Πώς είναι η κατάσταση μετά την Αραβική Άνοιξη

Βέβαια, δεν ήταν μόνο ο σεχταρισμός. Η Συρία είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην περιοχή, με τον πληθυσμό της να έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί από την εποχή που ο Hafez κατέλαβε την εξουσία το 1970. Οι αρτηρίες του καθεστώτος είχαν σκληρύνει, με ένα στρατιωτικο-εμπορικό σύμπλεγμα να δεσπόζει στην πολιτική και οικονομική ζωή. Δεν υπήρχαν πολλά περιθώρια στο κράτος να προσφέρει προστασία, καθώς κάτω από το λάβαρο της ιδιωτικοποίησης τα τελευταία χρόνια η πολιτεία είχε εξαφανιστεί. Η εξέγερση σκόρπισε την αίσθηση της οικονομικής αποκλήρωσης και την οργή μιας πλειοψηφίας σουνιτών που ήταν αποφασισμένοι να απαλλαγούν από την ηγεμονία μιας άθεης ομάδας.

ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΣΗΜΕΡΑ

Φυσικά, δεν υπήρξε κανένα ενιαίο σενάριο για το έργο που παιζόταν στα αραβικά καθεστώτα. Η Τυνησία, ένα παλιό κράτος με καθορισμένη εθνική ταυτότητα, ρύθμισε τις υποθέσεις της με σχετική ευκολία. Εξέλεξε μια συνταγματική συνέλευση στην οποία το al Nahda, ένα ισλαμικό κόμμα, εξασφάλισε την πλειοψηφία. Ο ηγέτης του al Nahda, Rachid al-Ghannouchi, ήταν ένας διορατικός άνθρωπος: τα χρόνια στην εξορία τού είχαν διδάξει να προσέχει και το κόμμα του σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με δύο κοσμικούς εταίρους.

Στη Λιβύη, η ξένη παρέμβαση βοήθησε τους αντάρτες να ανατρέψουν το καθεστώς. Έσυραν τον Καντάφι από ένα σωλήνα αποχέτευσης, τον ξυλοκόπησαν και τον δολοφόνησαν και το ίδιο έγινε και με έναν γιο του. Αυτά ήταν τα μίση και η οργή που ο ίδιος ο τύραννος είχε φυτέψει: θέρισε όσα έσπειρε. Αλλά τη Λιβύη θα πρέπει να την δούμε μέσα από τον πλούτο, τον διάσπαρτο πληθυσμό και την προσοχή των ξένων. Καμιά ιστορική περίοδος δε θα μπορούσε να είναι τόσο θανατηφόρα για τη Λιβύη (και για άλλους) όσο η περίοδος Καντάφι.

Οι σκιές του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας υπερίπτανται πάνω από το Μπαχρέιν. Δεν υπάρχει μαζική τρομοκρατία, αλλά η πολιτική τάξη δεν επαρκεί. Υπάρχουν θρησκευτικές διακρίσεις και τα περίεργα μιας δυναστείας που κυβερνά, η Βουλή των Khalifa που κατέλαβε την περιοχή τα τελευταία χρόνια του δέκατου όγδοου αιώνα, αλλά δεν έχει ακόμα ειρηνικές σχέσεις με το λαό. Ξένοι επανδρώνουν τις δυνάμεις ασφαλείας και η πραγματική σταθερότητα φαίνεται πολύ μακρινή.

Όσον αφορά την Υεμένη, είναι η πεμπτουσία του αποτυχημένου κράτους. Το αποτύπωμα της κυβέρνησης είναι ελαφρύ, οι ηγέτες δεν προσφέρουν καμία λύτρωση, αλλά δεν υπάρχει δρακόντεια τρομοκρατία. Η χώρα ξεμένει από νερό. Οι τζιχαντιστές στο δρόμο για το Χίντου Κους βρήκαν εκεί ένα σπίτι: είναι σαν το Αφγανιστάν αλλά με μια ακτογραμμή. Οι άνδρες και οι γυναίκες που βγήκαν στους δρόμους της Σαναά το 2011 ζήτησαν την αποκατάσταση της χώρας τους, μια πιο αξιοπρεπή πολιτική από αυτή που είχαν από τον κυνικό ακροβάτη που ήταν στο τιμόνι για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Είναι ασαφές αν θα την πάρουν.

