Η παγκοσμιοποίηση της οργής

Στην Δύση, τα κέρδη που παρήχθησαν από την τεχνολογική καινοτομία και την οικονομική ανάπτυξη συχνά αντισταθμίζονται από την συστηματική εκμετάλλευση, την αυξανόμενη ανισότητα, την καταστροφή των κοινωνικών δεσμών και την ενδοκοινοτική βία. Αυτή η αποδιοργανωτική διαδικασία παίζεται τώρα παντού, δημιουργώντας προβλήματα στο πώς δισεκατομμύρια άνθρωποι θα συλλάβουν το νόημα και τους στόχους της ζωής. Σε ολόκληρο τον κόσμο, τα κακοφτιαγμένα ή αποτυχημένα πειράματα στην Δυτικού τύπου πολιτική και οικονομία έχουν οδηγήσει σε μη βιώσιμα έθνη-κράτη, σε μη αντιπροσωπευτική δημοκρατία και σε εξαιρετικά άνισες κατανομές πλούτου. Σε μέρη όπου ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός δεν έχει εκπληρώσει την υπόσχεσή του για ευκαιρίες και ευημερία, ο πολιτισμικός και ο πνευματικός αποπροσανατολισμός των ανθρώπων έχουν γίνει όλο και περισσότερο επιδεκτικοί στην δημαγωγία και τον εξτρεμισμό. Καθώς «όλα αυτά που είναι στερεά λιώνουν στον αέρα», κατά την διατύπωση του Μαρξ, μερικοί αντέδρασαν με ξέφρενες επιβεβαιώσεις στατικών ταυτοτήτων βασισμένων στην φυλή, την εθνικότητα, την εθνότητα και την θρησκεία. Αυτές οι φωνές προσπαθούν να επαναδημιουργήσουν μια φανταστική χρυσή εποχή, μερικές φορές μέσω της μηδενιστικής βίας. Πολλοί από αυτούς ποθούν την αιματοχυσία απλώς για την αιματοχυσία, θεωρώντας την ως το μοναδικό μονοπάτι της ατομικής και συλλογικής σωτηρίας.

Το ISIS και οι υπόλοιποι σύγχρονοι εξτρεμιστές είναι προϊόντα των δικών τους χρόνων και τόπων. Αλλά ακολουθούν επίσης τα βήματα των Δυτικών προγόνων τους του 19ου και πρώιμου 20ου αιώνα: Οι ανούσιοι εστέτ που δοξάζουν τον πόλεμο και τον μισογυνισμό˙ οι εθνικιστές που κατηγόρησαν τους Εβραίους για «κοσμοπολιτισμό χωρίς ρίζες» και γιόρτασαν την παράλογη βία˙ οι επαναστάτες που μετέτρεψαν την μαζική δολοφονία σε μια διοικητική δουλειά˙ οι ιμπεριαλιστές που αντιμετώπισαν αιτήματα για ισότητα από υποκείμενους λαούς με την βία και με στρεψοδικίες.

«Φαίνεται», είπε απογοητευμένη η Βιρτζίνια Γουλφ το 1938 (σε μια πολύ πιο ζοφερή στιγμή από όσο το παρόν) «σαν να μην υπήρχε πρόοδος στην ανθρώπινη φυλή αλλά μόνο επανάληψη». Η ιστορία, όμως, απέχει πολύ από το να επαναλαμβάνεται. Οι πόλεμοι, οι γενοκτονίες και οι ολοκληρωτικές τυραννίες των αρχών του 20ου αιώνα στην Δύση και οι κρατικά υποστηριζόμενες πανωλεθρίες αλλού (όπως το Μεγάλο Άλμα του Μάο Τσετούνγκ στην Κίνα) είναι απίθανο να επαναληφθούν. Σε αυτή την εποχή του ξέφρενου ατομικισμού, οι κίνδυνοι είναι λιγότερο έντονοι αλλά πιο διάχυτοι και απρόβλεπτοι.

ΟΜΙΧΛΩΔΕΙΣ ΜΝΗΜΕΣ

Σε μια μαζική και υποτιμημένη μεταβολή που έχει λάβει χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, οι άνθρωποι παντού έχουν καταλήξει να κατανοούν τους εαυτούς τους με δημόσιους όρους κυρίως ως άτομα με δικαιώματα και συμφέροντα. Ο ανταγωνισμός, ο φθόνος και η κυριαρχία πάνω σε άλλους έχουν γίνει η βασική προϋπόθεση ύπαρξης στις εμπορικές κοινωνίες. Η κατάσταση αυτή μόνο ελάχιστα επιδεινώνεται από το γεγονός ότι, όπως έγραψε η πολιτική θεωρητικός Hannah Arendt το 1968, «για πρώτη φορά στην ιστορία όλοι οι λαοί στην γη έχουν ένα κοινό παρόν». Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπως είπε η Arendt, «κάθε χώρα έχει γίνει σχεδόν άμεσος γείτονας κάθε άλλης χώρας και κάθε άνθρωπος αισθάνεται το σοκ των γεγονότων που συμβαίνουν στο άλλο άκρο της υφηλίου».

Αυτοπροσδιοριζόμενα άτομα με πολύ διαφορετικά υπόβαθρα βρίσκονται τώρα να διαβιούν σε μια παγκόσμια αγορά όπου οι έντονες ανισότητες του πλούτου και της εξουσίας έχουν δημιουργήσει ταπεινωτικές νέες ιεραρχίες. Αυτή η εγγύτητα καθίσταται περισσότερο κλειστοφοβική από τις ψηφιακές επικοινωνίες που έχουν αυξήσει την ικανότητα των ανθρώπων για φθονερές και μνησίκακες συγκρίσεις. Έχει καταλήξει, όπως δικαίως φοβάται η Arendt, σε μια «τεράστια αύξηση του αμοιβαίου μίσους και μια κάπως καθολική ευερεθιστότητα όλων εναντίον όλων των άλλων».

Ακτιβιστής συγκρούεται με την αστυνομία σε διαδήλωση στο Guerrero του Μεξικού, τον Ιανουάριο του 2015. JORGE LOPEZ / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------------