Η επόμενη Ευρώπη

Ερωτηθείς κάποτε πώς αντιλαμβάνεται την ευημερία των σκανδιναβικών εθνών παρά τους υψηλούς φορολογικούς συντελεστές τους, ο οικονομολόγος Milton Friedman απάντησε ότι ήταν επειδή η κοινή ταυτότητά τους και ο ομοιογενής πολιτισμός τους επέτρεψε να βρεθεί μια συναίνεση. Οι ελεύθερες αγορές, τόνισε, ήταν σημαντικές ακριβώς επειδή επέτρεψαν στους ανθρώπους χωρίς κοινή ταυτότητα να εργαστούν από κοινού, ακόμη και αν μισούσε ο ένας τον άλλο. Μια τέτοια διαδικασία ολοκλήρωσης λειτούργησε καλά στην Ευρώπη μέχρι στιγμής, αλλά για να κλειδώσουν στα κέρδη και στις σχέσεις, πρέπει να ακολουθήσουν οι θεσμοί εκεί όπου οι αγορές έχουν ήδη φύγει. Οι θεσμοί αυτοί πρέπει να περιορίζονται στην παροχή δημόσιων αγαθών που είναι προς το κοινό συμφέρον, και ταυτόχρονα θα αποφεύγουν τις άσκοπες επεμβάσεις στις αυτόνομες ζωές των εθνικών μονάδων της Ένωσης. Όπως η Ελβετία, με άλλα λόγια, η Ευρώπη χρειάζεται μια ισχυρή, αλλά περιορισμένη κεντρική κυβέρνηση που θα φιλοξενεί όσο το δυνατόν περισσότερη τοπική ποικιλομορφία. Όπως συμβαίνει παντού, είναι θέμα εξισορρόπησης προτεραιοτήτων. Η διακυβέρνηση λειτουργεί καλύτερα - γιατί είναι πιο νομιμοποιημένη και υπεύθυνη - όταν η κλίμακα είναι μικρή. Οι αγορές ευημερούν περισσότερο όταν η κλίμακα είναι μεγάλη.

Ένας τομέας που σίγουρα χρειάζεται κεντρική ρύθμιση και θεσμική καθοδήγηση είναι ο χρηματοοικονομικός. Όπως υποστήριξε ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας, Φελίπε Γκονζάλες, «Είναι γελοίο τα κράτη μέλη να διατηρήσουν διαφορετικούς κανόνες σε αυτόν τον κοινό και ενιαίο χώρο, όπου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα λειτουργούν ελεύθερα. Η απουσία ομοιογενούς ρυθμιστικού πλαισίου θα σπέρνει τους σπόρους της επόμενης χρηματοπιστωτικής κρίσης και θα κάνει την Ευρώπη να χωλαίνει τις επόμενες δεκαετίες, καθώς αντιμετωπίζει νέες ανταγωνιστικές προκλήσεις στην παγκόσμια οικονομία». Οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει επίσης να συμφωνήσουν σε κοινές προϋποθέσεις επί του ισοζυγίου πληρωμών και μια εναρμονισμένη ελάχιστη φορολόγηση προκειμένου να χρηματοδοτηθεί ένας ευρωπαϊκός προϋπολογισμός. Τέτοιες κινήσεις θα βοηθήσουν να γίνουν βαθιές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε μεμονωμένες χώρες, όπως η αύξηση της ευελιξίας στις αγορές εργασίας, η οποία θα προωθήσει την ανταγωνιστικότητα.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η στενότερη ευθυγράμμιση των ευρωπαϊκών κρατών σε θέματα όπως τα επίπεδα των μισθών, το κοινωνικό συμβόλαιο και οι φορολογικοί συντελεστές θα πρέπει να αποτελεί το έργο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - η οποία εκπροσωπεί τα 27 κράτη μέλη - και όχι των διακυβερνητικών συμφωνιών των οποίων η διαπραγμάτευση αναπόφευκτα κυριαρχείται από τη Γαλλία και, κυρίως, τη Γερμανία. Αυτό είναι λογικό, αλλά για να αναλάβει η Επιτροπή έναν τέτοιο ρόλο, θα πρέπει να αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη λαϊκή νομιμοποίηση. Αυτό σημαίνει ότι ο πρόεδρος της Επιτροπής θα πρέπει να εκλέγεται άμεσα από τους Ευρωπαίους πολίτες, προκειμένου να προσωποποιεί την πολιτική ενότητα της Ευρώπης. Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, εν τω μεταξύ, θα πρέπει να είναι σε θέση να νομοθετούν (μια δύναμη που έχει τώρα μόνο η Επιτροπή). Θα ήταν επίσης λογικό να κατανεμηθούν οι έδρες στο κοινοβούλιο με έναν τρόπο που να εκφράζει σαφέστερα τους πληθυσμούς των κρατών μελών και να δημιουργηθεί θέση Επιτρόπου για την Εξοικονόμηση, που θα μπορούσε να επιβλέπει ότι τα κράτη μέλη τηρούν τις διάφορες οικονομικές και δημοσιονομικές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις.

