Η Άνοδος και η Πτώση του Έβο Μοράλες

Η άνοδος του Έβο Μοράλες από την ταπεινότερη προέλευση στην προεδρία της Βολιβίας [1] υπήρξε αξιοσημείωτη. Από τη στιγμή που ανέλαβε το προεδρικό αξίωμα, πριν από πέντε χρόνια, ο αγροτικής καταγωγής Μοράλες έχει αποκτήσει φήμη, η υποστήριξη στο πρόσωπο του έχει ενισχυθεί και έχει δημιουργήσει ένα αίσθημα υπερηφάνειας στις τάξεις των απλών Βολιβιανών όντας ακλόνητος υπερασπιστής των δικαιωμάτων των ιθαγενών, μη ενδίδοντας σε συμβιβασμό στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τη κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη, και , κυρίως, με το να μη διστάσει να ορθώσει ανάστημα σε κράτη μεγαλύτερα και ισχυρότερα από το δικό του. Όταν το 2009 η χώρα υιοθέτησε ένα νέο Σύνταγμα (το οποίο είναι σε μεγάλο βαθμό δημιούργημα του Μοράλες), με το οποίο ενισχύθηκαν τα δικαιώματα για το περιβάλλον και τους αυτόχθονες λαούς, ο πρόεδρος της Βολιβίας έκανε πραγματικότητα τα ρητορικά του κηρύγματα. Σε διάστημα μερικών ετών, ο Μοράλες έπεισε τους Βολιβιανούς, και όχι μόνο τις παραδοσιακές ελίτ, ότι η κυβέρνησή τους μπορεί να τους εκπροσωπήσει και να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά τους καθώς και να κάνει τη διαφορά στο παγκόσμιο σκηνικό.

Όλα αυτά τα προαναφερθέντα κατορθώματα του προέδρου είναι που δημιουργούν τόσο μεγάλη σύγχυση και έκπληξη αναφορικά με τις πρόσφατες εξελίξεις. Σήμερα, πολλοί στη Βολιβία ρωτούν τί έχει πάει στραβά. Πώς γίνεται μέσα σ’ ένα μόλις ένα χρόνο μετά τη ψήφιση ενός νόμου που έδινε πρωτοφανή δικαιώματα σε εκείνο που ο ίδιος αποκαλεί «Μητέρα Γη», ο Μοράλες να αγωνίζεται για την κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου που περνά μέσα από ένα εθνικό πάρκο και ποδοπατά προστατευόμενα εδάφη αυτοχθόνων; Πώς γίνεται, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής , μετά από μία σειρά διαμαρτυριών που ξέσπασαν, να καταστέλλει βίαια τους ίδιους ανθρώπους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην άνοδο του στη προεδρία αφήνοντας περισσότερους από 100 ανθρώπους τραυματίες;

Η αλήθεια είναι πως όντως έκανε και τα δύο, και αυτές του οι κινήσεις είναι που έχουν προκαλέσει πολιτική κρίση στη Λα Παζ και έχουν υπονομεύσει την άνετη παραμονή του στην εξουσία. Η εξήγηση για τη ξαφνική μεταστροφή του Μοράλες ανάγεται σε κάτι που οι διαφωνούντες στη Βολιβία διαμαρτύρονται εδώ και καιρό: Την αδιαλλαξία του προέδρου, εκείνο το χαρακτηριστικό που τον βοήθησε να αλλάξει την Βολιβία και που τώρα απειλεί να υπονομεύσει τη διακυβέρνηση του.

