποιον θέλουν να απευθυνθούν. Αν είναι η Κίνα, τότε νομίζω ότι αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα».

Οι χώρες του Ινδο-Ειρηνικού αντιμετωπίζουν τις δικές τους επιλογές. Το 2017, η Ουάσινγκτον προσέφερε το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας THAAD στη Νότια Κορέα εν μέσω αυξανόμενων εντάσεων με την Βόρεια [Κορέα]. Οι πύραυλοι επρόκειτο να σταθμεύσουν σε έδαφος που παρείχε ο νοτιοκορεατικός όμιλος Lotte. Το Πεκίνο προειδοποίησε την Σεούλ να μην αποδεχθεί την εγκατάσταση, φοβούμενο ότι το ραντάρ θα επέτρεπε στις Ηνωμένες Πολιτείες να παρακολουθούν στρατιωτικές κινήσεις εντός της Κίνας. Το Πεκίνο επέμεινε ότι «δεν μπορούσε να κατανοήσει ή να αποδεχθεί» την ανάπτυξη και ο πρεσβευτής της Κίνας στην Σεούλ προειδοποίησε ότι η έγκριση της εγκατάστασης του THAAD ίσως να καταστρέψει τις διμερείς σχέσεις. Η Σεούλ προχώρησε στην εγκατάσταση του THAAD και, βέβαια, το Πεκίνο ανταπέδωσε. Απαγορεύτηκε σε κινεζικά γκρουπ [τουριστών] να ταξιδέψουν στη Νότια Κορέα, τα καταστήματα Lotte στην Κίνα έκλεισαν, σε νοτιοκορεάτες καλλιτέχνες δεν δόθηκε βίζα, και τα νοτιοκορεάτικα [τηλεοπτικά] δράματα αφαιρέθηκαν από το κινεζικό Διαδίκτυο. Ορισμένα από τα καταναγκαστικά οικονομικά μέτρα παραμένουν σε ισχύ σήμερα, αλλά το ίδιο ισχύει και για το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας.

Ξανά και ξανά, οι κυβερνήσεις έχουν αναγκαστεί να κάνουν επιλογές που συνεπάγονται πραγματικό κόστος και τις οποίες θα προτιμούσαν, αν είχαν την δυνατότητα, να αποφύγουν. Ο αριθμός των αναπόφευκτων διλημμάτων θα αυξάνεται όσο εντείνεται ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας.

Τα χειρότερα διλήμματα θα περιστρέφονται πιθανότατα γύρω από την προσπάθεια διαχωρισμού και διασφάλισης των τεχνολογικών αλυσίδων εφοδιασμού. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει δηλώσει την επιθυμία της να ξεπεράσει την Κίνα στην ανάπτυξη και την παραγωγή ημιαγωγών, κβαντικών υπολογιστών, τεχνητής νοημοσύνης, βιοτεχνολογίας, βιοκατασκευής, και τεχνολογιών καθαρής ενέργειας. Για να το πετύχει αυτό, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να δημιουργήσει εγχώρια ικανότητα σε κάθε τομέα και να περιορίσει την ικανότητα της Κίνας να προχωρήσει. Οι χώρες με εξειδικευμένες ικανότητες θα βρεθούν ανάμεσα στο Πεκίνο, το οποίο θέλει αυτές τις τεχνολογίες, και την Ουάσινγκτον, η οποία θέλει να ελαχιστοποιήσει την κινεζική πρόσβαση σε αυτές.

Μια παρόμοια αριθμητική μηδενικού αθροίσματος θα εφαρμοστεί στις κινήσεις του Πεκίνου για να αυξήσει την διεθνή στρατιωτική του παρουσία πέρα από τα ΗΑΕ. Η Κίνα διαθέτει ήδη μια στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί και μια εγκατάσταση στην Καμπότζη. Φέρεται να έχει επιδιώξει πρόσθετες εγκαταστάσεις στην Ισημερινή Γουινέα, τις Νήσους Σολομώντος, το Βανουάτου, και αλλού. Όπως έκανε και στα ΗΑΕ, η Ουάσινγκτον θα αντιταχθεί στους στόχους της Κίνας και θα πιέσει τις τρίτες χώρες να αρνηθούν τις κινεζικές κατασκευές και αναπτύξεις. Αυτή η διελκυστίνδα θα είναι ιδιαίτερα έντονη στα νησιά του Ειρηνικού, όπου η διευρυμένη κινεζική στρατιωτική ισχύς ίσως να περιορίσει την ελευθερία δράσης του αμερικανικού ναυτικού. Ήδη, η Ουάσινγκτον και το Πεκίνο ανταγωνίζονται για την πίστη των νησιωτικών κρατών του Ειρηνικού, αν και ο ανταγωνισμός σε χώρες όπως οι Νήσοι Μάρσαλ, η Μικρονησία, και η Παπούα Νέα Γουινέα έχει μέχρι στιγμής δημιουργήσει έναν πόλεμο προσφορών και όχι μια σειρά αναγκαστικών επιλογών.

ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΜΕ ΤΙΣ ΗΠΑ;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να διευκολύνουν τις χώρες να τις υποστηρίξουν στα θέματα που έχουν μεγαλύτερη σημασία. Η Ουάσινγκτον θα πρέπει να ξεκινήσει με την παροχή ρεαλιστικών εναλλακτικών λύσεων σε σχέση με αυτά που προσφέρει η Κίνα. Οι απειλές των ΗΠΑ να αποκόψουν τις χώρες από την ανταλλαγή πληροφοριών αν χρησιμοποιούσαν την Huawei -η οποία παρείχε ένα δίκτυο 5G «όλα σε ένα» σε χαμηλότερο κόστος από οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να προσφέρει η Δύση- ήταν αναποτελεσματικές. Ωστόσο, όταν η Ουάσινγκτον συνεργάστηκε με τους συμμάχους για την παροχή ουσιαστικών εναλλακτικών λύσεων, οι χώρες άρχισαν να το ξανασκέφτονται -ιδιαίτερα καθώς η Κίνα γινόταν πιο επιθετική. Οι προσπάθειες διαφοροποίησης από τις κινεζικές προμήθειες σε τομείς όπως τα ορυκτά σπάνιων γαιών, τα ηλιακά πάνελ, και ορισμένα χημικά προϊόντα θα είναι εφικτές μόνο αν οι χώρες διαθέτουν άλλες πηγές σε λογικό κόστος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να παρέχουν υποκατάστατα για όλα όσα κατασκευάζει και κάνει η Κίνα, και στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν χρειάζεται να το κάνουν. Αντιθέτως, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να εντοπίσει τους τομείς με τους μεγαλύτερους κινδύνους για την εθνική ασφάλεια και να συνεργαστεί γρήγορα με τους εταίρους για την ανάπτυξη εναλλακτικών λύσεων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να επιδιώξουν, στο μέτρο του δυνατού, να αποφύγουν να ζητήσουν από τις χώρες να βλάψουν τις οικονομικές τους σχέσεις με την Κίνα. Μερικές φορές, αυτό θα είναι αναπόφευκτο, όπως όταν η Ουάσιγκτον οργανώνει έναν συνασπισμό για τους ημιαγωγούς ή οδηγεί άλλες κυβερνήσεις να επιβάλουν κυρώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Πεκίνο. Αλλά αυτοί οι συνασπισμοί θα πρέπει να είναι ελάχιστα επεμβατικοί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα κερδίσουν λίγους συμμάχους αν θέσουν σε σημαντικό κίνδυνο το εμπόριο και τις επενδύσεις άλλων χωρών με την Κίνα. Για να κερδίσουν την υποστήριξη φίλων και συμμάχων όσον αφορά τους ελέγχους των εξαγωγών, τις αναθεωρήσεις των εξερχόμενων επενδύσεων, την διαφοροποίηση της αλυσίδας εφοδιασμού, και την διχοτόμηση της τεχνολογίας, οι λιγότερες απαιτήσεις θα αποφέρουν καλύτερα αποτελέσματα.

Τέλος, αν η Ουάσινγκτον επιθυμεί να συνεργαστούν μαζί της χώρες και να αντισταθούν στο Πεκίνο, πρέπει να επιδείξει μεγαλύτερη παρουσία και δέσμευση. Οι χώρες ίσως να είναι πρόθυμες να αναλάβουν κόστος και να διακινδυνεύσουν κινεζικά αντίποινα συνεργαζόμενες με τις Ηνωμένες Πολιτείες -αλλά μόνο αν η Ουάσινγκτον τάσσεται με το μέρος τους σε άλλα ζητήματα. Η αίσθηση, ωστόσο, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι απούσες, μη δεσμευτικές, ή ανίκανες όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, θα βάλει [τις χώρες] στον πειρασμό να ευθυγραμμιστούν ή απλώς να συναινέσουν στις προτιμήσεις της Κίνας. Έτσι, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να βασιστούν στην συνεχή διπλωματική δέσμευση, τις εμπορικές συμφωνίες, τις επαναλαμβανόμενες αμυντικές δεσμεύσεις, τις στρατιωτικές εκστρατείες, και την εκτεταμένη αναπτυξιακή βοήθεια, ιδίως στον Ινδο-Ειρηνικό, για να καθησυχάσουν τις χώρες εκείνες που αμφιβάλλουν για την διαρκή ισχύ των ΗΠΑ και ανησυχούν για την ισχύ της Κίνας.

Οι χώρες δεν μπορούν να έχουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Έφτασε η ώρα της επιλογής. Οι χώρες θα πρέπει να αποφασίσουν αν θα συνταχθούν, ή αν θα φανούν πως συντάσσονται, με την Ουάσιγκτον ή το Πεκίνο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αντί να καθησυχάζουν τις πρωτεύουσες ότι δεν πρόκειται να υπάρξει τέτοια επιλογή, θα πρέπει αντίθετα να αποδεχθούν αυτήν την πραγματικότητα και να βοηθήσουν τις ξένες πρωτεύουσες να λάβουν τις σωστές αποφάσεις.

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/china/fontaine

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition