Η Ευρώπη μετά την κρίση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ευρώπη μετά την κρίση

Πώς μπορεί να διατηρηθεί το κοινό νόμισμα

Από την αρχή, λοιπόν, το ενιαίο νόμισμα επέβαλε υψηλούς κινδύνους σε ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Εάν οι ελλειμματικές χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία, δεν μπορούσαν να πείσουν τη Γερμανία να αλλάξει τη συμπεριφορά της, τότε στοιχημάτιζαν την μελλοντική ευημερία τους στη δική τους ικανότητα να υιοθετήσουν τα γερμανικά πρότυπα στην μισθολογική πειθαρχία, στις δημόσιες δαπάνες και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα. Αυτοί ήταν φιλόδοξοι στόχοι, γιατί τέτοιου είδους πρότυπα είναι βαθειά ριζωμένα σε εθνικούς κοινωνικούς συμβιβασμούς και στην πολιτική ιστορία κάθε χώρας. Η ευρωζώνη έπρεπε να γίνει κάτι περισσότερο από αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «μια βέλτιστη νομισματική περιοχή», στην οποία η οικονομική συμπεριφορά είναι αρκούντως εναρμονισμένη για να δικαιολογήσει μια ενιαία νομισματική πολιτική.

Στην πράξη, το να φθάσει η ευρωζώνη στο σημείο αυτό θα είναι πολύ δύσκολο, επειδή το σύστημα του ευρώ απαιτούσε από τις κυβερνήσεις να παραδώσουν τα εργαλεία που παραδοσιακά χρησιμοποιούσαν για να αντισταθμίσουν την διαφορά τους με τη Γερμανία. Αυτά συμπεριελάμβαναν μονομερή έλεγχο των επιτοκίων και της προσφοράς χρήματος, περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων και χειραγώγηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αντιμέτωπη με μια κρίση χρέους ή ανταγωνιστικότητας, μια χώρα θα έπρεπε να δράσει άμεσα για να συμπιέσει την οικονομική δραστηριότητα μέσω των μισθών, της ιδιωτική κατανάλωσης, των επενδύσεων των επιχειρήσεων και των κρατικών δαπανών. Αυτή είναι μια επικίνδυνη πορεία για οποιαδήποτε κυβέρνηση, διότι επιβάλλει άμεσα και ορατά το κόστος σε όλη την κοινωνία. Ωστόσο, οι δημιουργοί του ευρώ προφανώς πίστευαν ότι οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να συγκλίνουν σε κάτι που μοιάζει με το γερμανικό μοντέλο, ή ότι η ίδια η Γερμανία θα υποχωρήσει, επειδή έκαναν μερικές προβλέψεις για την αντιμετώπιση μιας κατάρρευσης τραπεζών, κρίσεων χρέους ή άλλες πιθανές συνέπειες μιας οικονομικής αποτυχίας .

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΟΙ ΞΕΧΩΡΙΣΤΑ

Αρχικά, οι άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες φαινομενικά εναρμόνισαν τις πολιτικές τους σύμφωνα με εκείνες της Γερμανίας, όπως ανέμεναν οι αισιόδοξοι. Οι κυβερνήσεις χωρών με ασθενές νόμισμα συγκράτησαν τους μισθούς, τις κρατικές δαπάνες και την κατανάλωση - ή παρουσίασαν στατιστικά στοιχεία που έδειχναν σαν να το είχαν πράξει. Η υιοθέτηση του ευρώ μείωσε τα επιτόκια για τις χώρες αυτές και ενθάρρυνε τις χορηγήσεις δανείων από τους βορειο-ευρωπαίους προς τις οικονομίες αυτές, τονώνοντας την ανάπτυξη.

Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια, η ευρωζώνη ήταν μια ωρολογιακή βόμβα. Οι οικονομίες της Ευρώπης αναπτύσσονταν και πάλι ξεχωριστά, κατάσταση της οποίας οι συνέπειες έγιναν σαφείς μετά την οικονομική κατάρρευση ΗΠΑ και Βρετανίας το 2008. Οι κυβερνήσεις των χωρών με έλλειμμα βρέθηκαν αμέσως υπό πίεση στις διεθνείς αγορές: οι κερδοσκοπικές εγχώριες αγορές κατέρρευσαν, τα επιτόκια αυξήθηκαν, το εξωτερικό χρέος διογκώθηκε και η ανάπτυξη έπεσε κατακόρυφα. Αντίθετα, η Γερμανία, μετά από έναν σύντομο… λόξιγκα, γνώρισε μια πρωτοφανή οικονομική άνθηση. Αυτές οι διαφορετικές τροχιές έχουν θέσει υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα του ευρώ.

Σύμφωνα με την κοινή λογική και την επίσημη ρητορική στη Γερμανία και αλλού, η κρίση προκλήθηκε κυρίως από τις υπερβολικές δημόσιες δαπάνες σε ορισμένες χώρες της ευρωζώνης. Η επίλυση αυτής της κρίσης και η πρόληψη άλλων μελλοντικών κρίσεων, θα απαιτήσει, επομένως, απλώς να επιβληθεί αυστηρός έλεγχος επί των κρατικών προϋπολογισμών σε χώρες με ελλειμματικό ισοζύγιο. Για το σκοπό αυτό, η λεγόμενη συνθήκη δημοσιονομικής πειθαρχίας που πρόσφατα διαπραγματεύτηκαν τα μέλη της ΕΕ, εάν επικυρωθεί, επιβάλλει δημοσιονομική λιτότητα σε όλη την ήπειρο. Ορισμένοι οικονομολόγοι, όπως ο Mario Draghi, ο οποίος ηγείται σήμερα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, επίσης πιστεύουν ότι η περικοπή των προϋπολογισμών είναι κάτι καλό για την ανάπτυξη.

Ωστόσο, αυτή είναι μια παραπλανητική διάγνωση. Αν και ορισμένες χώρες της νότιας Ευρώπης, όπως και πολλές δυτικές δημοκρατίες, μπορεί να κάνουν καλά εάν μειώσουν τα δημόσια ελλείμματα, η δημόσια σπατάλη δεν ήταν η κύρια αιτία της κρίσης. Οι χώρες της ευρωζώνης έχουν σχετικά συνετές δημοσιονομικές πολιτικές. Οι περισσότερες έχουν μικρότερα ελλείμματα από την Ιαπωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της ευρωζώνης με μέσο όρο ελλείμματος πάνω από 3% του ΑΕΠ, το ανώτατο όριο που επιτρέπεται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, και η Πορτογαλία ήταν η μόνη άλλη χώρα που μαστιζόταν επίσης από μεγάλα δημόσια ελλείμματα πριν από την κρίση. Η Ισπανία είχε στην πραγματικότητα πλεόνασμα. Πολύ πιο σημαντικοί στην πρόκληση της κρίσης ήταν οι κοντόφθαλμοι και χαλαροί κανονισμοί για τον ιδιωτικό τομέα, κάτι που εξέθρεψε την απερίσκεπτη πολιτική του τραπεζικού τομέα της Ιρλανδίας, τον ανεπαρκή ανταγωνισμό των αγορών στην Ιταλία και μια εκρηκτική άνοδο της αγοράς ακινήτων που προσγειώθηκε άσχημα στην Ισπανία. Ούτε υπάρχει λόγος να κατηγορούμε την κρίση για την πτώχευση του κοινωνικού μοντέλου της γηραιάς ηπείρου. Η πρόσφατη φερεγγυότητα και η ανταγωνιστικότητα των οικονομιών της βόρειας Ευρώπης δείχνει ότι η συνετή διαχείριση των Ταμείων Προνοίας και οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας μπορούν να κρατήσουν βιώσιμο το ευρωπαϊκό μοντέλο.