Τα οικονομικά της εξάρτησης

Πράγματι, ομοίως θετικές δημογραφικές τάσεις [7] ήταν εμφανείς σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο -στην Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία- κατά την διάρκεια του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, οδηγώντας σε μαζική αύξηση του πλούτου και της ευημερίας σε όλη την υδρόγειο. Αλλά αυτό ήταν αλήθεια όχι μόνο στον πλούσιο κόσμο -μια από τις μεγαλύτερες ιστορίες αναπτυξιακής επιτυχίας των τελευταίων δεκαετιών, η Κίνα, επωφελήθηκε επίσης από το δημογραφικό μέρισμα. Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1949, ο πληθυσμός της Κίνας εξερράγη καθώς τα ποσοστά θνησιμότητας μειώθηκαν ενώ η γονιμότητα παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα –η συνολική γονιμότητα, σύμφωνα με Τμήμα Πληθυσμού του ΟΗΕ, ήταν κατά μέσο όρο 6,0 στην δεκαετία του 1950 και του 1960, ένα επίπεδο που αντιστοιχεί σήμερα μόνο σε λίγες αφρικανικές χώρες. Αλλά στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η κινεζική γονιμότητα άρχισε να μειώνεται, φθάνοντας το 2,9 το 1979 λίγο πριν από την εισαγωγή της πολιτικής του ενός παιδιού, μετά την οποία έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδο του 1,5 το 2000. Την ίδια στιγμή, η Κίνα είχε πραγματοποιήσει εκτεταμένες εκστρατείες αλφαβητισμού επί αρκετές δεκαετίες. Μέχρι το 1990, ο αλφαβητισμός της κινεζικής θηλυκής νεολαίας [8] είχε φτάσει στο 91 τοις εκατό, δηλαδή τον παγκόσμιο μέσο όρο για τις χώρες του ανώτερου μεσαίου εισοδήματος εκείνη την εποχή, παρά το ότι η Κίνα είχε κατά κεφαλήν ΑΕΠ [9] στα 987 δολάρια, χαμηλότερα από το Σουδάν ή την Υεμένη. Οι δείκτες εξάρτησης μειώθηκαν ραγδαία, από 80,7 εξαρτώμενα άτομα ανά 100 εργαζόμενους το 1965 σε 34,5 το 2010. Σε συνδυασμό με την ταχεία ανάπτυξη σε άλλες μορφές –η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας αυξανόταν, όπως και το διεθνές εμπόριο- αυτό το δημογραφικό προφίλ αποδείχθηκε μια ευλογία για την ανάπτυξη της Κίνας [10].

ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα δείχνουν, επομένως, δύο πολύ διαφορετικά παραδείγματα για το πώς η οικονομία μπορεί να αξιοποιήσει το δημογραφικό μέρισμα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Δυτική Ευρώπη, τον Καναδά, την Αυστραλία και άλλες πλούσιες χώρες, τα οικονομικά οφέλη που συνδέονται με τα υψηλά επίπεδα μόρφωσης και την οικονομική ανάπτυξη υπήρχαν ήδη όταν η αναλογία εξάρτησής τους άρχισε να μειώνεται˙ στην Κίνα, τόσο οι κοινωνικοί δείκτες όσο και οι τάσεις της γονιμότητας ήταν το προϊόν της «από πάνω προς τα κάτω» καταναγκαστικής κρατικής δράσης. Όλοι, όμως, επωφελήθηκαν από τα δημογραφικά στο τέταρτο του αιώνα από το 1983 ως το 2007.

Ωστόσο, σήμερα, αυτές οι ευνοϊκές δημογραφικές τάσεις αντιστρέφονται. Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, στις προηγμένες οικονομίες, ο δείκτης εξάρτησης έφθασε στο απόγειό του, για πρώτη φορά στην Ιαπωνία στις αρχές του 1990 και αργότερα στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες από το 2005 έως και το 2010, μετά από το οποίο άρχισε να αυξάνεται.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Στην κάθε περίπτωση, η αλλαγή στην κατεύθυνση του δείκτη εξάρτησης συνέπεσε με την πτώση των χρηματιστηριακών αγορών και την έναρξη της οικονομικής ύφεσης ή της στασιμότητας. Οι δείκτες εξάρτησης, όντως, αυξάνονται στις περισσότερες μεγάλες οικονομίες του κόσμου και θα συνεχίσουν να το κάνουν για πολλές δεκαετίες, κάτι που θα μπορούσε να είναι μια σημαντική τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, η συνταξιοδότηση της μεγάλης γενιάς του baby boom θα οδηγήσει σε διόγκωση του αριθμού των εξαρτώμενων ατόμων ενώ η αύξηση του πληθυσμού λιμνάζει χωρίς νέα μετανάστευση. Και στην Κίνα, έχοντας εξαντληθεί οι θετικές επιπτώσεις της μείωσης της παιδικής εξάρτησης, οι αρνητικές επιπτώσεις της αύξησης του δείκτη εξάρτησης ηλικιωμένων [11] θα περιορίσει την ανάπτυξη, για τα καλά μέσα στον εικοστό πρώτο αιώνα.

---------------------------------------------------------------------

Παρά το γεγονός ότι η κινεζική κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο την αύξηση του ΑΕΠ φέτος [12] σε ένα σχετικά χαμηλό 6,5%, η εμπειρία της Ευρώπης, της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών δείχνει ότι η οικονομία της χώρας θα χρειαστεί άλλα κίνητρα για την άμβλυνση των επιπτώσεων της επιδείνωσης των δημογραφικών εξελίξεων.

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ

Αλλά αν η γήρανση του πληθυσμού στις πιο αναπτυγμένες χώρες σημάνει το τέλος των δημογραφικών μερισμάτων τους, τα παγκόσμια δημογραφικά στοιχεία δεν είναι ομοιόμορφα στάσιμα. Πολλά μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, τμημάτων της Νοτιοανατολικής Ασίας, και της υποσαχάριας Αφρικής, εξακολουθούν να έχουν υψηλά ποσοστά γονιμότητας και μεγάλη αύξηση πληθυσμού [13]. Όλα τους έχουν ποσοστά γονιμότητας σε πτωτική τροχιά, κάτι που τους δίνει -θεωρητικά- μια ευκαιρία για ένα δημογραφικό μέρισμα σε μια δεκαετία ή δύο από τώρα, υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορούν να έχουν εντάξει άλλες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη, όπως η παιδεία, οι υποδομές και η διακυβέρνηση.

Μεταξύ των χωρών BRIC, η Βραζιλία, η Ρωσία και η Κίνα θα αντιμετωπίσουν παρόμοιες δημογραφικές αντιξοότητες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη. Ωστόσο, η Ινδία ξεχωρίζει με την αύξηση του πληθυσμού της και την πτώση του λόγου εξάρτησής της. Το ποσοστό γονιμότητας της χώρας ανέρχεται σήμερα σε 2,34 και αναμένεται να μειωθεί στο 1,89 μέχρι το 2050, και μεταξύ 2015 και 2040 ο λόγος εξάρτησής της θα μειωθεί από το 52,4 στο 47,1. Αν οι προσπάθειες του Ινδού πρωθυπουργού Narendra Modi να εκσυγχρονίσει την οικονομία της [14] αποδειχθούν επιτυχείς, η Ινδία θα μπορούσε να δει εντυπωσιακή ανάπτυξη στο μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο μέλλον.