Το παράδοξο του ελεύθερου εμπορίου

Χρειάζεται αρκετός χρόνος για να γίνει κατανοητό γιατί ο Ρικάρντο είχε δίκιο. Η βασική ιδέα του ήταν ότι αν οι χώρες Α και Β εμπορεύονται μεταξύ τους, η χώρα Α μπορεί να ειδικευτεί στο να παράγει αυτά στα οποία είναι καλύτερη, η χώρα Β μπορεί να ειδικευτεί στο να παράγει αυτά στα οποία είναι λιγότερο κακή, και τότε οι δύο χώρες μπορούν να εμπορευτούν προς αμοιβαίο όφελος. Οι φοιτητές μου στην οικονομία πρέπει να ακούσουν υπομονετικά για 50 λεπτά ενώ εξηγώ το συγκριτικό πλεονέκτημα και ανατρέπω τα επιχειρήματα εναντίον του. Οι θεατές των τηλεοπτικών διαφημίσεων [διάρκειας] 30 δευτερολέπτων δεν έχουν καμία τέτοια υποχρέωση. Η σκληρή αλήθεια είναι ότι οι περίπλοκες ιδέες είναι δύσκολο να πείσουν.

Ωστόσο, η έλλειψη κατανόησης δεν είναι ο μόνος λόγος για τον δημόσιο σκεπτικισμό σχετικά με τις αρετές του εμπορίου. Μερικοί άνθρωποι μπορούν να κατανοήσουν την θεωρία ανεκτά καλά, αλλά εξακολουθούν να έχουν καλούς λόγους για να αντιταχθούν στα ανοίγματα του εμπορίου. Η θεωρία του στοιχειώδους εμπορίου δείχνει ότι κάθε κίνηση προς το ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί τόσο νικητές όσο και ηττημένους, σχεδόν όπως και κάθε οικονομική αλλαγή. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες μειώσουν ή εξαλείψουν τους δασμούς για τον χάλυβα, για παράδειγμα, η άφιξη περισσότερου ξένου χάλυβα θα βλάψει τις εγχώριες χαλυβουργίες και θα κοστίσει σε μερικούς Αμερικανούς χαλυβουργούς τις δουλειές τους. Αυτοί οι άνθρωποι δικαίως θα θεωρήσουν τους εαυτούς τους ως θύματα του εμπορίου. Το ότι άλλοι Αμερικανοί –ας πούμε, οι αυτοκινητοβιομηχανίες και οι υπάλληλοί τους- είναι κερδισμένοι από το ίδιο εμπόριο, θα είναι μικρή παρηγοριά.

Η θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος υποστηρίζει ότι τα κέρδη από το εμπόριο στο έθνος συνολικά υπερβαίνουν τις ζημίες. Αυτό ανοίγει μια πιθανότητα που η πολιτική των ΗΠΑ σπανίως εκμεταλλεύτηκε: Οι κερδισμένοι θα μπορούσαν, καταρχήν, να αποζημιώσουν τους χαμένους και να τους μείνει και πάλι κάτι για τους εαυτούς τους. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε σε όλους να κερδίζουν από το εμπόριο. Όμως, διαδοχικές διοικήσεις των ΗΠΑ, όπως και κυβερνήσεις άλλων χωρών, δεν κατάφεραν να κάνουν τίποτα ούτε καν ελάχιστα κοντά σε αυτό.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάποια πενιχρά προγράμματα αποζημίωσης. Το Trade Adjustment Assistance, για παράδειγμα, προσφέρει χρήματα στους ανθρώπους που έχουν χάσει την δουλειά τους από τον ξένο ανταγωνισμό για επανεκπαίδευση και επιπλέον εισόδημα ενώ είναι άνεργοι. Ωστόσο, το ΤΑΑ δεν χρηματοδοτείται επαρκώς, είναι δύσκολη η πρόσβαση σε αυτό και φθάνει σε λίγους εκτοπισμένους εργαζόμενους. Κατ’ αρχήν, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να το βελτιώσει Στην πράξη, ωστόσο, στους Ρεπουμπλικανούς δεν αρέσει το πρόγραμμα, και οι οργανωμένοι εργαζόμενοι μερικές φορές το χλευάζουν, αποκαλώντας το «ασφάλιση ταφής». Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις προτιμούν τις θέσεις εργασίας έναντι της «ευημερίας». Αυτή η στάση, αν και κατανοητή, δημιουργεί ένα αξεπέραστο εμπόδιο στην δημιουργία μιας καλύτερης πολιτικής. Ένα υπέρ του εργατικού δυναμικού πρόγραμμα που δεν θα υποστηρίζεται από τους οργανωμένους εργαζόμενους, πολιτικά, δεν θα πάει πουθενά.