Εν τω μεταξύ, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Γιόσκα Φίσερ, έχει προτείνει την μόχλευση της τρέχουσας νομιμοποίησης του έθνους-κράτους ώστε να διαμορφωθεί μια πιο αποτελεσματική κοινή ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική. «Επειδή δεν μπορεί να υπάρξει δημοσιονομική ένωση χωρίς κοινή δημοσιονομική πολιτική», υποστήριξε, «τίποτα δεν μπορεί να αποφασιστεί χωρίς τα εθνικά κοινοβούλια. Αυτό σημαίνει ότι μια “ευρωπαϊκή βουλή” - που θα περιλαμβάνει τους εθνικούς κοινοβουλευτικούς ηγέτες - είναι απαραίτητη. Μία τέτοια βουλή θα μπορούσε να ξεκινήσει ως ένα συμβουλευτικό όργανο, με τα εθνικά κοινοβούλια να διατηρούν τις αρμοδιότητές τους. Αργότερα, στη βάση μιας διακυβερνητικής συνθήκης, θα πρέπει να γίνει ένα πραγματικό σώμα κοινοβουλευτικού ελέγχου και λήψης αποφάσεων, που θα αποτελείται από μέλη των εθνικών κοινοβουλίων». (Στο ίδιο πνεύμα, ο γερμανός φιλόσοφος Jurgen Habermas έχει προτείνει τη γεφύρωση της εθνικής και ευρωπαϊκής κυριαρχίας με ορισμένα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που θα κατέχουν ταυτόχρονα έδρες στα αντίστοιχα εθνικά τους κοινοβούλια).

Παρά το γεγονός ότι μια ομοσπονδιακή Ευρώπη πρέπει να είναι ανοικτή σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, η πρόοδος προς την κατεύθυνση αυτή δεν θα πρέπει να μπλοκαριστεί επειδή μερικοί δεν είναι ακόμα πρόθυμοι να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση αλλά ούτε θα πρέπει κάτι τέτοιο να επιβληθεί από τα πάνω. Η δημοκρατική βάση τού κάθε κράτους θα πρέπει να αποφασίσει αν είναι προς το μακροπρόθεσμο συμφέρον της να ενταχθεί στην ομοσπονδία ή να αποχωρήσει. Είναι αυταπάτη να πιστεύουμε ότι μια ισχυρή πολιτική ένωση μπορεί να οικοδομηθεί πάνω στην ασθενή αφοσίωση που προκύπτει από μικροαλλαγές στις Συνθήκες. Η ίδρυσή της πρέπει να αποτελεί μια λαϊκή εντολή. Ο κατάλληλος χώρος για τις συζητήσεις αυτές, όπως ο Schroeder και άλλοι έχουν προτείνει, θα είναι μια πλήρους κλίμακας ευρωπαϊκή σύνοδος. Ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου, Guy Verhofstadt, ο Γερμανός πολιτικός, Daniel Cohn-Bendit (και οι δύο, μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) και άλλοι έχουν προτείνει να μετατραπούν οι ευρωεκλογές του 2014 σε εκλογές για την ανάδειξη μιας συντακτικής συνέλευσης που θα συντάξει ένα νέο σύνταγμα για την Ευρώπη, το οποίο θα ενσωματώσει τέτοιες ιδέες.