Η ψευδαίσθηση του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων

Μπορεί να είναι μια συγκεχυμένη και απρόβλεπτη στιγμή στην παγκόσμια πολιτική, αλλά δεν λείπουν τα πλαίσια και τα αφηγήματα που υποτίθεται ότι εξηγούν ή τουλάχιστον χαρακτηρίζουν τις σημαντικές εξελίξεις. Για πολλούς παρατηρητές, η εισβολή του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην Ουκρανία και η όλο και πιο επιθετική εκτόξευση απειλών από τον Κινέζο ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ, σε όλο τον Ινδο-Ειρηνικό έχουν διαιρέσει τον κόσμο σε μπλοκ, παρασύροντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους σε έναν «νέο Ψυχρό Πόλεμο» που φέρνει την Ουάσινγκτον αντιμέτωπη με το Πεκίνο και τη Μόσχα. Άλλοι θεωρούν ότι πρόκειται για μια εποχή ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα είναι οι κεντρικοί πρωταγωνιστές σε έναν παγκόσμιο αγώνα. Η τελευταία Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ αντανακλά αυτή την άποψη, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «βρίσκεται σε εξέλιξη ένας ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για την διαμόρφωση του τι θα ακολουθήσει».

Περιπολία ενός υποβρυχίου βαλλιστικών πυραύλων των ΗΠΑ στη Μπουσάν, στη Νότια Κορέα, τον Ιούλιο του 2023. Woohae Cho / Reuters
--------------------------------------------------

Αλλά αυτά τα πλαίσια είναι υπεραπλουστευμένα και ξεπερασμένα: υπερτονίζουν τη μονομερή ισχύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, υποτιμούν τις εξαρτήσεις των δύο χωρών, και παραβλέπουν την ζωτική σημασία των μεσαίων και μικρών δυνάμεων, καθώς και των εμπορικών οντοτήτων και άλλων μη κρατικών δρώντων. Παρόλο που ορισμένες πτυχές του Ψυχρού Πολέμου ισχύουν και σήμερα, όπως ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ δύο ισχυρών χωρών με δραματικά διαφορετικά πολιτικά συστήματα και ιδεολογίες, η ολοκλήρωση και η αλληλεξάρτηση που χαρακτηρίζουν το διεθνές σύστημα σε αυτόν τον αιώνα θέτει τους σημερινούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε ένα τοπίο πολύ διαφορετικό από εκείνο στο οποίο κινούνταν οι προκάτοχοί τους του εικοστού αιώνα.

Ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι απλώς ένας διμερής ανταγωνισμός με μια άλλη μεγάλη δύναμη. Ούτε είναι αυτός που φέρνει αντιμέτωπα το ένα με το άλλο τα καθαρά οριοθετημένα αυταρχικά και δημοκρατικά μπλοκ. Αντίθετα, είναι ένας διαρκώς μεταβαλλόμενος ανταγωνισμός συνασπισμών και άτυπων και συχνά ad hoc ομάδων εταίρων που ενώνονται για να αντιμετωπίσουν ένα συγκεκριμένο ζήτημα ή σύνολο ζητημάτων. Όπως σημείωσαν οι Hal Brands και Zack Cooper [2] το 2020, αυτοί οι συνασπισμοί διαφέρουν ανάλογα με το εκάστοτε ζήτημα˙ οι εταίροι που συμμετέχουν στην γεωπολιτική εξισορρόπηση της αυξανόμενης στρατιωτικής ισχύος της Κίνας στον δυτικό Ειρηνικό μπορεί να είναι διαφορετικοί από εκείνους που συνεργάζονται για την διαφύλαξη και την προώθηση των προηγμένων τεχνολογιών. Ορισμένες ομάδες σχηματίζονται με φυσικό τρόπο, αποτελούμενες από πρόθυμους και ομοϊδεάτες εταίρους. Άλλες συγκεντρώνουν απρόθυμους εταίρους σε σχέσεις που διαμορφώνονται από ανάγκη ή ευκολία.

Σε αυτόν τον κόσμο των ad hoc ομάδων και συνασπισμών, η Ουάσιγκτον χρειάζεται μερικές φορές να συνεργαστεί με φορείς που δεν υποστηρίζουν -ή είναι ακόμη και εντελώς εχθρικοί- σε ορισμένα συμφέροντα ή αξίες των ΗΠΑ. Περιστασιακά, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν κίνητρα ή ακόμη και ευθεία πίεση για να φέρουν τους δρώντες σε ευθυγράμμιση με τους στόχους των ΗΠΑ. Αλλά αν αυτοί οι συνασπισμοί, οι ομαδοποιήσεις, και οι μεμονωμένες σχέσεις τυγχάνουν διαχείρισης με επιδεξιότητα και με σαφή στόχο, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στην οικοδόμηση μιας ανθεκτικής και σταθερής διεθνούς τάξης που θα διατηρεί την ευημερία για τους συμμάχους και τους εταίρους τους.

Αυτές οι νέες πραγματικότητες απαιτούν μια αλλαγή στην τακτική και την στρατηγική των ΗΠΑ -και, ίσως το πιο σημαντικό, μια νέα μακροπρόθεσμη νοοτροπία. Για αρχή, μια αποτελεσματική στρατηγική για τον Ινδο-Ειρηνικό θα απαιτήσει από την Ουάσινγκτον να δώσει αυξημένη προσοχή στις μεσαίες και μικρές δυνάμεις -στην Ευρώπη, στη Νοτιοανατολική Ασία, και σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο- οι οποίες θα διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση των εξελισσόμενων δυνατοτήτων του Πεκίνου. Γενικότερα, για να ασκήσουν μια μεγάλη στρατηγική σε έναν κόσμο όχι μόνο στενών εταίρων και συμμάχων αλλά και σκόπιμων διμερών σχέσεων και ασταθών ad hoc συνασπισμών, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να αισθάνονται άνετα να λειτουργούν στην σκοτεινή μεσαία ζώνη μεταξύ αλληλεξάρτησης και αυτονομίας, μεταξύ πολυπολικότητας και διαίρεσης σε μπλοκ, και με εταίρους των οποίων η προθυμία να ενταχθούν στην Ουάσινγκτον θα μετατοπίζεται από θέμα σε θέμα.

Μια προσέγγιση με επίκεντρο τους συνασπισμούς δεν σημαίνει απλώς προσφυγή στον μικρότερο κοινό παρονομαστή, αλλά μάλλον επικέντρωση στον συντονισμό και την βαθμονόμηση με βασικούς εταίρους για την διατήρηση ενός ισχυρού δικτύου ευθυγραμμισμένων φορέων που εστιάζουν σε ένα σύνολο σαφών στόχων. Η κυβέρνηση Μπάιντεν υπήρξε γενικά αποτελεσματικός εφαρμοστής αυτής της προσέγγισης, αλλά αμφισβητείται στην Ουάσινγκτον του σήμερα, όπου ορισμένες φωνές υποστηρίζουν έναν πιο μονομερή, μηδενικού αθροίσματος ανταγωνισμό με την Κίνα που απαιτεί από τους εταίρους των ΗΠΑ να επιλέξουν πλευρά. Αυτή η στάση, ωστόσο, θα παρείχε χώρο στο Πεκίνο να κινηθεί μεταξύ και γύρω από τους εταίρους των ΗΠΑ, αφήνοντας έτσι τις Ηνωμένες Πολιτείες πιο απομονωμένες και τελικά λιγότερο ασφαλείς.

ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