Η Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX για το 2023-2024

Η προαναφερθείσα περίπτωση μάλιστα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα στρατηγικής χρήσης των μεταναστευτικών ροών εκ μέρους της Τουρκίας, προκειμένου να ασκήσει πίεση στην Ελλάδα και κατ’ επέκταση στην ΕΕ, και να αποκομίσει σημαντικά οφέλη. Δεν θα πρέπει να λησμονάται εξάλλου ότι η Τουρκία έχει κατ’ επανάληψη εργαλειοποιήσει τη μετανάστευση στο παρελθόν, απειλώντας την ΕΕ ότι θα ανοίξει τα σύνορά της στους μετανάστες [25], αλλά και επιδεικνύοντας φωτογραφίες νεκρών παιδιών σε ομιλία του προέδρου της στον ΟΗΕ το 2022, ισχυριζόμενος ότι η Ελλάδα έχει μετατρέψει το Αιγαίο σε νεκροταφείο προσφύγων [26]. Το 2016, μάλιστα, η Τουρκία κατάφερε να συνάψει συμφωνία (Κοινή Δήλωση) με την ΕΕ για την παραμονή των προσφύγων στην επικράτειά της αποκομίζοντας σημαντική χρηματική βοήθεια (Εικόνα 17) [27], ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η εν λόγω συμφωνία αναμένεται να ανανεωθεί εντός του 2023 [28].

Εικόνα 17: Οι προβλέψεις της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (18 Μαρτίου 2016). Πηγή: https://ecfr.eu/publication/deals_without_borders_europes_foreign_policy...
-----------------------------------------------------------------

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η Ελλάδα –όπως και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα– έχει κατά καιρούς στοχοποιηθεί για την πολιτική που ασκεί ως προς το μεταναστευτικό, χωρίς ωστόσο να λαμβάνονται υπόψιν οι γεωγραφικές και καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή, οι δυνατότητες των μέσων που διαθέτει και άλλες σημαντικές παράμετροι. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι εσφαλμένα δημοσιεύματα του Spiegel του 2022 που έκαναν λόγο για το θάνατο μιας προσφυγοπούλας στον Έβρο και τα οποία αργότερα αποσύρθηκαν [29], ενώ μεγάλη αντίδραση προκάλεσε το πρόσφατο ναυάγιο που σημειώθηκε στην Πύλο στις 14 Ιουνίου 2023 [30]. Ωστόσο, εξαιρετικά σημαντική ευθύνη στον έλεγχο των παράτυπων βαραίνει την Τουρκία, από την οποία –όπως καταδεικνύουν και τα στοιχεία του FRONTEX– διέρχεται ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μεταναστών.

Η διαφυγή μεταναστών –η οποία αναφέρεται μέσα στην Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου– πριν την εξέταση των αιτήσεών τους για χορήγηση ασύλου καταδεικνύει επίσης την ανάγκη αλλαγής των διαδικασιών για την επιτάχυνση της εξέτασης των αιτήσεων, κυρίως μέσα από την ψηφιοποίησή τους. Καταδεικνύει, όμως, και την ανάγκη καλύτερης περιφρούρησης των σχετικών δομών, εγείροντας παράλληλα ερωτήματα για τον πραγματικό λόγο μετακίνησης αλλά και τις πιθανές επιπτώσεις σε μια σειρά ζητημάτων που αφορούν την εσωτερική ασφάλεια, με έμφαση την προστασία των κρίσιμων δομών ζωτικής σημασίας.

Σημαντικό, επίσης, δίδαγμα αποτελεί η διαρκής προσαρμοστικότητα που επιδεικνύεται από τα διάφορα κυκλώματα που σχετίζονται με τις μεταναστευτικές ροές και το διασυνοριακό έγκλημα, αλλά και η επίδραση της τεχνολογίας στον τρόπο δράσης τους. Επομένως, για την επιτυχή αντιμετώπισή τους οι ευρωπαϊκές και εθνικές Αρχές θα πρέπει να επιδείξουν ανάλογη προσαρμοστικότητα και να προχωρήσουν στην προμήθεια νέων μέσων και συστημάτων για τον εντοπισμό τους και την χρήση τους σε στρατηγικά σημεία.

Στα Δυτικά Βαλκάνια, η πληθώρα περιστατικών διασυνοριακού εγκλήματος και η μεγάλη αύξηση των μεταναστευτικών ροών που σημειώθηκε στον αντίστοιχο διάδρομο θα πρέπει να εκληφθούν ως μια ένδειξη της ασταθούς εσωτερικής κατάστασης που επικρατεί σε αυτά και της αδυναμίας άσκησης αποτελεσματικού ελέγχου από τις εθνικές Αρχές. Υπό το πρίσμα αυτό δεν θα πρέπει να αναμένεται η ένταξή των εν λόγω κρατών στην ΕΕ σε σύντομο χρονικό διάστημα –παρά την όποια πρόοδο έχει σημειωθεί στην εν λόγω διαδικασία– [31] καθώς τα κριτήρια προσχώρησης είναι συγκεκριμένα και συνδέονται άμεσα με την γενικότερη λειτουργία των υποψήφιων κρατών. Επιπλέον, η Ελλάδα θα πρέπει να εντείνει τους ελέγχους στα σύνορα με τα εν λόγω κράτη για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών και του διασυνοριακού εγκλήματος που προέρχεται από την εν λόγω περιοχή.

Τέλος, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών, των περιστατικών διασυνοριακού εγκλήματος και των υπόλοιπων εν δυνάμει κρίσεων, καταδεικνύει την ανάγκη ανάπτυξης ανθεκτικότητας (resilience) από την Ελλάδα, μιας ικανότητας στην οποία εστιάζουν όλο και περισσότερα κράτη αλλά και διεθνείς οργανισμοί [32], προκειμένου «[…] όχι μόνο να αντέχει και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, αλλά και να υφίσταται μεταβολές, με βιώσιμο, δίκαιο, και δημοκρατικό τρόπο» [33], και της συλλογής και διαμοιρασμού έγκαιρων και έγκυρων πληροφοριών για την δημιουργία μιας πληροφοριακής βάσης από την οποία θα αντλούνται χρήσιμα συμπεράσματα. Για να καταστεί ωστόσο αυτό δυνατό, θα πρέπει να αντληθούν σημαντικά κονδύλια για την εκπαίδευση του προσωπικού και τον εκσυγχρονισμό των μέσων και συστημάτων.

Ολοκληρώνοντας, αξίζει να επισημανθεί η αλληλένδετη σχέση που υπάρχει μεταξύ ασφάλειας και ανάπτυξης, η οποία αντικατοπτρίζεται στην ακόλουθη φράση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ): «Η ασφάλεια είναι θεμελιώδης για τη διαβίωση των ανθρώπων, τη μείωση της φτώχειας και την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. Σχετίζεται με την προσωπική και κρατική ασφάλεια, την πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες και τις πολιτικές διαδικασίες. Αποτελεί βασική κυβερνητική ευθύνη, απαραίτητη για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ζωτικής σημασίας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» [34].