Η Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX για το 2023-2024

Για την τρομοκρατία, η ετήσια ανάλυση κινδύνου αναφέρει ότι έχει αυξηθεί σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής (όπως το Sahel) κατά τα τελευταία χρόνια, με τις τρομοκρατικές οργανώσεις Al-Qaeda και τον ISIS να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αστάθεια που επικρατεί για να διεισδύσουν στις εν λόγω περιοχές με σκοπό να δημιουργήσουν νέα δίκτυα εκμεταλλευόμενες τις μεταναστευτικές ροές. Στην περιοχή του Λεβάντε, ο ISIS εξακολουθεί να διατηρεί την παρουσία του, ενώ στην Συρία λαμβάνει χώρα στρατολόγηση σημαντικού αριθμού εκτοπισμένων ατόμων. Στην Ουκρανία ενδέχεται να αναπτυχθούν κινήματα εναντίον της ΕΕ, ενώ στο Αφγανιστάν η κατάσταση ιδιαίτερα πολύπλοκη. Γενικότερα, η τρομοκρατία αποτελεί μια συνεχιζόμενη απειλή σε στρατηγικό επίπεδο, καθώς το ιδεολογικό της υπόβαθρο θα συνεχίσει να υποκινεί τρομοκρατικές επιθέσεις ανά την υφήλιο.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Στο έβδομο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 το οποίο αφορά τη μελλοντική κατάσταση στην ΕΕ, αναφέρονται τα ακόλουθα γενικά συμπεράσματα:
1. Η παράτυπη μετανάστευση στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί λόγω των δυσχερών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.
2.Η μετανάστευση είναι πολύ πιθανό να εργαλειοποιηθεί στα ανατολικά σύνορα (και όχι μόνο) της ΕΕ.
3.Ο κινητήριος μοχλός του οργανωμένου εγκλήματος είναι η αυξημένη ζήτηση των αντίστοιχων προϊόντων που επικρατεί μετά την πανδημία του COVID-19.

Επιπλέον, ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής αναφέρει σε σχετική δημοσίευσή του ότι: «[…] η Κεντρική Μεσόγειος έχει αναδειχθεί σε πρωταρχική περιοχή ενδιαφέροντος που απαιτεί αυξημένη προσοχή. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην επιδείνωση του κοινωνικοοικονομικού κλίματος στις χώρες προέλευσης και διέλευσης, η οποία επιδεινώνεται περαιτέρω από τις ανθρωπιστικές κρίσεις και τις πολιτικές αναταραχές σε τμήματα της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας. Εν τω μεταξύ, οι παράτυπες χερσαίες διελεύσεις των συνόρων ενδέχεται να μειωθούν, κυρίως λόγω της διευρυμένης παρουσίας συνοριακών φραγμών και της ενίσχυσης του προσωπικού της συνοριοφυλακής που χρησιμεύουν ως προληπτικά μέτρα» [19].

Πριν την παράθεση των διδαγμάτων και των προκλήσεων που αναδύονται από την ανάλυση κινδύνου του FRONTEX, κρίνεται σκόπιμη η αναφορά σε ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό της μετανάστευσης το οποίο οφείλει να έχει κατά νου όποιος ασχολείται με οποιονδήποτε τρόπο με τα εν λόγω ζητήματα. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η αντικρουόμενη φύση της ανθρωπιστικής διάστασης με την διάσταση της ασφάλειας, το οποίο συνεπάγεται ότι κάθε σχετική (ευρωπαϊκή ή εθνική) απόφαση θα πρέπει αφενός να λαμβάνει υπόψιν της τα ανθρώπινα δικαιώματα και αφετέρου να παρέχει τις απαραίτητες εγγυήσεις για την ασφάλεια των πολιτών, καθώς οι μεταναστευτικές ροές τυγχάνουν αρκετές φορές εκμετάλλευσης από εγκληματικά-τρομοκρατικά δίκτυα για την διεξαγωγή των παράνομων δραστηριοτήτων τους.

Ένα ακόμα σημείο άξιο προσοχής είναι οι διαφορετικές αντιλήψεις και προσεγγίσεις που επικρατούν μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ (και όχι μόνο) για τη μετανάστευση, οι οποίες «μεταφράζονται» σε διαφορετικές πολιτικές. Ως προς αυτή την παρατήρηση, ο Ύπατος Εκπρόσωπος/Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Josep Borrell, σε πρόσφατη δήλωσή του τόνισε ότι: «Το μεταναστευτικό προκαλεί μεγαλύτερο διαχωρισμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και θα μπορούσε να είναι μια διαλυτική δύναμη για την Ευρωπαϊκή Ένωση […] δεν μπορέσαμε μέχρι σήμερα να συμφωνήσουμε σε μια κοινή μεταναστευτική πολιτική» [20].

Για τον λόγο αυτό μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις για την ΕΕ –αλλά και την διεθνή κοινότητα– είναι η ανάγκη συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των κρατών, την σημασία της οποίας ανέδειξε ο Έλληνας Πρωθυπουργός κατά την ομιλία του στην 78η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, επισημαίνοντας ότι: «[…] είναι κρίσιμο η διεθνής κοινότητα να συνεργαστεί για να προχωρήσει σε μια πολύ πιο εμπεριστατωμένη και συντονισμένη προσέγγιση. Μια προσέγγιση που θα αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης, που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα την εμπορία ανθρώπων και την διακίνηση μεταναστών, και θα προωθεί νόμιμες οδούς μετακίνησης. Όσον αφορά τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές πολιτικές, κοινωνικοοικονομικές και κλιματικές εξελίξεις στην πηγή, στις χώρες προέλευσης αλλά και στις χώρες διέλευσης» [21].

Όπως καταδεικνύουν όλα τα στοιχεία, το φαινόμενο της μετανάστευσης αναμένεται να απασχολήσει την ΕΕ και ιδιαιτέρως της Ελλάδα στο εγγύς μέλλον, καθώς οι υφιστάμενες και αναδυόμενες συγκρούσεις –Ουκρανία, Συρία, Λίβανος, Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ), Λιβύη, κ.λπ.– σε συνδυασμό με την κλιματική, υγειονομική, ενεργειακή και οικονομική κρίση, αναμένεται να αποτελέσουν τη νέα «κανονικότητα» εγκαινιάζοντας μια εποχή πολυ-κρίσεων (polycrises) και αει-κρίσεων (permacrises) [22]. Όσον αφορά την κλιματική και οικονομική κρίση και τις περιφερειακές συγκρούσεις, αξίζει να τονιστεί ότι επηρεάζουν άμεσα τη μετανάστευση, καθώς η οικονομική δυσχέρεια και οι συγκρούσεις αποτελούν διαχρονικά αίτια της τελευταίας και η κλιματική κρίση πρόσφατο αίτιο των μεταναστευτικών ροών.

Ειδικά όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι η συνεχιζόμενη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων συμβάλλει στην αύξηση τόσο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη όσο και του διασυνοριακού εγκλήματος. Σημαντικό ρόλο στην αποτροπή και των δύο αυτών κινδύνων διαδραματίζουν τόσο η ανάπτυξη επιπλέον προσωπικού και μέσων σε κρίσιμα σημεία εισόδου, όσο και η τοποθέτηση φυσικών εμποδίων στα χερσαία σύνορα όπως ο φράχτης στον Έβρο [23], η κατασκευή του οποίου συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης που σημειώθηκε το 2020 στα σύνορά Ελλάδας-Τουρκίας στον Έβρο [24].