Πόνος στην Αθήνα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πόνος στην Αθήνα

Γιατί η Ελλάδα δεν φταίει για την κρίση
Περίληψη: 

Οι δυνατότητες για μια λογική λύση ξεθωριάζουν μέρα με τη μέρα, και το αναπόφευκτο ενός Grexit δεσπόζει. Και τούτο γιατί ποτέ δεν καταλάβαμε την Ελλάδα, γιατί έχουμε αρνηθεί να δούμε την κρίση όπως ήταν: Η συνέχεια μιας σειράς διασώσεων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα, που ξεκίνησε το 2008 και καταλήγει μέχρι σήμερα.

Ο MARK BLYTH είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στην έδρα Eastman στο Πανεπιστήμιο Brown.

Όταν το εναντίον της λιτότητας κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2015, γράψαμε με τον Cornel Ban σε ένα άρθρο στο Foreign Affairs [1] ότι, κάποια στιγμή, η Ευρώπη θα ήταν υποχρεωμένη να αντιμετωπίσει έναν Αλέξη Τσίπρα, τον ηγέτη του κόμματος και Έλληνα πρωθυπουργό, «γιατί δεν μπορείς για πολύ καιρό να ζητάς από τους ανθρώπους να ψηφίζουν σήμερα για την εξαθλίωσή τους, βασισμένοι σε υποσχέσεις για ένα καλύτερο αύριο που δεν έρχεται ποτέ». Παρά τις προσπάθειες του Eurogroup, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου από τον Φεβρουάριο του 2015 να πιέσουν την Ελλάδα σε όλο και περισσότερα μέτρα λιτότητας, οι Έλληνες ψήφισαν με ακόμη μεγαλύτερη διαφορά από όση ψήφισαν υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ για να πουν «όχι» για μια ακόμη φορά. Έτσι, το σκορ είναι τώρα Δημοκρατία 2 - Λιτότητα 0. Αλλά τώρα τι μέλλει γενέσθαι; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να είμαστε σαφείς για το τι είναι αυτή η κρίση και τι δεν είναι. Παραδόξως, παρά τις ατελείωτες τεμπέλικες σχολιογραφικές ηθικολογίες [2] για το αντίθετο, η Ελλάδα έχει πολύ μικρή σχέση με την κρίση που φέρει το όνομά της. Για να δούμε το γιατί, είναι καλύτερα να ακολουθήσουμε το χρήμα -και αυτούς που το συσσωρεύουν.

Οι ρίζες της κρίσης βρίσκονται μακριά από την Ελλάδα˙ βρίσκονται στην αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής τραπεζικής [3]. Όταν το ευρώ δημιουργήθηκε το 1999, όχι μόνο οι Έλληνες δανείζονταν όπως οι Γερμανοί, αλλά όλων οι τράπεζες δανείζονταν και δάνειζαν σε αυτό που ήταν ουσιαστικά ένα φτηνό ξένο νόμισμα. Και με σούπερ-χαμηλά επιτόκια, οι χώρες φώναζαν για να μπουν στο ευρώ, καθώς με μια πιστωτική έκρηξη σε εξέλιξη σε ολόκληρη την ήπειρο, είχε νόημα για τις εθνικές τράπεζες να επεκτείνουν τον ιδιωτικό δανεισμό όσο περισσότερο μπορούσε να φθάσει το ευρώ.

08072015-1.jpg

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας φθάνει σε μια έκτακτη σύνοδο κορυφής της ευρωζώνης στις Βρυξέλλες, στις 7 Ιουλίου 2015. FRANCOIS LENOIR / REUTERS
-------------------