Η Συρία παραμένει στο χάος. Η Χαμάς έφυγε από τη Δαμασκό τον Δεκέμβριο επειδή φοβήθηκε ότι θα μείνει στη λάθος πλευρά της βασικής αραβικής συναίνεση ενάντια στο συριακό καθεστώς. Το «Όχι Ιράν, όχι Χεζμπολάχ: θέλουμε ηγέτες που φοβούνται τον Αλλάχ» υπήρξε ένα από τα πιο ουσιαστικά συνθήματα των διαδηλωτών. Η ηγεμονία των Αλαουιτών ήταν ανώμαλη και το καθεστώς, μέσω της βίαιης αντίδρασής του στην εξέγερση, με τις δυνάμεις ασφαλείας να βεβηλώνουν τα τζαμιά, να πυροβολούν τους προσκυνητές και να διατάζουν τους άμοιρος αιχμαλώτους να διακηρύττουν ότι «δεν υπάρχει Θεός αλλά υπάρχει ο Μπασάρ», έχει προδιαγράψει τη δική του περιφερειακή εξορία. Ο Χάφεζ διέπραξε και αυτός ωμότητες, αλλά πάντα κατάφερνε να παραμείνει εντός του Αραβικού πλαισίου. Ο Μπασάρ είναι διαφορετικός –απερίσκεπτος- και ανάγκασε ακόμα και τον Αραβικό Σύνδεσμο, ο οποίος έχει μια ιστορία στο να παραβλέπει τις ανοησίες των μελών του, να αναστείλει τη συμμετοχή της Δαμασκού.

Ο αγώνας μαίνεται ακόμα, το Χαλέπι και η Δαμασκός δεν έχουν ξεσηκωθεί και ο εμπόλεμος ηγεμόνας φαίνεται πεπεισμένος ότι μπορεί να αντισταθεί στους νόμους της βαρύτητας. Σε αντίθεση με τη Λιβύη, καμία ξένη αποστολή διάσωσης δε φαίνεται στον ορίζοντα. Αλλά με πλήρη επιφύλαξη, μπορούμε να πούμε το εξής: η επίφοβη ασφάλεια που έχτισαν ο Χάφεζ, το κόμμα Μπάαθ και οι στρατιώτες των Αλαουιτών μαζί με τους βαρόνους των μυστικών υπηρεσιών, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όταν η συναίνεση και ο ενθουσιασμός του λαού έσβησαν, το κράτος βασίστηκε στο φόβο και ο φόβος ηττήθηκε. Στη Συρία, οι δεσμοί ανάμεσα στους κατόχους εξουσίας και το λαό έχουν κοπεί ανεπανόρθωτα.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΝ ΦΑΡΑΩ

Εν τω μεταξύ, η Αίγυπτος μπορεί να έχασε τη λάμψη των παλαιών χρόνων, αλλά ετούτη η αραβική περίοδος θα πρέπει να κριθεί από το τι τελικά συμβαίνει εκεί. Στα καταστροφολογικά σενάρια, η επανάσταση θα γεννούσε μια ισλαμική δημοκρατία: οι Κόπτες θα φύγουν, τα έσοδα από τον τουρισμό θα χαθούν για πάντα και οι Αιγύπτιοι θα λαχταρούν το σιδερένιο γράπωμα ενός φαραώ. Η ισχυρή επίδοση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και ενός ακόμα πιο εξτρεμιστικού κόμματος σαλαφιστών στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, μαζί με τον κατακερματισμό της κοσμικής, φιλελεύθερης παράταξης, φαίνεται να δικαιολογούν την ανησυχία για την κατεύθυνση της χώρας. Αλλά οι Αιγύπτιοι θυμούνται με υπερηφάνεια τις φιλελεύθερες περιόδους της ιστορίας τους. Έξι δεκαετίες στρατιωτικής διακυβέρνησης τους αποστέρησαν την εμπειρία της ανοικτής πολιτικής και είναι απίθανο να τα παρατήσουν τώρα χωρίς να αγωνιστούν.