Οι πολιτικές της προσφυγικής κρίσης

Η κλιμάκωση των προσφυγικών πιέσεων προκάλεσαν παλινδρομήσεις σε επίπεδο διακηρύξεων και στόχων. Τον Οκτώβριο του 2015 η Α. Μέρκελ εξέφρασε δύο διαφορετικές πολιτικές έναντι της τουρκικής ένταξης στην ΕΕ [14]. Αρχικά ταυτίστηκε με την άποψη του κόμματός της δηλώνοντας ότι είναι ρητά αντίθετη στην προοπτική μιας μελλοντικής τουρκικής ένταξης, ενώ στην συνέχεια φάνηκε συγκαταβατική αναθεωρώντας εκ βάθρων την πολιτική της [15] κάτι που επισημοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2015. Αυτή η αμφισημία προκάλεσε αντιδράσεις από πλευράς Άγκυρας και την χαρακτηριστική δήλωση Τούρκου διπλωμάτη ότι «δεν μπορεί να ασκείται κριτική στην Τουρκία από την Δευτέρα ως την Παρασκευή και το Σάββατο να εκλιπαρούν για στήριξη».

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ουσιαστικά αντιμετωπίζουν τα ελληνικά σύνορα ως εξωτερικά σύνορα της Ένωσης, γεγονός που ικανοποιεί σημαντικές πτυχές της διαχρονικής ελληνικής στρατηγικής. Ωστόσο, η πρόβλεψη για εμπλοκή τρίτων χωρών σε ευρωπαϊκές δράσεις θέτει ζητήματα εθνικής κυριαρχίας. Το πνεύμα των προτάσεων της Επιτροπής στοχεύει στην δημιουργία «μιας κοινής προσέγγισης ώστε να γίνει ορθή διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης και να διατηρηθεί η ασφάλεια του χώρου Σένγκεν». Είναι σαφές ότι η επιτακτική ανάγκη διαφύλαξής του, μετέφερε παράπλευρες πιέσεις στην Ελλάδα απειλώντας την ίδια τη θέση της χώρας στο χώρο Σένγκεν [16].

Ωστόσο, η μεταφορά αρμοδιοτήτων και κυριαρχικών δικαιωμάτων στην ΕΕ μπορεί να λειτουργήσει σε βάρος της εθνικής κυριαρχίας της χώρας μας προς όφελος της Τουρκίας. Στην περίπτωση που η Ένωση ζητήσει την συνδρομή της Άγκυρας σε κοινές δράσεις εντός της ελληνικής επικράτειας, η ελληνική πλευρά δεν θα είναι σε θέση να τις αποτρέψει. Ως αποτέλεσμα, τίθενται ζητήματα εθνικής κυριαρχίας και αρμοδιοτήτων ενώ ελλοχεύει ο κίνδυνος νομιμοποίησης τουρκικών επιχειρήσεων στο Αιγαίο υπό την αιγίδα της ΕΕ.
Η ελληνική πλευρά αξιολόγησε ως «ευπρόσδεκτη» την πρόταση για ευρωπαϊκή αρωγή στα θαλάσσια σύνορα της χώρας, ωστόσο επεσήμανε ότι οι επιχειρήσεις αυτές μέσα από την προτεινόμενη δομή δεν μπορεί να γίνονται χωρίς την συγκατάθεση του κράτους-μέλους [17].

Λίγο πριν την Σύνοδο ΕΕ-Τουρκίας η ελληνική πλευρά ζήτησε εμφατικά από τους εταίρους της να λάβουν σαφείς δεσμεύσεις από την Τουρκία ότι θα εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα. Μάλιστα, στην Σύνοδο της Μάλτας η ελληνική πλευρά ζήτησε από τους εταίρους της εγγυήσεις συμμόρφωσης της Άγκυρας πριν από την παροχή οικονομικής βοήθειας στην Τουρκία. Η Αθήνα ζήτησε πριν την όποια ενίσχυση της τουρκικής ακτοφυλακής την παροχή απτών εγγυήσεων από την Τουρκία ότι θα εξαρθρώσει το τεράστιο κύκλωμα των διακινητών που δρα στην γείτονα. Ουσιαστικά, αυτό το κύκλωμα λειτούργησε ως ένα πολιτικό μέσο άσκησης πιέσεων σε Ελλάδα και ΕΕ. Σε μακροστρατηγικό επίπεδο, η ελληνική πλευρά επεδίωξε να μεταφέρει το βάρος της ανάσχεσης των προσφυγικών ροών στην Τουρκία και να καταστήσει το ζήτημα της επαναπροώθησης των προσφύγων ένα ευρω-τουρκικό ζήτημα [18].

Η ελληνική στρατηγική να καταστήσει θεσμικά και επιχειρησιακά το προσφυγικό ως ένα ευρωπαϊκό ζήτημα, συνιστά έναν εκλογικευμένο στόχο ένταξής του σε ένα αναθεωρημένο, ολικής υφής ευρωπαϊκό διαχειριστικό πλαίσιο. Ωστόσο, οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεμελιώνονται επιχειρησιακά και νομικά σε έναν άξονα που αφορά την αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στο Αιγαίο. Αν οι προτάσεις αφορούσαν αποκλειστικά διευρυμένες παρεμβατικές αρμοδιότητες της ΕΕ θα ικανοποιούσαν σε σημαντικό βαθμό της επιχειρησιακές ανάγκες και προτεραιότητες της ελληνικής πλευράς. Ουσιαστικά, ωστόσο, ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα απειλούνται από τις προβλέψεις για το ρόλο «τρίτων χωρών» σε διευρυμένες δράσεις της Ένωσης και από την μη υποχρέωση συγκατάθεσης της Ελλάδας σε αυτές.

Οι κοινές ελληνοτουρκικές επιχειρήσεις/περιπολίες τις οποίες αρνήθηκε στο πρόσφατο παρελθόν η ελληνική πλευρά, επιχειρείται να μετατραπούν σε κοινές ευρω-τουρκικές δράσεις, καθώς η ΕΕ θα μπορεί να επιχειρεί με δυνάμεις «τρίτης χώρας» στο Αιγαίο χωρίς να έχει προηγηθεί ελληνική έγκριση. Με βάση το προτεινόμενο πλαίσιο, οι Τούρκοι θα μπορούν να δρουν σε κοινές περιπολίες με τους εταίρους μας και σε αυτές τις περιπολίες η Ελλάδα μπορεί να μην συμμετέχει καν. Αυτό, καθώς εκτιμάται ότι η διατήρηση εθνικών προνομίων και αρμοδιοτήτων δεν θα επιτρέψει την αποτελεσματική εποπτεία, έλεγχο και αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών. Ουσιαστικά προτείνεται ένα θεσμικό και διαχειριστικό πλαίσιο που εμπεριέχει στοιχεία ενός λανθάνοντος υπερεθνικού μοντέλου, αφού ο νέος φορέας θα μπορεί να επεμβαίνει «σε επείγουσες καταστάσεις είτε μετά από αίτημα ενός κράτους-μέλους είτε όταν ένα κράτος-μέλος δεν είναι ικανό ή είναι απρόθυμο να δράσει».