Οπότε τα ίχνη των περιουσιακών στοιχείων των ευρωπαϊκών τραπεζών (δάνεια και λοιπά στοιχεία ενεργητικού) επεκτάθηκαν μαζικά σε όλη την πρώτη δεκαετία του ευρώ, ιδίως στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Πράγματι, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών [4], από το 2010, όταν ξέσπασε η κρίση, οι γαλλικές τράπεζες κρατούσαν το ισοδύναμο των περίπου 465 δισεκατομμυρίων ευρώ σε λεγόμενα απομειωμένα περιφερειακά περιουσιακά στοιχεία (impaired periphery assets), ενώ οι γερμανικές τράπεζες είχαν 493 δισεκατομμύρια στα βιβλία τους. Μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των απομειωμένων περιουσιακών στοιχείων ήταν ελληνικά, και εδώ είναι το πρόβλημα: Η Ελλάδα μετρούσε μέχρι το 2% της ευρωζώνης το 2010 και το αναθεωρημένο έλλειμμα του προϋπολογισμού της Ελλάδας εκείνη τη χρονιά ήταν στο 15% του ΑΕΠ της χώρας, που είναι το 0,3% της οικονομίας της ευρωζώνης. Με άλλα λόγια, το ελληνικό έλλειμμα ήταν [σε επίπεδο ίσο με] ένα λάθος στρογγυλοποίησης, δεν ήταν λόγος πανικού. Εκτός αν, φυσικά, οι άνθρωποι που κατέχουν ελληνικά χρέη, αυτές οι μεγάλες τράπεζες στον πυρήνα της ευρωζώνης, είχαν, κατά την διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, διπλασιάσει το μέγεθός τους (από την άποψη των στοιχείων του ενεργητικού) -και με επιχειρησιακούς δείκτες μόχλευσης (ενεργητικό προς παθητικό) διπλάσιους- σε σχέση με τους «πολύ μεγάλους για να χρεοκοπήσουν» (too big to fail) αμερικανούς ομολόγους, που όμως το είχαν κάνει [5] 9στμ: δηλαδή, είχαν χρεοκοπήσει). Σε έναν τέτοιο υπερ-μοχλευμένο κόσμο, αν η Ελλάδα πτώχευε, οι εν λόγω τράπεζες θα έπρεπε να πωλήσουν άλλα παρόμοια κρατικά στοιχεία ενεργητικού για την κάλυψη των ζημιών. Αλλά αν όλα αυτά τα συμβόλαια πώλησης έβγαιναν μονομιάς στην αγορά θα προκαλούσαν τραπεζικό πανικό σε όλες τις αγορές ομολόγων της ευρωζώνης, ο οποίος [πανικός] θα μπορούσε να εξαλείψει τις τράπεζες του ευρωπαϊκού πυρήνα [6].

Είναι σαφές ότι κάτι έπρεπε να γίνει για να σταματήσει η σήψη, και αυτό το κάτι ήταν το πρόγραμμα της τρόικας για την Ελλάδα [7], το οποίο πέτυχε να σταματήσει τον πανικό στην αγορά ομολόγων –κρατώντας τους Έλληνες μέσα [στο σύστημα] και τις αποδόσεις [των ομολόγων] χαμηλά- με κόστος να γίνει το ένα τέταρτο των Ελλήνων άνεργοι και να καταστραφεί σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ της χώρας. Συνεπώς, η Ελλάδα μετρά πλέον μόλις το 1,7% της ευρωζώνης, και η αντιπαράθεση των τελευταίων μηνών ήταν για την φορολογία και το μίγμα των δαπανών για μερικά δισεκατομμύρια ευρώ. Γιατί, τότε, δεν υπήρχε καμία συμφωνία για την Ελλάδα, ειδικά όταν οι έρευνες του ίδιου του ΔΝΤ [8] έχουν πει ότι αυτές οι πολιτικές είναι στην καλύτερη περίπτωση αντιπαραγωγικές; Και πώς μια τόσο μικρή οικονομία κατάφερε να δημιουργήσει μια τέτοια θανάσιμη απειλή για το ευρώ;

Μέρος της ιστορίας, όπως γράψαμε τον Ιανουάριο [1], ήταν ο πολιτικός κίνδυνος που παρουσίαζε ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος απείλησε να ενθαρρύνει άλλους συνασπισμούς εναντίον των πιστωτών σε όλη την Ευρώπη, όπως οι Podemos στην Ισπανία. Αλλά, ένα άλλο μέρος της ιστορίας βασίζεται σε αυτό που οι ευρωπαϊκές ελίτ έθαψαν βαθιά μέσα στις υποτιθέμενες διασώσεις τους για την Ελλάδα. Δηλαδή, οι διασώσεις δεν ήταν καθόλου για την Ελλάδα. Ήταν διασώσεις «στα κρυφά» για τις μεγάλες τράπεζες της Ευρώπης, και οι φορολογούμενοι σε κύριες χώρες έχουν μείνει με τον λογαριασμό, καθώς οι Έλληνες αρνήθηκαν να πληρώσουν. Είναι αυτό το κρυφό παιχνίδι που βρίσκεται στην καρδιά της αποφάσεως της Ελλάδας να πει «όχι», και της αδυναμίας της Ευρώπης να λύσει το πρόβλημα.