Ο τρόπος που κατανέμονται τα κέρδη και οι ζημίες από την απελευθέρωση του εμπορίου καθιστά ακόμη πιο δύσκολες τις πολιτικές των εμπορικών συμφωνιών. Τις περισσότερες φορές, τα κέρδη είναι ευρέως διαδεδομένα αλλά μικρά για κάθε άτομο, κάνοντάς τα σχεδόν αόρατα στους περισσότερους ανθρώπους. Οι απώλειες, αντιθέτως, είναι συγκεντρωμένες, είναι πολύ ορατές και πλήττουν καλά καθορισμένες [πληθυσμιακές] ομάδες. Όταν πρόκειται για την εξομάλυνση αυτών των κερδών και ζημιών, ο οικονομικός υπολογισμός ουσιαστικά ευνοεί πάντα το ελεύθερο εμπόριο, αλλά ο πολιτικός υπολογισμός συχνά δεν το κάνει. Τα κέρδη και οι απώλειες είναι τα ίδια, αλλά τα οικονομικά και η πολιτική τοποθετούν πολύ διαφορετικά βάρη πάνω τους. Αυτό είναι πιθανόν ένα άλυτο πρόβλημα.

Δείτε τις περίφημες ποσοστώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών για την ζάχαρη. Σχεδόν κάθε αμερικανική οικογένεια πληρώνει περισσότερα για ζάχαρη εξαιτίας αυτών. Προσθέστε τα όλα μαζί και γίνονται πολλά χρήματα. Αλλά κανένας μεμονωμένος αγοραστής ζάχαρης δεν θα κινητοποιηθεί για πολιτική δράση για να εξοικονομήσει μερικά δολάρια το χρόνο. Αντιστοιχίστε αυτό με την βιομηχανία ζαχαρότευτλων των ΗΠΑ. Οι ποσοστώσεις μπορεί να είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει μεταξύ των επιχειρήσεων και της εξαφάνισής τους και μεταξύ των εργαζομένων και της ανεργίας. Για αυτούς, αξίζει να πάνε στο πολιτικό πεδίο για να διατηρήσουν τις ποσοστώσεις. Έτσι ναι, το ελεύθερο εμπόριο εξυπηρετεί το ευρύ δημόσιο συμφέρον. Αλλά θα υπάρχουν πάντα οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι που πλήττονται από το εμπόριο και κάνουν έκκληση για προστασία.

Επιπλέον, οι οικονομολόγοι και άλλοι υποστηρικτές του ελεύθερου εμπορίου δεν είναι οι μόνοι που προσπαθούν να πείσουν υπέρ αυτού -και σίγουρα όχι οι πιο ζωηροί. Σε ένα περίφημο απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Πλούτος των Εθνών», ο Smith παρατήρησε ότι η υπόθεση για το ελεύθερο εμπόριο «είναι τόσο πολύ προφανής που … δεν θα μπορούσε [ποτέ] να αμφισβητηθεί, αν η ιδιοτελής σοφιστεία των εμπόρων και των μεταποιητών δεν συγχεόταν με την κοινή λογική της ανθρωπότητας». Η ιδιοτελής σοφιστεία δεν τελείωσε το 1776, όταν δημοσιεύθηκε αυτό το βιβλίο. Στην πραγματικότητα, η σύγχρονη μαζική επικοινωνία και η δημοκρατική πολιτική που βασίζεται στην άσκηση πιέσεων (lobbying) την έχουν καταστήσει πιο ισχυρή από ποτέ. Είναι σίγουρα πιο ισχυρή από την καθαρή λογική.
Το σχίσμα μεταξύ των οικονομικών και των πολιτικών στάσεων είναι βαθύτερο από αυτό που κάποτε ο οικονομολόγος Charles Schultze αποκαλούσε «η αρχή του να μην κάνεις καμιά άμεση ζημιά». Στην θορυβώδη δραστηριότητα της σύγχρονης οικονομίας, οι άνθρωποι πλήττονται συνεχώς από οικονομικές αλλαγές πέρα από τον έλεγχό τους. Τις περισσότερες φορές, αυτή η βλάβη δεν έχει μια προφανή αιτία. Αλλά αν μπορεί να εντοπιστεί άμεσα στις κυβερνητικές ενέργειες, θα υπάρξει βαρύ πολιτικό κόστος να πληρωθεί -και οι πολιτικοί το ξέρουν.