Γιατί η Δύση ανέχεται την Τουρκία

Oι συντηρητικές δυνάμεις στην Τουρκία ισχυροποιήθηκαν περαιτέρω, τόσο μετά τα γεγονότα του Gezi Park το 2013, όσο και μετά το «πραξικόπημα-οπερέτα» [17] του 2016, μέσω του οποίου ο Ερντογάν κατάφερε να επιβάλει απηνείς διώξεις στους αντιπάλους του (150.000 δικαστές, ακαδημαϊκοί, στρατιωτικοί, κρατικοί λειτουργοί απολύθηκαν ή τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και τουλάχιστον 77.000 βρίσκονται στην φυλακή [18]). Η Τουρκία είναι μια χώρα στην οποία η πολιτική εξουσία γίνεται ολοένα και πιο αυταρχική, καθώς τα ατομικά δικαιώματα περιορίζονται δραστικά. Στα τέλη του 2018, η Τουρκία κατείχε την θλιβερή πρωτιά παγκοσμίως σε φυλακίσεις δημοσιογράφων [19] ενώ προσφάτως επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης σε επικεφαλής της Διεθνούς Αμνηστίας και ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η βία κατά των γυναικών είναι καθημερινό φαινόμενο (479 δολοφονίες μόνο το 2019) και οι δράσεις για την ισότητα των φύλων χαρακτηρίζονται συχνά ως μια προσπάθεια υπονόμευσης του θεσμού της οικογένειας και των παραδοσιακών αξιών [20]. Ο Ερντογάν ελέγχει τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης της χώρας, ενώ προσπαθεί να επιβάλει περιορισμούς και στην χρήση του διαδικτύου [21].

Μια γυναίκα με προστατευτική μάσκα δείχνει ένα πλακάτ που γράφει «Όχι ανδρική δικαιοσύνη! Αληθινή δικαιοσύνη!» καθώς διαδηλώνει για τα δικαιώματα των γυναικών και κατά της κακοποίησης των παιδιών, εν μέσω της εξάπλωσης της νόσου των κορωνών (COVID-19), στην Κωνσταντινούπολη, στην Τουρκία, στις 20 Μαΐου 2020. REUTERS / Umit Bektas
--------------------------------------------------------------

Σύμφωνα, μάλιστα, με την έκθεση του think tank «Center for American Progress», το 70% του τουρκικού πληθυσμού θεωρεί ότι τα τουρκικά μέσα «μεταδίδουν προκατειλημμένες και αναξιόπιστες ειδήσεις» και το 56% θεωρεί ότι «τα μέσα ενημέρωσης της χώρας βρίσκονται υπό τον έλεγχο του κράτους και δεν έχουν καμία δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα» [22]. Όσο για τον σεβασμό της θρησκευτικής διαφορετικότητας, η πρόσφατη μετατροπή των ναών της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας σε τζαμιά, οι συνεχείς αντιδυτικές αναφορές απέναντι στην ΕΕ και στον Πάπα («νέοι σταυροφόροι»), ακόμη και οι απαλλοτριώσεις περιουσιών των χριστιανών στην νοτιοανατολική Τουρκία [23], είναι ενδεικτικές της αδιαλλαξίας που επιδεικνύει ο Ερντογάν σε ζητήματα θρησκευτικής και πολιτισμικής διαφορετικότητας.