Για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν αρκετοί λόγοι που οφείλονται στην αλλαγή των απόψεων του Μοράλες. Δέχεται αντίρροπες πιέσεις από υποστηρικτές του -για την εφαρμογή μίας ατζέντας που θα περιλαμβάνει παράλληλα και τη συνέχιση της οικονομικής ανάπτυξης αλλά και τη συντήρηση των κεκτημένων. Ταυτόχρονα, η επιθυμία του Μοράλες να περιοριστεί η ηγεμονία των ΗΠΑ έχει αναγκάσει την κυβέρνησή του να ενισχύσει τους δεσμούς με μία άλλη παγκόσμια δύναμη, τη Βραζιλία, η οποία τυχαίνει να είναι και ο χρηματοδότης του αμφιλεγόμενου αυτοκινητόδρομου. Πάνω απ’ όλα, όμως, σ’ ολόκληρη τη πολιτική σταδιοδρομία του, ο Μοράλες έχει επιδείξει μια εντυπωσιακή ικανότητα να εμπνέει τους ανθρώπους να αγωνιστούν ενάντια στις κατεστημένες δυνάμεις. Τώρα που ο ίδιος είναι το καθεστώς, αδυνατεί να κατανοήσει το γεγονός ότι ο συμβιβασμός είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για όσους ασκούν εξουσία.

Για να κατανοήσουμε πλήρως την αλλαγή των καιρών, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το ιστορικό της αναρρίχησης του Μοράλες. Ανέλαβε καθήκοντα το 2006, κερδίζοντας τις εκλογές με το 53% των ψήφων, και αμέσως συγκάλεσε Συνταγματική Συνέλευση. Ενώ οι διαδικασίες αναθεώρησης του Συντάγματος προχωρούσαν, εκείνος έσπειρε την ανησυχία διεθνώς σχετικά με την ανεξέλεγκτη παραγωγή ναρκωτικών και τη πάταξη της παραγωγής κοκαΐνης. Η οικονομία αναπτύχθηκε υπό τη διακυβέρνηση του, σημειώνοντας κατά μέσο όρο 5,2% ετήσια αύξηση μέχρι το 2009, ένα ποσοστό που η χώρα είχε να δει για 30 χρόνια. Η κυβέρνηση έλαβε επαίνους για την αναδιανομή πλούτου σε φτωχές οικογένειες – με την προϋπόθεση ότι τα παιδιά τους δεν θα παρατήσουν το σχολείο- καθώς και τη παροχή δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης σε όλες τις έγκυες γυναίκες και βρέφη.
Η αντιπολίτευση αμφισβητούσε τον Μοράλες τακτικά, αλλά εκείνος απέκρουσε τις επιθέσεις τους με ευκολία. Αντιμετώπισε επιτυχώς το 2008 ένα δημοψήφισμα εναντίον του που διεξήχθη από την εύπορη και –κυρίως- λευκή ελίτ στις ανατολικές επαρχίες, όπου ρέει άφθονο το πετρελαϊκό χρήμα. Όταν επικράτησε με τα δύο τρίτα των ψήφων, ο Μοράλες χρησιμοποίησε το πρωτόγνωρο πολιτικό κεφάλαιο που απέκτησε για να ολοκληρώσει το νέο Σύνταγμα. Η ψήφος του λαού, ένα χρόνο αργότερα, ενέκρινε και τη τυπικά τις συνταγματικές αλλαγές. Ο Μοράλες είχε επικρατήσει.

Αφού κέρδισε εύκολα μία δεύτερη θητεία, ο Μοράλες έθεσε ως στόχο την- όπως ο ίδιος το έθεσε- «από-αποικιοποίηση» της χώρας. Εθνικοποίησε τη βιομηχανία φυσικού αερίου και πετρελαίου, εισήγαγε αγροτικές μεταρρυθμίσεις, έκτισε γέφυρες επικοινωνίας με άλλα κράτη (έχοντας απομακρυνθεί από την επιρροή των ΗΠΑ) όπως η Κίνα και το Ιράν, ενώ χορήγησε στους ιθαγενείς το δικαίωμα να δημιουργήσουν δικούς τους νομικούς θεσμούς. Υπερασπίστηκε το περιβάλλον, ή αλλιώς τη «Pachamama» («Μητέρα Γη», στην ινδιάνικη γλώσσα των Aymaran), όπως ο ίδιος αρέσκεται συχνά λέει. Τα κατάφερε. Τον Οκτώβριο του 2009, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έδωσε στον Μοράλες τον τιμητικό τίτλο του «Παγκόσμιου Ήρωα της Μητέρας Γης».