Secure ConnectionΗ Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX για το 2023-2024
Διδάγματα και προκλήσεις στην ΕΕ και την Ελλάδα για τις μεταναστευτικές ροές και το διασυνοριακό έγκλημα
Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα
Στις 4 Σεπτεμβρίου 2023, ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX) δημοσίευσε την Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου (Annual Risk Analysis) για το 2023-2024, στην οποία παρουσιάζονται στοιχεία του 2022 σχετικά με τις μεταναστευτικές ροές και το διασυνοριακό έγκλημα. Το παρόν άρθρο παρουσιάζει ορισμένα στοιχεία για τον σχετικά νεοσύστατο Οργανισμό, αναλύει τα περιεχόμενα του εν λόγω εγγράφου και παραθέτει τα κυριότερα διδάγματα και τις προκλήσεις που αναμένεται να αντιμετωπίσει η ΕΕ και η Ελλάδα στο μέλλον.
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΚΑΚΗΣ είναι κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Master of Arts) στη «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Κύριος Ερευνητής του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), Ερευνητικός Συνεργάτης του “HERMES” Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (“HERMES” I.I.A.S.GE) και συν-συγγραφέας του βιβλίου «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα» (Εκδόσεις Ινφογνώμων, Απρίλιος 2023) [1].
Εικόνα 6: Απεικόνιση του μεγέθους των μεταναστευτικών διαδρόμων προς την ΕΕ για το 2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
---------------------------------------------------------------------
Το τρίτο μέρος του εξεταζόμενου εγγράφου είναι η Εισαγωγή, στην οποία αναφέρεται η μεθοδολογία (CIRAM) που χρησιμοποιήθηκε, το γεγονός ότι οι κίνδυνοι ομαδοποιήθηκαν σε τρεις κατηγορίες, ότι το 2022 αναφέρθηκαν από τα κράτη-μέλη περίπου 332.000 παράνομες διελεύσεις συνόρων (ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει καταγραφεί μετά το 2016), ότι οι διάδρομοι των Δυτικών Βαλκανίων, της Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου αποτέλεσαν τους κύριους μεταναστευτικούς διαδρόμους για το 2022 (Εικόνα 6), αλλά και ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε στην γρηγορότερη μετατόπιση πληθυσμών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με περίπου 13.000.000 άτομα να εισέρχονται στην ΕΕ, από τα οποία τα περισσότερα ήταν γυναικόπαιδα.
ΠΑΡΑΤΥΠΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
Το τέταρτο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 αφορά την Παράτυπη Μετανάστευση. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη η αναφορά στο γεγονός ότι αν και αρχικά για τα άτομα που εισέρχονταν ή/και παρέμεναν σε ένα κράτος χωρίς την προβλεπόμενη άδεια/διαδικασία χρησιμοποιούνταν οι όροι «λαθρομετανάστης» και «παράνομος μετανάστης», τελικά επικράτησε η χρήση των όρων «παράτυπος μετανάστης» ή «μετανάστης χωρίς χαρτιά» [16] ή «υπήκοος τρίτης χώρας» (για την ΕΕ) επειδή οι αρχικοί όροι: «[…] έχουν ποινική χροιά, η παράτυπη είσοδος σε μια χώρα ή η παράτυπη παραμονή δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα αλλά παράβαση διοικητικών κανονισμών. Πέραν αυτού, νομικά και ηθικά, μια πράξη μπορεί να είναι νόμιμη ή παράνομη αλλά ένα πρόσωπο όχι» [17].
Εικόνα 7: Η κατανομή των παράτυπων θαλάσσιων εισόδων του 2021 και 2022 κατά εθνικότητα. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
----------------------------------------------------------------------------------------
Όσον αφορά την παράτυπη μετανάστευση στα θαλάσσια σύνορα, ο συνολικός αριθμός παράτυπων εισόδων το 2022 αυξήθηκε κατά 31% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Επιπλέον παρατηρήθηκε είσοδος από νέες οδούς από τον Λίβανο και την Συρία, ενώ ο διάδρομος της Κεντρικής Μεσογείου σημείωσε τις περισσότερες εισόδους με ποσοστό 71% του συνολικού αριθμού με την Βόρεια Αφρική να ασκεί σημαντική πίεση ως προς τις μεταναστευτικές ροές, η οποία ωστόσο δεν είναι τόσο εμφανής λόγω του μεγάλου αριθμού αποτροπών. Επίσης, διαπιστώθηκε αύξηση στο ποσοστό των «ευάλωτων» ατόμων –τα περισσότερα από τα οποία ήταν γυναικόπαιδα και ασυνόδευτοι ανήλικοι προερχόμενα από την Αίγυπτο– ενώ ως προς τον συνολικό αριθμό η συντριπτική πλειοψηφία ήταν άνδρες. Όσον αφορά την εθνικότητα, οι περισσότερες είσοδοι αφορούσαν άτομα από την Αίγυπτο, την Τυνησία, και το Μπαγκλαντές (Εικόνα 7). Η χρήση, τέλος, νέων πλωτών μέσων (ψαροκάικα, μεταλλικές βάρκες, jetski, κ.ά.), –η οποία ενδέχεται να μειώσει την εξάρτηση των μεταναστευτικών ροών από τις καιρικές συνθήκες– σε συνδυασμό με την αύξηση των τεχνητών εμποδίων στο ευρωπαϊκό έδαφος, τις δυσχερείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και την αύξηση των πτήσεων, ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέίρω αύξηση των θαλάσσιων μεταναστευτικών ροών για το 2023/2024 στους διαδρόμους της Ανατολικής και Κεντρικής Μεσογείου μέσω της Τουρκίας, του Λιβάνου και της Συρίας.
Σχετικά με την παράτυπη μετανάστευση στα χερσαία σύνορα, ο εντοπισμός των παράτυπων εισόδων το 2022 αυξήθηκε κατά 110% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, γεγονός που υποδηλώνει ότι παρά τον σχετικά μικρό αριθμό η «μεταναστευτική πίεση» ήταν μεγάλη, κυρίως στο διάδρομο των Δυτικών Βαλκανίων και στα σύνορα της Ουκρανίας (κυρίως νέοι στρατεύσιμης ηλικίας). Ανάλογα με την εθνικότητα, οι περισσότερες είσοδοι αφορούσαν άτομα από την Συρία, το Αφγανιστάν και την Τουρκία (Εικόνα 8), ενώ ως προς τον συνολικό αριθμό μεταναστών η συντριπτική πλειοψηφία ήταν και πάλι άνδρες. Επιπλέον, η αλλαγή του καθεστώτος για έκδοση visa σε ορισμένες χώρες ενδεχομένως να οδηγήσει σε μείωση των παράτυπων χερσαίων εισόδων στο μέλλον, ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί ανά πάσα στιγμή να οδηγήσει σε νέα αύξηση των μεταναστευτικών ροών. Τέλος, ο FRONTEX αναφέρει ότι η παράτυπη μετανάστευση ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο άσκησης πίεσης προς την ΕΕ, αλλά και ότι το ενδεχόμενο στοχοποίησης πυρηνικών εγκαταστάσεων στην Ουκρανία από πρόθεση ή ατύχημα με συνέπεια την πυρηνική μόλυνση είναι πλέον πιο πιθανό.
Εικόνα 8: Η κατανομή των παράτυπων χερσαίων εισόδων του 2021 και 2022 κατά εθνικότητα. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
-------------------------------------------------------------------------