Είναι οι εξελίξεις αυτές παροδικές και θα εκλείψουν όταν το πολιτικό άστρο του Ερντογάν δύσει ή αποτελούν μια ανεπίστρεπτη πορεία για την Τουρκία; Το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα, καθώς η Ιστορία εξελίσσεται με δυναμικό τρόπο, όμως μπορούμε να παρατηρήσουμε τις επικρατούσες κάθε φορά τάσεις. Τo τμήμα της κοινωνίας που εκφράζει την προοδευτική Τουρκία, φαίνεται πλέον να ασφυκτιά και να υποχωρεί κάτω από την αυταρχικότητα του ερντογανικού καθεστώτος. Οι οπαδοί του AKP που κατοικούν κυρίως στην Ανατολία, αυξάνονται πληθυσμιακά ταχύτερα απ’ τους προοδευτικούς Τούρκους της Κωνσταντινούπολης και των παραλίων, ενώ η υποστήριξη –έστω και μερική- των ΗΠΑ προς το κουρδικό στοιχείο στον εμφύλιο της Συρίας, έχει οξύνει ακόμη περισσότερο τα αντιδυτικά αισθήματα εντός της Τουρκίας. Η σταδιακή υποχώρηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, έχει δώσει την ευκαιρία στην Άγκυρα να αποκτήσει πιο δυναμικό ρόλο στην περιοχή και να επεκτείνει τη δράση της ακόμη και στη βόρεια και ανατολική Αφρική, ενώ η σύσφιξη των σχέσεων με Κίνα και Ρωσία δημιουργεί νέα πεδία γεωπολιτικής δράσης.

Το σημαντικότερο όλων, όμως, είναι ότι η στροφή της Τουρκίας προς τις συντηρητικές θρησκευτικές αξίες και τον αντιδυτικισμό, φαίνεται να έχει επικρατήσει στην πλειοψηφία του πληθυσμού της γείτονος. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη σε 26 επαρχίες της Τουρκίας και δημοσίευσε το κρατικό δίκτυο ειδήσεων Anadolu, το 71,9% των ερωτηθέντων θεωρούν τους εαυτούς τους «αντιαμερικανούς» και ένα ακόμη 22,7% «μερικώς αντιαμερικανούς», ενώ μόνο το 13,6% θεωρεί ότι η Τουρκία πρέπει να συμπράξει με τις ΗΠΑ στην εξωτερική της πολιτική. Στον αντίποδα, το 62,1% αντιμετωπίζει τη διπλωματική συμμαχία με τη Ρωσία ως μια θετική εξέλιξη. Μια άλλη έρευνα, έδειξε ότι το 66% των επιχειρηματιών της χώρας τηρούν αρνητική στάση απέναντι στις ΗΠΑ [24]. Η καχυποψία του τουρκικού λαού, όμως, επεκτείνεται και σε άλλα κράτη, καθώς σε έρευνα που διεξήγαγε το πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης, πάνω από το 50% των συμμετεχόντων απάντησαν πως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία και η Γαλλία συνιστούν απειλές για την Τουρκία, ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από το Ισραήλ (63,3%), την Αρμενία (55,7%) και την Συρία (54,6%), ενώ πιο φιλικό κράτος θεωρήθηκε το Αζερμπαϊτζάν (63,8%) [25].

Εν κατακλείδι, όπως προκύπτει και από την έρευνα του International Republican Institute’s Center for Insights in Survey Research, πολλοί Τούρκοι πιστεύουν ότι η Δύση δεν τους κατανοεί, τους έχει απομονώσει διπλωματικά λόγω της μουσουλμανικής τους ταυτότητας και απεργάζεται σχέδια διαμελισμού της χώρας μέσω του PKK και του ISIS [26]. Σχετικά με την θρησκεία, έρευνα του Pew Research Center το 2013, έδειξε ότι το 49% των Τούρκων μουσουλμάνων θεωρούν ότι η Σαρία αντιπροσωπεύει «τον αποκαλυφθέντα λόγο του Θεού», 43% απάντησε ότι «η Σαρία θα πρέπει να εφαρμόζεται και στους μη μουσουλμάνους», το 48% δήλωσε ότι «οι θρησκευτικοί δικαστές πρέπει να αποφασίζουν για οικογενειακά και ιδιοκτησιακά ζητήματα» [27], ενώ σε μελέτη του 2016 η Τουρκία συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 25 μεγαλύτερες πληθυσμιακά χώρες που επιβάλλουν τους περισσότερους θρησκευτικούς περιορισμούς στον κόσμο [28].